Το τέλος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ

Ο τρίτος πόλεμος για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τον επί μακρόν αμφισβητούμενο αρμενικό θύλακα εντός του Αζερμπαϊτζάν, τελείωσε σχεδόν αμέσως μόλις ξεκίνησε. Στη 1 μ.μ. της 19ης Σεπτεμβρίου, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν άρχισαν να επιτίθενται στην περιοχή με πυροβολικό και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε αυτό που αποκάλεσε «αντιτρομοκρατική» επιχείρηση. Μέσα σε 24 ώρες, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ, ένας πληθυσμός που έχει ωθηθεί στα πρόθυρα της πείνας από έναν πολύμηνο οικονομικό αποκλεισμό, συνθηκολόγησαν, αφήνοντας στο Αζερμπαϊτζάν τον αποτελεσματικό έλεγχο της επικράτειας.

Πρόσφυγες από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην Γκόρις, στην Αρμενία, τον Σεπτέμβριο του 2023. Irakli Gedenidze / Reuters
-------------------------------------------

Η επόμενη φάση της τραγωδίας τώρα εκτυλίσσεται. Σε σκηνικά που θυμίζουν τα Βαλκάνια της δεκαετίας του 1990, ουρές αυτοκινήτων γεμίζουν τον ορεινό δρόμο από το Καραμπάχ προς την Αρμενία μεταφέροντας χιλιάδες Καραμπάχους που φεύγουν από την πατρίδα τους με όσα μπορούν να κουβαλήσουν. Πολλοί ή το μεγαλύτερο μέρος αυτού του απομονωμένου πληθυσμού φαίνεται πιθανό να τους ακολουθήσουν τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες, κάτι που θα μπορούσε να ισοδυναμεί με έναν ακόμη γύρο de facto εθνοκάθαρσης σε μια περιοχή που έχει γνωρίσει πολλές τέτοιες αναταραχές όλα αυτά τα χρόνια.

Υπάρχει μια μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη αποτυχία εδώ, αυτή των διαδοχικών Δυτικών κυβερνήσεων να αποτρέψουν την βία εξ αρχής, και να πείσουν τους Αρμένιους και τους Αζέρους να συμφωνήσουν για μια δίκαιη επίλυση αυτής της σκληρά αμφισβητούμενης σύγκρουσης.

Για τον τοπικό πληθυσμό —μετά από 35 χρόνια ευφορίας, πολιορκίας, νίκης, ήττας, και πολλών μοιραίων λανθασμένων υπολογισμών από τους ηγέτες τους— αυτό το αποτέλεσμα είναι ένα πικρό τέλος. Σηματοδοτεί την πλήρη καταστροφή ενός έργου που ξεκίνησε το 1988 όταν οι Αρμένιοι του Καραμπάχ προσπάθησαν για πρώτη φορά να αποσχιστούν από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν. Και πηγαίνει ακόμα πιο πίσω από αυτό: η απώλεια ετούτου του εδάφους με αιωνόβια αρμενική ιστορία και κληρονομιά θα γίνεται αισθητή από τους Αρμένιους για χρόνια.

Η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού πανηγυρίζει. Έχει ήδη ζητήσει την διάλυση όλων των πολιτικών δομών στην επικράτεια —την τοπική προεδρία, το κοινοβούλιο, και τον εκλεγμένο δήμαρχο— και δεν προσφέρει το είδος της πολιτικής αυτονομίας που έχουν λάβει άλλες ευρωπαϊκές μειονότητες σε ανάλογες καταστάσεις. Αντίθετα, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, υπενθύμισε στους Αρμένιους του Καραμπάχ ότι μια προηγούμενη προσφορά [συνολικού] καθεστώτος είχε «πάει στον διάολο» και αυτό που είχε απομείνει στο τραπέζι ήταν τα ακόμη ακαθόριστα «εκπαιδευτικά δικαιώματα, πολιτιστικά δικαιώματα, θρησκευτικά δικαιώματα, και δημοτικά εκλογικά δικαιώματα».

Υπό αυτούς τους όρους, ορισμένοι ηλικιωμένοι θα μπορούσε να επιλέξουν να μείνουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και χιλιάδες Αζέροι που έζησαν εκεί μέχρι το 1991 ενδέχεται να επιστρέψουν. Αλλά ελάχιστα ή τίποτα δεν θα απομείνει από όλους τους τοπικούς θεσμούς που χτίστηκαν εκεί σε πάνω από τρεις δεκαετίες.

