Αντεπανάσταση στο Κίεβο

Η πιο ξεκάθαρη εκδήλωση του ενδιαφέροντος του Γιανουκόβιτς να στρέψει την Ουκρανία πιο κοντά προς τη Δύση είναι μια συμφωνία που τώρα βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση μεταξύ Κίεβου και Βρυξελλών που ονομάζεται «Βαθιά και Σφαιρική Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών» (Deep and Comprehensive Free Trade Agreement). Φαινομενικά με στόχο την σταδιακή κατάργηση των δασμών στις εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Ουκρανίας, η συμφωνία, ως μέρος ενός ευρύτερου προτεινόμενου συμφώνου σύνδεσης, στην πραγματικότητα πηγαίνει πολύ πιο μακριά: απαιτεί την εναρμόνιση των κανονισμών σχετικά με θέματα που κυμαίνονται από το περιβάλλον και την ενεργειακή πολιτική ως τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και μέτρα για την προώθηση της δημοκρατίας και της χρηστής διακυβέρνησης. Προβλέπει, επίσης, κατάργηση της βίζας για τα ταξίδια των ουκρανών σε χώρες της Ε.Ε.. Στον αντίποδα, η κυβέρνηση Γιανουκόβιτς φαίνεται, εν τέλει, να είναι σοβαρή σχετικά με τη συμφωνία και να καταλαβαίνει ότι για να απολαύσει τα οφέλη του ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε., η Ουκρανία θα πρέπει να εφαρμόσει τις αρχές της συμφωνίας που αφορούν τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις προσανατολισμένες προς την αγορά . Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Γιανουκόβιτς, παρά τις εκκλήσεις (και την πίεση, όπως λένε ορισμένοι ουκρανοί αξιωματούχοι) από τη Μόσχα, έχει επιλέξει να εντάξει την Ουκρανία σε μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου με την Ε.Ε. αντί να συμμετάσχει στην κυριαρχούμενη από τη Ρωσία Τελωνειακή Ένωσης (CU), η οποία περιλαμβάνει επίσης τη Λευκορωσία και το Καζακστάν.

Ουκρανικοί αξιωματούχοι και ομόλογοί τους της Ε.Ε. φαίνονται πεπεισμένοι ότι η συμφωνία θα υπογραφεί, όπως είχε προγραμματιστεί, ως το τέλος του 2011, παρά την οικονομική κρίση της Ευρώπης και την αυξανόμενη ανησυχία σχετικά με τη μετανάστευση. Ο Γιανουκόβιτς θέλει απελπισμένα να σημειώσει μια νίκη και επιδιώκει να χρησιμοποιήσει την συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών ως αντιστάθμισμα των εσωτερικών του αποτυχιών, της φθίνουσας δημοτικότητάς του και της αυξανόμενης εγχώριας αστάθειας. Μια απτή πρόοδος προς την ένταξη στην Ε.Ε. είναι ένα από τα λίγα ζητήματα στα οποία σχεδόν όλοι οι Ουκρανοί συμφωνούν. Η Ε.Ε., ακόμη και με τα τρέχοντα οικονομικά προβλήματά της, υπόσχεται την ευημερία, τη σταθερότητα και την ασφάλεια - όλα αυτά που η Ουκρανία στερείται.

Κατά την παραμονή τους στην εξουσία, Γιούσενκο και Τιμοσένκο έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους για την ένταξη της Ουκρανίας στη Δυτική Ευρώπη, αλλά λόγω της απροθυμίας της Ε.Ε. να ενσωματώσει με μια μεγάλη και φτωχή χώρα αλλά και να διακινδυνεύσει την αποξένωσή της από τη Ρωσία, η Ευρώπη αντιστάθηκε, και οι προσπάθειες των Γιούσενκο και Τιμοσένκο τελείωσαν μέσα σε αμοιβαία δυσαρέσκεια και αντεγκλήσεις. Αν ο Γιανουκόβιτς, του οποίου η καριέρα έχει οικοδομηθεί πάνω σε φιλο-ρωσικές συμπάθειες, μπορέσει να επιτύχει ό, τι η «πορτοκαλί» ηγεσία απέτυχε να κάνει, τότε θα τονώσει το ανάστημά του στο εσωτερικό της χώρας και θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η κυβέρνησή του είναι προοδευτική στο κάτω – κάτω της γραφής.

