Η σημασία του νερού στον 21ο αιώνα

Επιπρόσθετα, η προβληματική έγκειται στο ότι η σύγκρουση για τους υδάτινους πόρους αποτελεί κομμάτι μιας ευρύτερης αντιπαράθεσης μεταξύ των κρατών της Μέσης Ανατολής. Για τον λόγο αυτό, θετική εξέλιξη υπήρξε η τουρκο-συριακή συμφωνία των Αδάνων για τη διαχείριση των υδάτων [27]. Η συμφωνία αυτή δημιούργησε ένα νομικό πλαίσιο με σκοπό τον συγκερασμό των εθνικών τους συμφερόντων.

Η κατάσταση για την επίλυση του ζητήματος έγινε πιο περίπλοκη από το 2014, όταν εμφανίστηκαν δύο νέοι δρώντες στη σύγκρουση για τον έλεγχο των υδάτων στο Βόρειο Ιράκ. Πιο συγκεκριμένα, η σύγκρουση αφορά τους μαχητές του Daesh και τους Κούρδους, και επικεντρώνεται στο τμήμα του Βορείου Ιράκ μεταξύ των φραγμάτων του Κιρκούκ και της Μοσούλης [28]. Το κουρδικό ζήτημα και η φονταμενταλιστική απειλή καθιστούν την κατάσταση περισσότερο περίπλοκη, επιβραδύνοντας οποιαδήποτε προσπάθεια για επίλυση. Και αυτό διότι τα κράτη της περιοχής διάκεινται φιλικά ή εχθρικά προς αυτούς τους μη κρατικούς δρώντες, ανάλογα με τα εθνικά τους συμφέροντα [29]. Δημιουργείται επομένως το εξής δίλημμα: Αν προτάσσεται η διακρατική επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ (που πιθανώς να ενισχύσει όλους τους εμπλεκόμενους παίκτες) ή αν προηγείται η αποδυνάμωση του Daesh και των Κούρδων (που πιθανώς να πλήξει τα ζωτικά συμφέροντα Τουρκίας και Ιράκ). Σε κάθε περίπτωση, όλοι οι παίκτες εγκλωβίζονται σε ένα φαύλο κύκλο αντιπαραθέσεων.

ΛΙΜΝΗ ΒΙΚΤΩΡΙΑ

Το επόμενο παράδειγμα αφορά στην Λίμνη Βικτώρια που βρίσκεται στο Ανατολικό τμήμα της Αφρικής και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη λίμνη γλυκού νερού παγκοσμίως. Είναι μοιρασμένη [30] μεταξύ της Τανζανίας, της Κένυας και της Ουγκάντας [31]. Καθίσταται σημαντική καθώς το νερό είναι ζήτημα επιβίωσης στην Αφρική αποκτώντας γεωστρατηγική σημασία. Οι διεκδικήσεις για την διαχείριση των υδάτινων πόρων της δεν έχουν μόνο τοπικό αντίκτυπο αλλά αφορούν ολόκληρη την αφρικανική περιφέρεια. Αυτό οφείλεται στο ότι η λίμνη αποτελεί λεκάνη απορροής του Λευκού Νείλου [32], ο οποίος εκτείνεται ως την Αίγυπτο. Κατά αυτόν τον τρόπο ένας ενδεχόμενος πόλεμος λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων είναι πιθανόν να αποσταθεροποιήσει το σύνολο των κρατών, που εξαρτώνται από το ίδιο –εργαλειακά οριζόμενο ως- υδροφόρο σύστημα.

Δορυφορική λήψη της Λίμνης Βικτώρια, η οποία χωρίζει την Κένυα, την Ουγκάντα και την Τανζανία REX FEATURES
--------------------------------------------

Το πεδίο σύγκρουσης δημιουργείται λόγω των προκλήσεων [33] που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα εμπλεκόμενα κράτη. Συγκεκριμένα, η μείωση της στάθμης του νερού (λόγω κλιματικής αλλαγής) κι η υπεραλίευση (λόγω υπερπληθυσμού) θέτουν το ζήτημα της διαχείρισης της λίμνης ψηλά στην πολιτική τους ατζέντα [34]. Οι δρώντες συνειδητοποίησαν το υψηλότερο όφελος της αποδέσμευσής τους από ένα μοντέλο μηδενικού αθροίσματος. Η ασυμμετρία ισχύος όπως αυτή διαμορφώνεται από ένα σύνολο παραγόντων (οικονομικών, κοινωνικών κ.α.) τους ώθησε –τελικά- να συνεργαστούν και όχι να συγκρουστούν.

Η πορεία προς την επίλυση της σύγκρουσης χαρακτηρίζεται από πολλαπλές –αρχικά ανεπιτυχείς- προσπάθειες να συμβιβαστούν τα εθνικά τους συμφέροντα. Η προσπάθειά τους ξεκινά το 1947 με την ίδρυση του Οργανισμού ΕAFWRO [35]. Στην συνέχεια ακολούθησε η υπογραφή της Σύμβασης για την EAC [36] το 1967 και τριάντα χρόνια αργότερα κατέστη η σημαντικότερη οργάνωση περιφερειακής ολοκλήρωσης για την διαχείριση της λίμνης [37]. Το 1997 εφαρμόζεται το πενταετές πρόγραμμα LVEMP I [38], το οποίο συμπληρώνεται το 2009 από το LVEMP II [39]. Η λύση δόθηκε το 2003 [40] με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου για την βιώσιμη ανάπτυξη της Λίμνης Βικτώρια [41]. Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα καθεστώς διαχείρισης διεθνούς κοινού συμφέροντος, που θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για την επίλυση ανάλογων διαφορών.

Η ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπάρχει μια ισχυρή δικαιοπαραγωγική και δικαιοκεντρική τάση των κρατών που προκύπτει από την απονομιμοποίηση του πολέμου ως μέσο επίλυσης διεθνών συγκρούσεων ( Άρθρο 2, παράγραφος 4 Καταστατικού Χάρτη ΟΗΕ). Υπάρχει, όμως, και μια ισχυρότερη, ταχέως αναπτυσσόμενη τάση παγκοσμιοποίησης, ιδιαίτερα σε επίπεδο περιφέρειας. Αυτές από κοινού μας ωθούν στο μάλλον ασφαλές συμπέρασμα ότι η λύση των υδατικών διενέξεων είναι ευκολότερα επιτεύξιμη στο πλαίσιο της περιφερειακής ολοκλήρωσης.

Εξίσου ασφαλής πρόβλεψη είναι πως διανύουμε μια περίοδο που το νερό είναι πόρος αύξουσας σημασίας λόγω water stress, αφού ο υπερπληθυσμός σε συνδυασμό με τη κατ’ όγκο μείωση του νερού -λόγω της κλιματικής αλλαγής- θα οδηγήσει σε μείωση της πρόσβασης σε αυτό. Παράλληλα, είναι αύξουσας σημασίας και ως πλουτοπαραγωγικός πόρος επειδή αποτελεί εμπορικό αγαθό καθώς και ενεργειακό πόρο (στροφή κρατών σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας).

Όλα τα παραπάνω –τάσεις και προβλέψεις- μας ωθούν να εικάσουμε πως δεν είναι εφικτή η διαμόρφωση ενός οικουμενικού κανονιστικού πλαισίου ή ενός πλαισίου οικουμενικών αρχών δικαίου. Ίσως να είναι ευκολότερα πραγματοποιήσιμη η δημιουργία ενός Οργανισμού του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος υπό την αιγίδα του θα μπορεί να συνεπικουρεί τους δρώντες παρέχοντάς τους τα κατάλληλα εργαλεία, αντιμετωπίζοντας την επίλυση της κάθε σύγκρουσης per se.