Αυτό το βάναυσο αποτέλεσμα θα είναι επίσης ένα τέλειο σχόλιο του ρόλου που διαδραμάτισε ο επίδοξος κυρίαρχος της περιοχής, η Ρωσία. Αν και ο θύλακας ήταν θεωρητικά υπό την προστασία των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων, οι εγγυήσεις της Μόσχας κατέληξαν να μην έχουν αξία. Αντίθετα, η Ρωσία μεσολάβησε σε μια συμφωνία με την οποία ο τοπικός πληθυσμός συμφώνησε στον πλήρη αφοπλισμό των δικών του «αμυντικών δυνάμεων», που αριθμούσαν αρκετές χιλιάδες άνδρες, και να ξεκινήσουν συνομιλίες για την πλήρη «επανενσωμάτωσή» τους στο Αζερμπαϊτζάν.

Τελικά, η θέση της Μόσχας ήταν κρίσιμη. Η Μόσχα δεν ξεκίνησε την σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν το 1988, αλλά για τέταρτη φορά (αν συμπεριλάβουμε και μια σύντομη μάχη το 2016), παρενέβη ώστε να μεσολαβήσει για μια κατάπαυση του πυρός στην οποία ορίζει ένα τίμημα και προωθεί την ατζέντα της . Ετούτη την φορά, το τίμημα ίσως να είναι ότι η Ρωσία θα κρατήσει την ειρηνευτική της δύναμη επί του εδάφους και ως εκ τούτου μια βάση στο Αζερμπαϊτζάν˙ και να ωθήσει τους Δυτικούς μεσολαβητές —την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες— περαιτέρω στο περιθώριο.

Η ΓΗ ΜΟΥ, ΟΧΙ Η ΓΗ ΣΟΥ

Η βία, όχι η διπλωματία, καθόριζε πάντα τα βασικά αποτελέσματα στην διαμάχη για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Αυτό έχει να κάνει πολύ με τα αμοιβαία αποκλειόμενα εθνοτικά-εθνικιστικά σχέδια στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, κανένα από τα οποία δεν θα μπορούσε να δεχτεί μια ασταθή ρύθμιση που χρονολογείται πίσω στην αρχή της κομμουνιστικής εποχής. Το 1921, οι Μπολσεβίκοι έδωσαν στην αρμενικής πλειοψηφίας επαρχία καθεστώς αυτονομίας εντός του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι διεθνώς υποστηριζόμενες διαπραγματεύσεις προσπάθησαν να εξισορροπήσουν την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν -την βιωσιμότητά του ως κράτος- με τις φιλοδοξίες των Αρμενίων του Καραμπάχ. Αλλά αυτό που βρισκόταν στο τραπέζι αντικατόπτριζε επίσης το αποτέλεσμα της χρήσης βίας στο έδαφος: πιο γενναιόδωρες προσφορές στους Αρμένιους μέχρι το 2020, όταν ήταν σε κυρίαρχη θέση, και μια κλίση προς το Αζερμπαϊτζάν μετά την επικράτησή του στην σύγκρουση εκείνο το έτος.

Το 2022, έχοντας ουσιαστικά χάσει τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Νικόλ Πασινιάν, άρχισε να λέει δημόσια ότι η Αρμενία παραιτήθηκε από τις εδαφικές διεκδικήσεις της στην περιοχή. Αντίθετα, η φόρμουλα που υιοθέτησε στις συνομιλίες με το Αζερμπαϊτζάν τις οποίες διευκόλυνε η Ευρωπαϊκή Ένωση, ήταν ότι το ζήτημα ήταν πλέον «τα δικαιώματα και η ασφάλεια» των Αρμενίων του Καραμπάχ. Με την σειρά του, ο Αλίεφ χρησιμοποιούσε όλο και πιο συχνά τον όρο «εδαφική ακεραιότητα» σαν να παρείχε άδεια σε μια κυβέρνηση να κάνει ό,τι θέλει με οποιαδήποτε κοινότητα υπό τον έλεγχό της -και χρησιμοποίησε τον πόλεμο στην Ουκρανία ως κάλυψη για αυτό. Δυτικοί αξιωματούχοι τού είπαν ότι το έδαφος θα επέστρεφε στην δικαιοδοσία του Αζερμπαϊτζάν, αλλά ότι χρειαζόταν υπομονή. Μόλις στα μέσα Σεπτεμβρίου, έλαβε κλήσεις από Αμερικανούς και άλλους Δυτικούς αξιωματούχους που τον προειδοποιούσαν να μην καταφύγει σε στρατιωτική βία. Ωστόσο, αποφάσισε για άλλη μια φορά να το κάνει.