Η συμφωνία θα ενισχύσει επίσης το προσωπικό γόητρο του Γιανουκόβιτς, κάτι που ειδικά επιθυμεί. Σαν ένα φτωχό αγόρι που τα κατάφερε καλά, ο Γιανουκόβιτς απολαμβάνει να χτυπά στον ώμο τους ηγέτες της Ε.Ε. Ομοίως, αν και η ζώνη ελεύθερου εμπορίου με κανένα τρόπο δεν αποτελεί εγγύηση συμμετοχής στην Ε.Ε., η προοπτική να είναι ο πρόεδρος ο οποίος έθεσε τις βάσεις για μια αίτηση ένταξης στην Ε.Ε. έχει σημασία για τη στην ματαιοδοξία ενός ανθρώπου που έκανε το πρώτο του επίσημο ταξίδι στο εξωτερικό ως πρόεδρος στις Βρυξέλλες, όχι στη Μόσχα. Αντίθετα, δεδομένου του κυρίαρχου ρόλου της Ρωσίας στην Τελωνειακή Ένωση (CU), το να συμμετάσχει σε αυτή την Ένωση θα μετέτρεπε τον Γιανουκόβιτς σε σατράπη του πρωθυπουργού της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, τον οποίο ο Γιανουκόβιτς εκλαμβάνει ως την προσωποποίηση της ρωσικής αλαζονείας. Ο Γιανουκόβιτς έχει βάσιμους λόγους να ανησυχεί. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, εγκατέλειψε την εχθρική στάση του Γιούσενκο προς τη Ρωσία, προσφέροντας στον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας μια μακροχρόνια μίσθωση στην Κριμαία και ανακοινώνοντας ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και, αντίθετα, θα υιοθετήσει μια πολιτική μακριά από συνασπισμούς. Ωστόσο, η Ρωσία δεν έχει ανταμείψει την πίστη του. Η Μόσχα εξακολουθεί να επιμένει -όπως ακριβώς συνέβη και κατά τα χρόνια που κυβερνούσε ο Γιούσενκο - στις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου, γεγονός που υποδηλώνει ότι θα μπορούσε να τις μειώσει ως αντάλλαγμα για τον έλεγχο του δικτύου αγωγών φυσικού αερίου της Ουκρανίας και το γενικό δικαίωμα να αντιμετωπίζει την Ουκρανία ως υποτελές κράτος.

Αν και ο Γιανουκόβιτς δεν θεωρεί τη στροφή του προς τη Δυτική Ευρώπη ως αντι-ρωσική (μάλλον το αντίθετο, μάλιστα: λέει ότι δεσμεύεται να διατηρήσει μια «στρατηγική συνεργασία» με τη Μόσχα), το Κρεμλίνο διατηρεί επιφυλάξεις για την προτεινόμενη συμφωνία μεταξύ ΕΕ-Ουκρανίας και αντί για αυτήν θέλει το Κίεβο να ενταχθεί στην CU. Κάποιοι αξιωματούχοι της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Γιανουκόβιτς, έχουν εισάγει την ιδέα ενός σχήματος «3 + 1», μια ασαφώς μελετημένη ιδέα που θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να επιτρέψει στην Ουκρανία να υπογράψει τη συμφωνία με την ΕΕ και επίσης να απολαύσει το ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο της CU. Ωστόσο, οι Ρώσοι θέλουν το Κίεβο να επιλέξει είτε την ΕΕ είτε την Τελωνειακή Ένωση (CU). Παρ 'όλα αυτά, ο Γιανουκόβιτς έχει καταστήσει σαφές ότι δεν θα δεχθεί το τελεσίγραφο της Μόσχας, και εμφανίζεται αποφασισμένος να οριστικοποιήσει τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση.