Προς μια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό

Γι’ αυτό οι νέες Συμφωνίες Διευθέτησης του Κυπριακού πρέπει να επιτρέπουν τον δικαστικό έλεγχο αν υπάρχουν διαφωνίες οι οποίες δεν μπορούν να επιλυθούν μετά από διαβούλευση και διαπραγμάτευση. Συγκεκριμένα ακολουθώντας την πρακτική κρατών που προκρίνουν βιώσιμες και όχι πεπαλαιωμένες και κοντόφθαλμες μορφές διπλωματίας, μπορεί να συμπεριληφθεί ρήτρα η οποία να επιτρέπει το δικαστικό έλεγχο και υποχρεωτική εφαρμογή των αποφάσεων του Διεθνούς Δικαστηρίου σε σχέση με τα ακόλουθα:

(α) την ερμηνεία οποιασδήποτε πρόνοιας των Συμφωνιών.
(β) την εξέταση οποιωνδήποτε ερωτημάτων διεθνούς δικαίου που είναι συνυφασμένα με την εφαρμογή των Συμφωνιών.
(γ) την εξέταση οποιουδήποτε γεγονότος, που αν διαπιστωθεί, θα συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης.
(δ) την φύση της θεραπείας και τον βαθμό της αποκατάστασης/αποζημίωσης για την παραβίαση της διεθνούς υποχρέωσης.

Αυτή είναι η νέα τάση σε σχέση με χώρες που δεν θέλουν να ακολουθούν μια στείρα εθνικιστική εξωτερική πολιτική χωρίς έλεγχο. Χώρες που στοχεύουν να επιλύουν τις διαφορές τους με ειρηνικά μέσα και που επιθυμούν να ενισχύουν την απόδοση δικαιοσύνης στην πράξη και όχι απλά ρητορικά [13]. Αν η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν επιθυμούν να το κάνουν αυτό στην πληρότητα των διεθνών τους σχέσεων πιστεύω ότι, τουλάχιστον σε σχέση με τις νέες διευθετήσεις στην Κύπρο και στη βάση των προβλημάτων του παρελθόντος και της εγγυοδοσίας που καλούνται να προσφέρουν, πρέπει να τους ζητηθεί και να επιδιωχθεί από τους Αναστασιάδη και Ακιντζί.

Ένα θέμα που πρέπει να μας ανησυχεί ιδιαίτερα είναι η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών (Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης [ΑΟΖ] ή/και Υφαλοκρηπίδας) δυτικά και βόρεια της Κύπρου. Εν τη απουσία συμφωνίας οριοθέτησης μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδος και Κύπρου, αυτή την στιγμή απλά κυκλοφορούν χάρτες με θαλάσσιες ζώνες τις οποίες διεκδικεί η κάθε πλευρά ως χώρους κυριαρχίας ή αποκλειστικής χρήσης. Υπάρχουν, όπως είναι αναμενόμενο, συγκρουόμενες διεκδικήσεις και ως αποτέλεσμα δημόσιες εξάρσεις και αλληλοκατηγορίες για παραβιάσεις από τη μια ή την άλλη πλευρά.

Δεν είμαι βέβαιος ότι ακόμη και με την λύση του Κυπριακού η οριοθέτηση αυτών των θαλασσίων ζωνών θα είναι εύκολη υπόθεση. Αντίθετα, ενδέχεται οι αλληλοδιεκδικήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας να δημιουργήσουν τριβές στις δύο κοινότητες στην Κύπρο, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως δυτικά της Κύπρου, όπου θα πρέπει η Ομοσπονδιακή Κυπριακή κυβέρνηση να πάρει θέση και να οριοθετήσει την δική της ΑΟΖ με τις «Μητέρες Πατρίδες». Παρόλο που το θέμα είναι πολύπλοκο, η διαδικασία επίλυσης διαφορών στην βάση της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας (1982) είναι απλή και ξεκάθαρη – συμφωνία μέσω διαπραγμάτευσης και αν αυτό δεν είναι δυνατό σε εύλογο χρόνο τότε παραπομπή σε δικαστική διαδικασία.

Παρόλο που η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του 1982, φαίνεται να είχε αποδεχθεί την διαδικασία που προέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι (1999) για επίλυση «εκκρεμών συνοριακών διαφορών και άλλων σχετικών θεμάτων [“… any outstanding border disputes and other related issues”]» με διαπραγμάτευση, και αν αυτό δεν γινόταν κατορθωτό σε εύλογο χρόνο τότε με δικαστική διαδικασία [14]. Από τότε η Ελλάδα φαίνεται να είναι πλέον διστακτική να ενεργοποιήσει την δικαστική διαδικασία, ενδεχομένως και λόγω της νομολογίας περί ευθυδικίας που έχει αναπτυχθεί για περιπτώσεις οριοθέτησης για μικρά νησιά και βραχονησίδες. Ούτε για την Τουρκία η δικαστική διαδικασία προωθείται, αφού προτιμά να διαπραγματεύεται το ζήτημα από θέση ισχύος. Επί του πρακτέου όμως και σε σχέση με ότι αφορά την Κύπρο θεωρώ ότι τουλάχιστον πρέπει να αποφασισθεί από τα συμβαλλόμενα μέρη ό,τι η περιοχή που συνορεύει με την κυπριακή ΑΟΖ θα πρέπει να παραπεμφθεί στο ΔΔ αν δεν οριοθετηθεί με συμφωνία μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Κύπρου σε εύλογο χρόνο. Είναι απολύτως αναγκαία αυτή η εγγυοδοσία, η οποία δεν είναι κάτι περισσότερο από την αποδοχή της διαδικασίας που καθορίζει το Δίκαιο της Θάλασσας. Χρειάζεται αυτός ο εγγυητικός μηχανισμός για να μη μετεξελιχθεί το Κυπριακό σε νέο πρόβλημα θαλάσσιων ζωνών και υδρογονανθράκων.

(3) Παρουσία Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών

Η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη δεν θα ανακτηθεί από την πρώτη μέρα της λύσης και θα πρέπει να υπάρχει αστυνόμευση των περιοχών που θα επιστραφούν και προστασία για τους ανθρώπους που θα επιστρέψουν. Στην Κύπρο, τα Ηνωμένα Έθνη έχουν εμπλακεί επί του εδάφους με ειρηνευτική δύναμη και σημαντική προσφορά για περισσότερο από 50 χρόνια. Υπάρχουν μηχανισμοί εποπτείας μέσω της Γραμματείας και του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ.

Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα ξεκάθαρο ψήφισμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας για τον ρόλο που θα επιτελέσουν τα ΗΕ στη μετά την λύση εποχή, με ξεκάθαρους όρους εντολής και επιχειρησιακής εμπλοκής, το οποίο θα βοηθήσει τη μεταβατική περίοδο και θα εγγυηθεί την εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Η μη χρήση ενός υφιστάμενου και αναβαθμισμένου συστήματος ασφάλειας, όπως αυτό που προσφέρει η UNFICYP, ενδεχομένως να δημιουργήσει ανησυχίες.