Υπάρχει μια εγχώρια λογική στις ενέργειες του Αλίεφ. Για δύο δεκαετίες, ήταν ο ηγέτης ενός αυταρχικού κράτους στο οποίο δεν υπάρχουν δημοκρατικά εκλεγμένοι τοπικοί αξιωματούχοι και οι μειονότητες απολαμβάνουν ελάχιστης επίσημης προστασίας. Γιατί πρέπει να συμφωνήσει με τις Δυτικές απαιτήσεις για ένα μοντέλο επίλυσης συγκρούσεων που τον αναγκάζει να προσφέρει αυτονομία σε μια εθνική μειονοτική κοινότητα και αποδυναμώνει την εξουσία του;

Επιπλέον, ο Αλίεφ προφανώς πιστεύει ότι η Τουρκία και η Ρωσία, κι όχι οι Δυτικές χώρες, είναι οι μόνες δυνάμεις που πρέπει να λάβει στα σοβαρά. Αν και η Τουρκία και η Ρωσία δεν συμφωνούν σε πολλά, αμφότερες βλέπουν την χρησιμότητα του περιορισμού της εμπλοκής της Δύσης στον Νότιο Καύκασο, μια περιοχή όπου παραδοσιακά ασκούσαν επιρροή. Η Τουρκία, κατάλαβε ο Αλίεφ, θα υποστήριζε την προσπάθειά του να πάρει τον πλήρη έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Ρωσία δεν θα τον σταματούσε, και η Δύση, με πολύ μικρή μόχλευση στην περιοχή, δεν θα ήταν σε θέση να τον εμποδίσει να αλλάξει τα επί τόπου δεδομένα.

Για τον Αλίεφ, η επιχείρηση αστραπή αφορούσε επίσης την περαιτέρω ενίσχυση της προσωπικής του νομιμοποίησης και την ολοκλήρωση της δουλειάς που είχε ξεκινήσει το φθινόπωρο του 2020. Στην συνέχεια, μετά από χρόνια αντιληπτής ταπείνωσης στα χέρια των Αρμενίων, επέλεξε να επιστρέψει στον πόλεμο και κατάφερε στους Αρμένιους μια συντριπτική ήττα. Ως αποτέλεσμα, μπόρεσε να αντιστρέψει την κατάσταση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ —μεταμορφώνοντας στην πορεία το δικό του status στο Αζερμπαϊτζάν ως αδιαμφισβήτητου ηγέτη.

Το ανθρώπινο κόστος του πολέμου το 2020 ήταν μεγάλο, με περίπου 7.000 νεκρούς σε μόλις έξι εβδομάδες μάχης. Επίσης, άλλαξε την εθνοτική ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή. Από τη μια πλευρά, με την ανακατάληψη περιοχών του Αζερμπαϊτζάν που περιβάλλουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι οποίες είχαν συντριβεί και καταληφθεί από τις αρμενικές δυνάμεις για δυόμισι δεκαετίες, η νίκη του Μπακού επέτρεψε σε εκατοντάδες χιλιάδες Αζέρους πρόσφυγες να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Για τους υπόλοιπους Αρμένιους του Καραμπάχ (οι εκτιμήσεις του αριθμού τους κυμαίνονταν από 60.000 έως 120.000 άτομα), ωστόσο, η κατάσταση ήταν όλο και πιο επισφαλής. Ο μήκους τριών μιλίων Διάδρομος Λατσίν, η μόνη οδός ανεφοδιασμού τους προς την Αρμενία, ήταν μια λεπτή και ευάλωτη σανίδα σωτηρίας που τους ένωνε με τους εθνικούς τους αδελφούς. Βασίζονταν εξ ολοκλήρου στη μικρή ρωσική ειρηνευτική δύναμη, και κατ' επέκταση στις σχέσεις της Ρωσίας με το Αζερμπαϊτζάν, για να κρατήσουν ανοιχτό τον δρόμο.

Μετά, ο πόλεμος στην Ουκρανία ξεκίνησε το 2022. Η Ρωσία αποδυναμώθηκε και αποσπάστηκε η προσοχή της και οι προτεραιότητές της στον Καύκασο μετατοπίστηκαν. Το Αζερμπαϊτζάν, η κύρια χερσαία οδός της Ρωσίας προς τον νότο, έγινε πιο σημαντικός εταίρος από την Αρμενία, τον παραδοσιακό χριστιανικό σύμμαχό της στην περιοχή. Η ρωσική συναίνεση ήταν κρίσιμη όταν, τον περασμένο Δεκέμβριο, το Αζερμπαϊτζάν σφράγισε τον Διάδρομο Λατσίν.

