Γιατί ο νέος ψυχρός πόλεμος θα διχάσει την Αφρική

«Δεν είναι πλέον αμφισβητήσιμο», έγραψαν οι μελετητές Hal Brands και John Lewis Gaddis στο Foreign Affairs τον Οκτώβριο του 2021, «ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα ... εισέρχονται στον δικό τους νέο ψυχρό πόλεμο». Η συμβατική σοφία είναι ότι αυτός ο νέος γεωπολιτικός ανταγωνισμός δεν θα εξαπλωθεί στον παγκόσμιο Νότο, όπως συνέβη κατά την διάρκεια του πρώτου Ψυχρού Πολέμου, με τις κυβερνήσεις να επιλέγουν πλευρά και, στην πορεία, να διαιρούν τον κόσμο. «Δεν πιστεύουμε», είπε ο πρόεδρος της Ουγκάντα, Γιουέρι Μουσέβενι, στον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, τον Ιούλιο του 2022, «στο να είμαστε εχθροί του εχθρού κάποιου». Το Foreign Affairs αφιέρωσε το τεύχος Μαΐου/Ιουνίου του 2023 στον «αδέσμευτο κόσμο» και οι συντάκτες συμφώνησαν: ο παγκόσμιος Νότος θα απέχει από έναν ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων που δεν τον αφορά.

Αντιτορπιλικό του κινεζικού πολεμικού ναυτικού στο Κέιπ Τάουν, στη Νότια Αφρική, τον Ιούλιο του 2023. Esa Alexander / Reuters
-------------------------------------------------

Η συμβατική σοφία είναι λανθασμένη, τουλάχιστον όσον αφορά την Αφρική. Οι δικτάτορες της Αφρικής θα επιλέξουν το Πεκίνο και τη Μόσχα επειδή μια τέτοια συνεργασία εξυπηρετεί τα εσωτερικά τους συμφέροντα. Οι δημοκρατίες της Αφρικής θα διχαστούν. Ορισμένοι ηγέτες θα συμμαχήσουν με το Πεκίνο και τη Μόσχα με την ελπίδα να εδραιώσουν την εξουσία τους. Άλλοι θα αμφιρρέπουν στην διαχωριστική γραμμή, επιδιώκοντας βοήθεια, ελάφρυνση χρέους, και επενδύσεις τόσο από τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και από τους αντιπάλους τους. Ενώ ο κόσμος μετά τον Ψυχρό Πόλεμο υπήρξε μάρτυρας μιας ιστορικής επέκτασης της δημοκρατίας που επέφερε μια οικονομική απογείωση, ο δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος θα δει μια δημοκρατική οπισθοδρόμηση.

Βραχυπρόθεσμα, αυτή η διαίρεση θα κοστίσει στην Ουάσινγκτον συμμάχους και επιρροή. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, το Πεκίνο και η Μόσχα θα αντιμετωπίσουν πιέσεις από τις αφρικανικές χώρες που θα τις καταστήσουν λιγότερο ελκυστικές ως εταίρους για τις κυβερνήσεις της ηπείρου. Η κεντρική πρόκληση της εξωτερικής πολιτικής της Ουάσινγκτον είναι να διατηρήσει ένα εκλογικό σώμα για την παγκόσμια ηγεσία της μέχρι να συμβεί αυτό. Ένας τέτοιος άθλος απαιτεί την στήριξη των δημοκρατιών της Αφρικής, το να βοηθηθούν οι πολίτες στις απολυταρχίες να δημιουργήσουν αλλαγή, τον εξοπλισμό των πολυμερών θεσμών για την διαχείριση κρίσεων, και την οικοδόμηση μιας διεθνούς τάξης που θα αναγνωρίζει την σημασία της Αφρικής, της ηπείρου που σύντομα θα φιλοξενεί το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΨΥΧΡΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Το διακύβευμα είναι ιδιαίτερα μεγάλο. Κατά την διάρκεια του πρώτου Ψυχρού Πολέμου, οι αφρικανικές κυβερνήσεις έφεραν τη Μόσχα και την Ουάσινγκτον αντιμέτωπες, ανταλλάσσοντας την συμμετοχή σε αντίπαλα μπλοκ με χρηματοδότηση και όπλα που χρησιμοποιήθηκαν για την καταστολή των εγχώριων αιτημάτων για δημοκρατία. Το βιοτικό επίπεδο στην ήπειρο έμεινε στάσιμο. Όμως η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε σε πραγματική αλλαγή στην ήπειρο. Οι Δυτικές χώρες πίεζαν τις κυβερνήσεις να τηρούν τους δημοκρατικούς κανόνες. Η Ουάσινγκτον και οι σύμμαχοί της έπεισαν πολλές αφρικανικές χώρες να διεξάγουν κανονικές εκλογές, γεγονός που ώθησε σε μεγαλύτερη κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Οι Δυτικές χώρες άρχισαν επίσης να περιορίζουν την δυνατότητα των αφρικανικών κυβερνήσεων να καταπιέζουν τους πολίτες τους. Μέχρι το 1995, σχεδόν οι μισές κυβερνήσεις της Αφρικής πλησίαζαν στο να γίνουν δημοκρατίες. Ταυτόχρονα, στην ήπειρο σημειώθηκαν λιγότερα πραξικοπήματα και εμφύλιοι πόλεμοι.

Η εξάπλωση της δημοκρατίας και η αποτελεσματικότητα της παγκοσμιοποίησης έβγαλαν εκατομμύρια ανθρώπους από την φτώχεια. Από το 2019, για πρώτη φορά στην ιστορία, περισσότεροι Αφρικανοί κάθε χρόνο δραπέτευσαν από την ακραία φτώχεια παρά έπεσαν σε αυτήν. Η υγειονομική περίθαλψη βελτιώθηκε. Οι πληθυσμοί της μεσαίας τάξης διογκώθηκαν. Οι τεχνολογικοί τομείς άνθισαν. Πολλές από αυτές τις τάσεις πρόκειται να συνεχιστούν. Μέχρι το 2030, το ποσοστό φτώχειας θα μειωθεί στο 24%. Μέχρι το 2050, το προσδόκιμο ζωής θα φθάσει τα 70 έτη, συγκλίνοντας με τον μέσο όρο του υπόλοιπου κόσμου.

Η Ουάσινγκτον απέκτησε ήπια ισχύ από αυτούς τους θετικούς πολιτικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς, και από προγράμματα όπως το Προεδρικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης για την Ανακούφιση από το AIDS, την προσφορά των Ηνωμένων Πολιτειών που ξεκίνησε το 2003 για την καταπολέμηση του HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν αντιρετροϊκή θεραπεία που έσωσε περισσότερες από 25 εκατομμύρια ζωές, την μεγαλύτερη δέσμευση από οποιαδήποτε χώρα στην ιστορία για την καταπολέμηση μιας και μόνο ασθένειας μέχρι την πανδημία COVID-19, με τις συνολικές δαπάνες να προσεγγίζουν πλέον τα 110 δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά αυτή η έμφαση στην υγεία και την ανάπτυξη υπονομεύτηκε από άλλες ανησυχίες των ΗΠΑ, κυρίως την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η Ουάσινγκτον έχασε την ήπια ισχύ της δίνοντας εκπαίδευση και όπλα στις αφρικανικές δυνάμεις ασφαλείας, ανεξάρτητα από το θλιβερό ιστορικό τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για πολλούς Αφρικανούς, τέτοιες μεταφορές όπλων έκαναν την ρητορική της Ουάσινγκτον για την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα να φαίνεται υποκριτική. Στις πρώην γαλλικές αποικίες, η Ουάσινγκτον υποχωρούσε σε μεγάλο βαθμό απέναντι στο Παρίσι, το οποίο υποστήριζε δικτατορίες στο Κονγκό, την Γκαμπόν, και αλλού με αντάλλαγμα φθηνό πετρέλαιο.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΓΟΗΤΕΙΑΣ

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες κέρδιζαν και έχαναν καρδιές και μυαλά στην ήπειρο, η Κίνα άρχισε να αντικαθιστά τις Δυτικές χώρες ως βασικός οικονομικός εταίρος της Αφρικής. Το 2006, η Κίνα ξεπέρασε την Γερμανία ως η μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών της Αφρικής. Το 2013, η Κίνα εκτόπισε τις Ηνωμένες Πολιτείες ως τον κύριο εξαγωγικό προορισμό της Αφρικής. Μέχρι το 2020, η Κίνα ήταν υπεύθυνη για περισσότερες κατασκευές στην Αφρική από όσες η Γαλλία, η Ιταλία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες μαζί. Τα έργα υποδομών που υποστηρίχθηκαν από την Κίνα άνοιξαν αγορές και αύξησαν το βιοτικό επίπεδο και, ταυτόχρονα, εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα του Πεκίνου. Οι ξένες επενδύσεις τόνωσαν την ζήτηση για τις εγχώριες υπερπροσφερόμενες βιομηχανικές εισροές, όπως ο χάλυβας και τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, γεγονός που συνέβαλε στην αποτροπή μιας κρίσης χρέους στην Κίνα. Το Πεκίνο εξασφάλισε φυσικούς πόρους για την τροφοδοσία των πάντων, από τα iPhone έως τα ηλεκτρικά οχήματα. Για παράδειγμα, η Κίνα κυριαρχεί στην αγορά κοβαλτίου στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, την χώρα που παρέχει το 70% του παγκόσμιου κοβαλτίου.

Η Κίνα φλέρταρε την ελίτ της Αφρικής για να κερδίσει πρόσβαση στην ήπειρο. Η κατανόηση της αξίας του Πεκίνου για τους Αφρικανούς ηγέτες είναι το κλειδί για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο δεύτερος ψυχρός πόλεμος θα διαιρέσει την Αφρική. Η κινεζική χρηματοδότηση είναι μοναδικά κατάλληλη για την δημιουργία δικτύων πατρωνίας και προσωπικού πλουτισμού. Ταυτόχρονα, οι κινεζικές επενδύσεις δεν συνοδεύονται από καμία από τις εγγυήσεις κατά της διαφθοράς που επιβάλλουν οι περισσότερες Δυτικές πηγές χρηματοδότησης.

Η εγχώρια επιτυχία της Κίνας λειτουργεί ως προπαγάνδα που εξομαλύνει το μονοκομματικό σύστημα. Το Πεκίνο παρέχει ένα παράδειγμα στο οποίο μπορούν να παραπέμψουν οι δικτάτορες, ιδίως το «αναπτυξιακό του μοντέλο», και δημιουργεί μια εκλογική βάση για την παγκόσμια ηγεσία του. Το 2023, καθώς ο Πατρίς Ταλόν, ο πρόεδρος του Μπενίν, διέλυε τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας του, ανέφερε το κινεζικό παράδειγμα. «Εμπνεύστηκε», είπε, από το «κινεζικό μοντέλο» της «χρηστής διακυβέρνησης». Η Κίνα υποστηρίζει τέτοιους συμπαθούντες πολιτικούς, αποφεύγει να θέτει ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και καλλιεργεί σκεπτικισμό για την υπό Δυτική ηγεσία διεθνή τάξη, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο έχει στοχοποιήσει αρκετούς Αφρικανούς δικτάτορες.

Και η Κίνα μπορεί σύντομα να προσφέρει και κάτι άλλο στους Αφρικανούς ηγέτες -μια εναλλακτική λύση στο τραπεζικό σύστημα SWIFT, η οποία θα μπορούσε να βοηθήσει στην προστασία των κυβερνήσεων από τις επιπτώσεις των Δυτικών κυρώσεων και να καταστήσει έτσι κάθε πράξη καταστολής λιγότερο δαπανηρή. Στην Δημοκρατία του Κονγκό, η κυβέρνηση μεταφέρει τις τραπεζικές εργασίες από την BGFIBank, η οποία έχει γαλλικές ρίζες, στην Σινο-Κογκολέζικη Τράπεζα για την Αφρική, μια κοινοπραξία με το Πεκίνο. Μια τέτοια αλλαγή μπορεί να βοηθήσει τον ηγέτη της Δημοκρατίας του Κονγκό, Denis Sassou Nguesso, να περιορίσει την έκθεση της οικογένειάς του στους Γάλλους εισαγγελείς, οι οποίοι ερευνούν τον ίδιο και την οικογένειά του για διαφθορά.