ΟΛΟ ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΔΡΑΣΗ

Η επιστροφή στη βία τον Σεπτέμβριο είναι επίσης μια υπενθύμιση της αποτυχίας των καλοπροαίρετων αλλά συχνά με μισή καρδιά προσπαθειών της Δύσης για την δημιουργία ενός ευρωπαϊκού πλαισίου ασφάλειας και δικαιωμάτων για τον Νότιο Καύκασο. Τουλάχιστον στα χαρτιά, οι Δυτικοί διπλωμάτες έχουν υποστηρίξει εδώ και δεκαετίες μια προσέγγιση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ που οικοδομείται στις διεθνείς νομικές αρχές και βασίζεται στην επίλυση των βαλκανικών συγκρούσεων. Θεωρητικά, μια τέτοια διευθέτηση θα περιλάμβανε διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις, δικαστήρια εγκλημάτων πολέμου, πολιτική αυτονομία, και την τελική ειρηνική συνύπαρξη Αρμενίων και Αζέρων του Καραμπάχ.

Πίσω στο 1992, όταν ο πρώτος πόλεμος για τα εδάφη επεκτάθηκε σε μάχες πλήρους κλίμακας, οι υπουργοί Εξωτερικών του νεοσύστατου Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (Organization for Security and Cooperation in Europe, OSCE) συναντήθηκαν στο Ελσίνκι και ζήτησαν να πραγματοποιηθεί διάσκεψη στο Μινσκ για την επίλυση της σύγκρουσης. Έπρεπε να συμμετάσχουν όλα τα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των «εκλεγμένων εκπροσώπων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και άλλων» —με άλλα λόγια, τόσο οι Αρμένιοι του Καραμπάχ όσο και οι Αζέροι. Αλλά τελικά η διάσκεψη δεν έγινε ποτέ.

Η διαμεσολάβηση του Οργανισμού Ασφαλείας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ υποτίθεται ότι βασιζόταν στις αρχές των Συμφωνιών του Ελσίνκι, δηλαδή της συμφωνίας του 1975 μεταξύ της Δύσης και της Σοβιετικής Ένωσης που καθιέρωσε επίσημα την εδαφική ακεραιότητα, την αυτοδιάθεση, και τη μη χρήση βίας ως ουσιαστικής για την διατήρηση ευρωπαϊκή ειρήνη. Στην πράξη, καμία από αυτές τις αρχές δεν τηρήθηκε. Στην πραγματικότητα, η διεθνής δέσμευση σε αυτή την σύγκρουση ήταν πάντα ανεπαρκής, επειδή ο Νότιος Καύκασος θεωρείτο πολύ περιθωριακός.

Μετά το 1998, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ δεν εκπροσωπούνταν πλέον στις συνομιλίες, χάρη σε μεγάλο βαθμό, ειρωνικά, σε έναν δικό τους: τον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Αρμενίας, Ρόμπερτ Κοτσαριάν, έναν Αρμένιο του Καραμπάχ που είπε ότι δεν μπορούσε να διαπραγματευτεί εκ μέρους του λαού του. Η διπλωματία περιορίστηκε σε μυστικές συνομιλίες μεταξύ των ηγετών του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας.

Μένοντας στο κενό, χωρίς μια περιεκτική ειρηνευτική διαδικασία ή ισχυρή διεθνή δέσμευση, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ άρχισαν να μετατοπίζονται από μια απλή ώθηση για αυτοδιάθεση σε πιο ριζοσπαστικό αλυτρωτισμό. Το 2017, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ, ενθαρρύνονται από Αρμένιους εθνικιστές στην περιοχή και την αρμενική διασπορά, μετονόμασαν επίσημα την περιοχή τους σε Artsakh, ένα αρμενικό όνομα που χρονολογείται από την αρχαιότητα. Το συμπέρασμα ήταν ότι το Αζερμπαϊτζάν θα έπρεπε να εγκαταλείψει όχι μόνο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αλλά και τις γύρω περιοχές υπό τον έλεγχο της Αρμενίας.

Από την πλευρά της, η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για ουσιαστικές διαπραγματεύσεις και έχτισε το δικό της ρεβανσιστικό σχέδιο για την ανακατάκτηση των εδαφών της. Για περισσότερα από 30 χρόνια, κανένας Αζέρος ηγέτης δεν διαπραγματεύτηκε απευθείας με τους Αρμένιους του Καραμπάχ ούτε υπέβαλε επίσημες προτάσεις για το μέλλον τους εντός του Αζερμπαϊτζάν. Οι Δυτικοί μεσολαβητές κατέληξαν σε έξυπνα επεξεργασμένες φόρμουλες ειρήνης, αλλά δεν μπόρεσαν ποτέ να προσφέρουν τις «μπότες στο έδαφος» για να τις επιβάλουν, όπως έκαναν στην Βοσνία ή στο Κοσσυφοπέδιο. Όλα αυτά έδωσαν στην Ρωσία τον ισχυρότερο μοχλό και στο τέλος του πολέμου του 2020, έγινε όντως η μόνη εξωτερική δύναμη που επενέβη άμεσα και έβαλε μπότες στο έδαφος με τη μορφή ειρηνευτικών δυνάμεων.

ΤΕΡΜΑΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΡΩΣΙΚΗ ΗΓΕΜΟΝΙΑ

Οι σύγχρονοι χάρτες του Νοτίου Καυκάσου σχεδιάστηκαν μεταξύ 1918 και 1921, κατά την διάρκεια και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην συνέχεια, Αρμένιοι και Αζέροι πολέμησαν στα αμφισβητούμενα εδάφη του Καραμπάχ, του Ναχτσιβάν, και του Ζανγκεζούρ, και τουρκικοί και ρωσικοί στρατοί βάδισαν μέσα και έξω. Αυτό που εκτυλίσσεται σήμερα φαίνεται μια θλιβερή επιστροφή στην εποχή εκείνη, με τους πολυμερείς οργανισμούς όπως ο ΟΑΣΕ και ο ΟΗΕ να υποχωρούν και οι επικλήσεις Δυτικών παραγόντων στις διεθνείς αξίες να μην λαμβάνονται υπόψιν.

Στις 14 Σεπτεμβρίου στην Γερουσία των ΗΠΑ, ένας ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπάιντεν δήλωσε ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα υποστηρίξουν καμία ενέργεια ή προσπάθεια —βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη— για εθνοκάθαρση ή διάπραξη άλλων θηριωδιών κατά του αρμενικού πληθυσμού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Πέντε ημέρες αργότερα, το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε την στρατιωτική του επιχείρηση. Στην συνέχεια, στις 21 Σεπτεμβρίου στα Ηνωμένα Έθνη, ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών είπε: «Ο εκτοπισμός και η αναγκαστική έξοδος των Αρμενίων από το Καραμπάχ δεν είναι αποδεκτά», ενώ ο πρεσβευτής των ΗΠΑ ζήτησε μια διεθνή αποστολή επί τόπου. Αλλά η φυγή των Αρμενίων του Καραμπάχ μόνο έχει αυξηθεί έκτοτε.

Η διεθνής αρωγή σίγουρα θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση ενός επείγοντος ζητήματος, τα σχέδια «αφοπλισμού» των τοπικών ενόπλων δυνάμεων. Γίνεται λόγος για αμνηστία, αλλά πολλοί Αρμένιοι του Καραμπάχ φοβούνται ότι οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσαν να φυλακίσουν αυθαίρετα οποιονδήποτε Αρμένιο στρατιώτη, νυν ή πρώην, που πολέμησε σε δύο πολέμους εναντίον τους. Ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν φαίνεται ότι σκοπεύει να κρατήσει οποιαδήποτε διεθνή παρουσία έξω από το Καραμπάχ, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται το να κάνει μια συμφωνία με τη Μόσχα. Στον ΟΗΕ, η Ρωσία επέμεινε ότι οι ειρηνευτικές δυνάμεις της ήταν η μόνη διεθνής παρουσία που χρειαζόταν. (Αυτό παρά το γεγονός ότι η Ρωσία δεν μπόρεσε να αποτρέψει την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν και έξι Ρώσοι ειρηνευτές σκοτώθηκαν).

Το άλλο ισχυρό χαρτί της Ρωσίας είναι ότι η μόνη συμφωνία-πλαίσιο που εξακολουθεί να ισχύει, παρόλο που οι περισσότερες από τις διατάξεις της έχουν πια κουρελιαστεί, είναι η τριμερής συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που μεσολάβησε η Ρωσία στις 9 Νοεμβρίου 2020 και συνυπογράφηκε από τους Aliyev, Pashinyan, και τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν. Μια από τις διατάξεις της είναι ότι οι συνοριοφύλακες της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας FSB θα προστατεύουν τον διάδρομο μεταφοράς μέσω της Αρμενίας προς το Ναχτσιβάν —μια δυσάρεστη προοπτική δεδομένου του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εδώ βρίσκεται το επόμενο διπλωματικό πεδίο μάχης. Οι Δυτικές δυνάμεις, ιδανικά με την υποστήριξη του ΟΗΕ, θα πρέπει να προσπαθήσουν να απομακρύνουν την συμφωνία του 2020 από την ρωσική κηδεμονία και να τεθεί υπό μια ευρύτερη διεθνή ομπρέλα. Το Αζερμπαϊτζάν και η Ρωσία ίσως να αντισταθούν σε αυτό.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η ίδια η Αρμενία είναι δυνητικά το επόμενο σύνορο της σύγκρουσης. Ο Πασινιάν -ο άστατος, παρορμητικός αλλά δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης της χώρας- αντέχει, αν και η ρωσική κυβέρνηση γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστική απέναντί του. Υπάρχουν φόβοι ότι το Αζερμπαϊτζάν θα συνεχίσει να πιέζει. Σε μια σαν σε καθρέφτη εικόνα της κατάστασης προ μιας δεκαετίας, τότε που οι εθνικιστές Αρμένιοι διεκδίκησαν εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, ο αλυτρωτισμός του Αζερμπαϊτζάν σηκώνει τώρα το κεφάλι του. Τον περασμένο Δεκέμβριο, ο Αλίεφ άρχισε ξαφνικά να μιλά για αξιώσεις του Αζερμπαϊτζάν στο «Δυτικό Αζερμπαϊτζάν», μια αναφορά στο σημερινό έδαφος της νότιας Αρμενίας.

Η τρέχουσα κρίση επαναρυθμίζει την Δυτική στάση απέναντι στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Ο Πασινιάν έχει κάνει ανοίγματα προς την Δύση, εκφράζοντας ανοιχτά την απογοήτευσή του για τη Μόσχα και ανακοινώνοντας την πρόθεση της Αρμενίας να επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, μια κίνηση που σημαίνει τεχνικά ότι ο Πούτιν θα μπορούσε να συλληφθεί εάν πατήσει το πόδι του στο αρμενικό έδαφος. Φέτος, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέπτυξε μια αποστολή παρακολούθησης στην Αρμενία κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν, την πρώτη τέτοια αποστολή σε μια χώρα ονομαστικά συμμαχική με την Ρωσία. Αντίθετα, η έλξη του Αζερμπαϊτζάν στην Δύση είναι πολύ πιο συναλλακτική, με επίκεντρο τους διαδρόμους μεταφορών και μια συμφωνία για την παροχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρήσιμων αλλά όχι τεράστιων επιπλέον ποσοτήτων φυσικού αερίου ως εναλλακτική λύση στις εισαγωγές από την Ρωσία.

Η μαζική έξοδος των Αρμενίων του Καραμπάχ έχει ήδη πυροδοτήσει διαμαρτυρίες στο Ερεβάν που τις επόμενες εβδομάδες θα μπορούσαν να απειλήσουν την επιβίωση της κυβέρνησης Πασινιάν. Η Ρωσία θα ευχόταν επίσης να τον δει να φεύγει. Μακροπρόθεσμα, μια δημοκρατική Αρμενία μοιάζει πιο ισχυρό στοίχημα για τα Δυτικά συμφέροντα και για τα σχέδια ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης από το δύσκαμπτο, αυταρχικό Αζερμπαϊτζάν. Εάν η Αρμενία έρθει σε μια ευρύτερη συνεννόηση με την Ευρώπη, αυτό θα μεταμορφώσει τον Καύκασο.

Αλλά για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αυτή η προσέγγιση θα ερχόταν σίγουρα πολύ αργά. Με το Μπακού να έχει ήδη τον έλεγχο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα αποτέλεσμα που θα προστάτευε την ιστορική τους κληρονομιά και θα διασφάλιζε την επιβίωσή τους σε μεγάλους αριθμούς. Οι επιπτώσεις, οι αλληλοκατηγορίες, και το ανθρώπινο κόστος της ήττας τους θα αντηχούν για τις επόμενες δεκαετίες.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Black-Garden-Armenia-Azerbaijan-Anniversary/dp/08...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/armenia/end-nagorno-karabakh