Για να ενισχύσει περαιτέρω την εμπλοκή του στην ήπειρο, το Πεκίνο διαθέτει έναν εκτεταμένο μηχανισμό εξωτερικής προπαγάνδας. Το 2012, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα εγκαινίασε το CGTN Africa, ένα κρατικό ειδησεογραφικό κανάλι που εκπέμπει στα αγγλικά. Η China Daily, μια αγγλόφωνη εφημερίδα που διοικείται από το κινεζικό κράτος, εκδίδει μια εβδομαδιαία έκδοση από το Ναϊρόμπι. Το ChinAfrica, ένα μηνιαίο ειδησεογραφικό περιοδικό, εκδίδεται στα αγγλικά από το Γιοχάνεσμπουργκ. Το China Radio International εκπέμπει στα αγγλικά και τα γαλλικά. Η κινεζική κυβέρνηση φιλοξενεί Αφρικανούς δημοσιογράφους στην Κίνα, τους συνοδεύει για να ξεναγηθούν σε έργα υποδομών, και τους διδάσκει «πώς να κάνουν ρεπορτάζ από την οπτική γωνία της κινεζικής κυβέρνησης», σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Γουόκερ, στέλεχος του National Endowment for Democracy. «Ανά πάσα στιγμή», δήλωσε ένας πρώην διευθυντής σύνταξης για την ομάδα Nation Media Group της Κένυας, «η μισή αίθουσα σύνταξης βρίσκεται στο Πεκίνο».

Η προπαγάνδα λειτουργεί. Οι πολιτικοί επιστήμονες Dan Mattingly, Audrye Wong, και άλλοι διαπίστωσαν ότι οι Αφρικανοί που εκτίθενται στην κινεζική προπαγάνδα βλέπουν την Κίνα και το αναπτυξιακό της μοντέλο πιο ευνοϊκά από όσο βλέπουν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με έρευνα του Gallup σε ανθρώπους σε δεκάδες αφρικανικές χώρες, η υποστήριξη για την παγκόσμια ηγεσία της Ουάσινγκτον μειώνεται: από 85% το 2009 σε 59% το 2022. Μια μελέτη με επικεφαλής τον μελετητή Roberto Foa δείχνει ότι οι περισσότεροι Αφρικανοί βλέπουν πλέον την Κίνα εξίσου θετικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Για μεγάλο μέρος του πρώτου Ψυχρού Πολέμου, η Κίνα ήταν ο κατώτερος εταίρος της Σοβιετικής Ένωσης στον ανταγωνισμό με την Ουάσινγκτον. Στον δεύτερο ψυχρό πόλεμο, οι ρόλοι τους έχουν αντιστραφεί. Το ενδιαφέρον της Ρωσίας για την Αφρική είναι πιο περιορισμένο από εκείνο της Κίνας: η Μόσχα θέλει φυσικούς πόρους και προσφέρει χρηματοδότηση, βοήθεια σε εκστρατείες παραπληροφόρησης, και όπλα. Η Ρωσία παρέχει σήμερα το 40% όλων των όπλων που εισάγονται από τις αφρικανικές χώρες και έχει γίνει ο μεγαλύτερος προμηθευτής όπλων της ηπείρου.

Το Κρεμλίνο έχει συνάψει στρατιωτικές συμφωνίες με περισσότερες από 20 χώρες της Αφρικής και εξορύσσει πόρους σε τουλάχιστον 14 από αυτές. Η επιρροή της Ρωσίας είναι ισχυρότερη στις περιοχές όπου δραστηριοποιείται η παραστρατιωτική εταιρεία Βάγκνερ. Μέχρι το 2022, η Βάγκνερ είχε αναπτύξει 5.000 στρατιώτες, σχεδόν ίσους με τον αριθμό των στρατευμάτων που έχουν σταθμεύσει οι Ηνωμένες Πολιτείες σε ολόκληρη την ήπειρο, αλλά συγκεντρωμένους στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, την Λιβύη, το Μάλι, και το Σουδάν. Η Βάγκνερ παρέχει μια σειρά υπηρεσιών για την υποστήριξη κυβερνήσεων που βρίσκονται κοντά στην κατάρρευση. Σε αντάλλαγμα, παίρνει τον έλεγχο των φυσικών πόρων. Η Βάγκνερ έχει διαπράξει φρικαλεότητες στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Μάλι και έχει τροφοδοτήσει τον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν στέλνοντας όπλα στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης, μια παραστρατιωτική ομάδα που διοικείται από τον στρατηγό Mohamed Hamdan Dagalo.

Η ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Ακόμη και οι δημοκρατικά εκλεγμένοι πρόεδροι της Αφρικής ενδιαφέρονται για το τι μπορεί να προσφέρει το Πεκίνο, γι' αυτό και είναι διχασμένοι μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ηγέτες που προσελκύονται από την Κίνα λαμβάνουν δύο γενικές μορφές. Κάποιοι είναι αφοσιωμένοι δημοκράτες που έκαναν εκστρατεία για μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές για την τόνωση της ανάπτυξης. Χρειάζονται την υποστήριξη του Πεκίνου για την δημιουργία τέτοιων έργων. Στην Γκάνα, διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν βασιστεί στο Πεκίνο για να φέρουν επανάσταση στους τομείς της ενέργειας και της βιομηχανίας και να κατασκευάσουν γέφυρες, δρόμους, λιμάνια, και βιομηχανικές ζώνες. Οι δημοκρατίες της Αφρικής χρειάζονται ελάφρυνση χρέους από το Πεκίνο και θέλουν περισσότερο λόγο στην παγκόσμια διακυβέρνηση, την οποία ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, ισχυρίζεται ότι υποστηρίζει.

Άλλοι πρόεδροι δήθεν δημοκρατιών που ενδιαφέρονται για την Κίνα είναι επίδοξοι απολυταρχικοί ηγέτες που υπονομεύουν την δημοκρατία. Ο Edgar Lungu, τότε πρόεδρος της Ζάμπια, εγκαινίασε μια συνεργασία 440 εκατομμυρίων δολαρίων με την Huawei το 2015, η οποία περιελάμβανε ένα κέντρο δεδομένων στελεχωμένο από μηχανικούς της Huawei που παρακολουθούν αντιπάλους. Ο Λούνγκου παραχώρησε την εξουσία το 2021, αλλά μόνο επειδή έχασε τις εκλογές με μεγάλη διαφορά. Η Huawei έχει παράσχει τις ίδιες υπηρεσίες και αλλού, μεταξύ άλλων και στον Μουσέβενι. Ο Ταλόν, ο οποίος έχει φυλακίσει αντιπάλους, έχει γεμίσει [με δικούς του δικαστές] τα δικαστήρια, και έχει εξαπολύσει δυνάμεις ασφαλείας εναντίον διαδηλωτών, συνήψε συμβόλαιο με την Huawei για την επέκταση του ευρυζωνικού δικτύου του Μπενίν. Οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φοβούνται ότι η Huawei θα παράσχει στον Ταλόν την ίδια υποστήριξη που παρέχει η εταιρεία στις κυβερνήσεις της Ζάμπια και της Ουγκάντα.

Ο δεύτερος ψυχρός πόλεμος εντείνει την δημοκρατική ύφεση της Αφρικής. Το Πεκίνο ενισχύει τις δικτατορίες της Αφρικής και διευκολύνει την οπισθοδρόμηση των δημοκρατιών. Ο αγώνας για επιρροή με τους αυταρχικούς αντιπάλους τους θα ωθήσει τις Δυτικές κυβερνήσεις και τους Δυτικούς θεσμούς να μαλακώσουν τις απαιτήσεις τους για καλή διακυβέρνηση. Πριν από μια δεκαετία, η Παγκόσμια Τράπεζα έθετε ήδη λιγότερους όρους καλής διακυβέρνησης σε έργα βοήθειας σε αφρικανικές χώρες όπου η Κίνα παρείχε επίσης βοήθεια. Το 2022, καθώς η Ευρώπη αναζητούσε νέες προμήθειες φυσικού αερίου μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, απευθύνθηκε στους δικτάτορες της Αφρικής.

Οι κυβερνήσεις στην Αφρική γίνονται όλο και πιο καταπιεστικές και η διαφωνία γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη. Δεδομένου ότι οι νέοι στρατιωτικοί δικτάτορες αντιμετωπίζουν λιγότερη πίεση από το εξωτερικό για την διοργάνωση εκλογών, τα πραξικοπήματα γίνονται όλο και πιο συχνά. Από το 2014, 12 πρόεδροι στην Αφρική έχουν καταργήσει τα συνταγματικά όρια θητείας ή έχουν διαλύσει τα νομοθετικά σώματα. Το 2021, στην Αφρική έγιναν έξι απόπειρες πραξικοπήματος, οι περισσότερες από το 1991˙ τέσσερις πέτυχαν, οι περισσότερες από το 1999. Από τις 16 επιτυχημένες αρπαγές εξουσίας, οι πέντε σημειώθηκαν σε δημοκρατίες. Οι ένοπλες συγκρούσεις αυξάνονται επίσης. Το 2020, τουλάχιστον 20 αφρικανικές χώρες βρίσκονταν σε ενεργές συγκρούσεις, από επτά το 2017.

Η δημοκρατική ύφεση θα υπονομεύσει την οικονομική ανάπτυξη της Αφρικής. Η βιώσιμη ανάπτυξη στηρίζεται σε πολιτικούς θεσμούς χωρίς αποκλεισμούς. Οι δημοκρατίες επενδύουν περισσότερο στα δημόσια αγαθά, σέβονται τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, και διευθετούν τις διαφορές με λιγότερη βία από όσο οι απολυταρχίες. Η δυνατότητα υποστήριξης από την Κίνα και την Ρωσία -σε συνδυασμό με την αταραξία των Δυτικών δημοκρατιών- θα επιτρέψει σε πολλές κυβερνήσεις να ανταποκρίνονται λιγότερο στους πολίτες τους και να εξυπηρετούν μια μικρή ελίτ. Αυτή η τάση θα υποδαυλίσει την δυσαρέσκεια, τον θυμό, και ίσως ακόμη και την εξέγερση. Η αναζωπύρωση της βίας θα αποθαρρύνει τις επενδύσεις και θα δημιουργήσει νέες ανθρωπιστικές κρίσεις.

ΣΗΨΗ ΕΚ ΤΩΝ ΕΣΩ

Η Σοβιετική Ένωση, υποστήριξε ο Τζορτζ Κένναν, είχε «μέσα της τους σπόρους της δικής της παρακμής». Η δικτατορία είναι κακή για την ανάπτυξη. Αν και η βραχυπρόθεσμη δυναμική ευνοεί την Κίνα και την Ρωσία ως εταίρους για τις αφρικανικές χώρες, η μακροπρόθεσμη δυναμική ευνοεί τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το Πεκίνο και η Μόσχα ίσως σύντομα να χάσουν μεγάλο μέρος της ελκυστικότητάς τους.

Η Κίνα αντιμετωπίζει βαθιές κρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής συρρίκνωσης που επιδεινώνεται από την πολιτική «μηδενικής COVID» του Πεκίνου και το ποσοστό ανεργίας των νέων στο 20%. Ο πληθυσμός της σε ηλικία εργασίας σύντομα θα κορυφωθεί, σηματοδοτώντας το τέλος του συγκριτικού πλεονεκτήματός της στην εργασία και την αύξηση του κόστους των συντάξεων και της φροντίδας των ηλικιωμένων. Το ένα τέταρτο όλων των δανείων στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI) είναι προβληματικά, αφήνοντας το Πεκίνο να επιλέξει μεταξύ ενός κουρέματος ή της κατάσχεσης ξένων εξασφαλίσεων. Ο νόμος του Χονγκ Κονγκ για την εθνική ασφάλεια του 2020 έχει κλονίσει τον χρηματοπιστωτικό του τομέα. Η καταστολή του ιδιωτικού τομέα της Κίνας από την κυβέρνηση μείωσε την αξία των κινεζικών εταιρειών κατά 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Οι εξαγωγικοί περιορισμοί των Ηνωμένων Πολιτειών στους ημιαγωγούς θα πλήξουν τις εταιρείες τεχνολογίας της Κίνας. Η κινεζική αγορά ακινήτων ίσως να καταρρεύσει, εξανεμίζοντας τις αποταμιεύσεις και επιβαρύνοντας τις τράπεζες.

Αυτές οι δυνάμεις επιβάλλουν την υποχώρηση του Πεκίνου. Μεταξύ 2020 και 2022, οι επενδύσεις της BRI μειώθηκαν σχεδόν κατά το ήμισυ σε σχέση με την περίοδο μεταξύ 2013 και 2019. Η μείωση ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Αφρική, η οποία αντιπροσωπεύει το 70% των μη εξυπηρετούμενων δανείων της BRI. Το 2013 και το 2014, η υποσαχάρια Αφρική προσέλκυσε το ένα τρίτο των δαπανών BRI˙ μέχρι το 2022, θα αποτελεί το 15%. Η κινεζική χρηματοδότηση των υποδομών πήγε σε πιο αξιόπιστους και γεωπολιτικά σημαντικούς δανειολήπτες, όπως η Ουγγαρία, η Σαουδική Αραβία, και η Σιγκαπούρη.

Η παρακμή της Ρωσίας οφείλεται επίσης σε προβλήματα που είναι εγγενή στην δικτατορία. Η πανωλεθρία στην Ουκρανία, το παράξενο θέαμα της ανταρσίας της Βάγκνερ κατά του Κρεμλίνου τον Ιούνιο, και ο θάνατος του ηγέτη της Βάγκνερ, Γιεβγκένι Πριγκόζιν, δείχνουν τις αδυναμίες ενός συστήματος στο οποίο οι δικτάτορες προάγουν τους υφισταμένους τους με βάση την αφοσίωση και όχι την ικανότητα και σπάνια θέλουν να ακούσουν ότι οι πολιτικές τους απέτυχαν. Αν η Βάγκνερ ενσωματωθεί στο Υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας, όπως φαίνεται όλο και πιο πιθανό, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα υποστεί τις ίδιες ανεπάρκειες που υπονόμευσαν τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το μέλλον της στις αφρικανικές χώρες γίνεται όλο και πιο σκοτεινό.

Εν τω μεταξύ, η κεντρική πρόκληση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι να διατηρήσουν μια εκλογική βάση για παγκόσμια ηγεσία, διατηρώντας παράλληλα την ασφάλειά τους. Η αμερικανική κυβέρνηση πρέπει να συνεργαστεί με τις δημοκρατίες της Αφρικής για την προώθηση της ανάπτυξης. Η Ουάσινγκτον πρέπει να προσφέρει μια πρόταση αξίας που να αποφέρει τα ίδια οικονομικά οφέλη με εκείνα του Πεκίνου, αλλά χωρίς τους πειρασμούς της διαφθοράς και της πολιτικής χειραγώγησης. Το μέρος από το οποίο πρέπει να γίνει η αρχή είναι οι υποδομές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αναζωογονήσουν το πρόγραμμα Power Africa και τον Οργανισμό Χρηματοδότησης Ανάπτυξης, τα οποία στοχεύουν στην επέκταση της πρόσβασης στην ενέργεια και χρηματοδοτούν αναπτυξιακά έργα, αντίστοιχα. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι πρέπει να αντιμετωπίσουν την διαφαινόμενη κρίση χρέους της Αφρικής με τρόπο που να ελαχιστοποιεί τις περικοπές στην δημόσια εκπαίδευση, την ηλεκτρική ενέργεια, και την υγειονομική περίθαλψη. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει επίσης να στηρίξει την τεχνολογική ανάπτυξη στις αφρικανικές χώρες βοηθώντας στην επέκταση της ευρυζωνικής πρόσβασης και διευκολύνοντας τις επενδύσεις επιχειρηματικών κεφαλαίων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει επίσης να βοηθήσουν τους πολίτες στις δικτατορίες της Αφρικής να δημιουργήσουν αλλαγές. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι θα πρέπει να πιέσουν τις κυβερνήσεις να διεξάγουν εκλογές, όχι επειδή η αλλαγή έρχεται από την κάλπη, αλλά επειδή έρχεται από τον δρόμο, και οι εκλογές βοηθούν τους πολίτες να ενωθούν για να μεταμορφώσουν τις κοινωνίες τους. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να χρησιμοποιήσει στοχευμένες κυρώσεις και νομικές διώξεις για να καταστήσει την καταστολή δαπανηρή, γεγονός που θα καταστήσει τους δικτάτορες ευάλωτους. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να θυμούνται ότι ένας ηγέτης που αντιμετωπίζει κυρώσεις είναι πιο πιθανό να προσκολληθεί στην εξουσία (και στην διπλωματική ασυλία), και η Ουάσιγκτον θα πρέπει επομένως να αναστείλει τις κυρώσεις σε ηγέτες που επιλέγουν να εγκαταλείψουν το αξίωμά τους υπό την πίεση των πολιτών τους και των Δυτικών κυβερνήσεων.

Επιπλέον, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι πρέπει να αποτρέψουν την δημιουργία κενού εξουσίας, το οποίο μπορεί να εκμεταλλευτεί η Βάγκνερ και άλλοι κακόβουλοι δρώντες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να ανανεώσουν την εστίασή τους στο Σαχέλ. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να πιέσει το Παρίσι να επαναφέρει ειρηνευτές στην περιοχή και να συνεργαστεί με την Αφρικανική Ένωση και την Οικονομική Κοινότητα Δυτικοαφρικανικών Κρατών για την δημιουργία ισχυρότερων πολυμερών δυνάμεων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να παράσχουν στις κυβερνήσεις του Σαχέλ μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση έναντι της Βάγκνερ, εν μέρει προσφέροντας υποστήριξη για την διακυβέρνηση και τα οικονομικά προγράμματα, όχι μόνο για την ασφάλεια.

Τέλος, η Ουάσινγκτον πρέπει να οραματιστεί μια νέα διεθνή τάξη που θα αντιμετωπίζει τις αφρικανικές χώρες με τον σεβασμό που τους αξίζει. Μέχρι το 2050, η Αφρική θα φιλοξενεί 2,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, η Νιγηρία θα ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως η τρίτη μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο, και οι πληθυσμοί της Ανατολικής και της Δυτικής Αφρικής θα ξεπεράσουν ο καθένας τους πληθυσμούς της Ευρώπης. Μέχρι το 2100, η Αφρική θα έχει τον ίδιο πληθυσμό με την Ασία και θα αποτελεί το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού και περισσότερο από το ένα τέταρτο του εργατικού δυναμικού. Η διεθνής τάξη που προέκυψε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο -η οποία έδωσε στους νικητές έναν υπέρμετρο ρόλο στην διακυβέρνηση- έχει χάσει τη νομιμοποίησή της. Η επέκταση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ θα είναι δύσκολη και, βραχυπρόθεσμα, πιθανότατα θα αποτύχει. Μια καλύτερη στρατηγική, ιδίως δεδομένης της πρόσφατης εισδοχής της Αφρικανικής Ένωσης στο G-20, είναι να αφήσουμε το G-20 να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για τις παγκόσμιες προκλήσεις. Η ηγεσία της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας θα επιτρέψει στην Ουάσινγκτον να διασφαλίσει τα συμφέροντα ασφαλείας της και να υπονομεύσει τους ισχυρισμούς του Πεκίνου και της Μόσχας περί αλληλεγγύης με τον παγκόσμιο Νότο.

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/africa/why-new-cold-war-will-split-africa