Μαθήματα πολιτικού πόκερ από τον Ρισελιέ

Τότε ο Ρισελιέ προέβη σε μια από τις πιο τολμηρές ενέργειές του. Ενώ η Γαλλία ήταν εξαντλημένη και χρεωμένη, στρατολόγησε ταχύτατα άλλον στρατό και τον έστειλε σε επικίνδυνη πορεία προς τη βόρειο Ιταλία, μέσω των Άλπεων. Η ασταθής πολιτική κατάσταση που επικρατούσε εκεί, προσέφερε στη Γαλλία την ευκαιρία να σπάσει τις εκτεταμένες γραμμές ανεφοδιασμού των Αψβούργων. Το ρίσκο απέδωσε καρπούς και λίγους μήνες μετά την πτώση της Λα Ροσέλ, ο Ρισελιέ και ο Λουδοβίκος παρακολουθούσαν τις γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις να επελαύνουν και να θριαμβεύουν στις πεδιάδες της βόρειας Ιταλίας.

Μετά τη νίκη στην Ιταλία, η Γαλλία συνέχισε να ενθαρρύνει και να επιδοτεί προτεσταντικές δυνάμεις, όπως η Ολλανδία και η Σουηδία, χωρίς να προβαίνει σε πλήρη ανάληψη ενός ευρύτερου πολέμου. Μια σειρά νίκες των Καθολικών στις αρχές του 1630, ωστόσο, τελικά έπεισαν τον Ρισελιέ να εμπλακεί πλήρως και το Μάιο του 1635 έστειλε έναν φανταχτερά ντυμένο κήρυκα πέρα από τα σύνορα, στις ισπανοκρατούμενες Βρυξέλλες, για να επιδώσει μια επίσημη κήρυξη πολέμου.

Στην αρχή, η κίνηση φάνηκε να αποτελεί τρομερό λάθος. Οι ισπανικές δυνάμεις εισέβαλαν στις βόρειες επαρχίες της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1636, καταλαμβάνοντας πολλά στρατηγικά οχυρά και φθάνοντας σε απόσταση μιας ημέρας από την πρωτεύουσα. Πανικόβλητο το πλήθος πλημμύρισε τους δρόμους του Παρισιού ζητώντας το κεφάλι του Ρισελιέ. Ο καρδινάλιος έπεσε σε βαθιά απελπισία. Ωστόσο, ο Φρανσουά Ζοζέφ Λε Κλέρκ ντι Τρεμπλέ, ο επονομαζόμενος και «Γκρίζος Σεβασμιώτατος», ο οποίος έμεινε στο πλευρό του Ρισελιέ για ένα μεγάλο μέρος της καριέρας του, κατάφερε να τον εμψυχώσει και ανακτώντας την αυτοκυριαρχία του ο πρωθυπουργός της Γαλλίας κατέβηκε στην γέφυρα Pont Neuf, εκεί που ο προκάτοχός του Κονσινί, είχε σφαγιαστεί δύο δεκαετίες νωρίτερα. Θαυμάζοντας το θάρρος του, το πλήθος ζητωκραύγαζε τον άνθρωπο αυτόν που μόλις καταριόταν. Εν τω μεταξύ, τα γαλλικά στρατεύματα κέρδισαν μια ανάπαυλα όταν οι Ισπανοί διέκοψαν την επίθεσή τους για να αποκρούσουν μια επίθεση από τους Ολλανδούς. Κατά τα επόμενα έξι χρόνια - τα τελευταία έξι χρόνια της ζωής του Ρισελιέ - η Γαλλία κατάκτησε νέες μεγάλες περιοχές και καθιερώθηκε ως κορυφαία δύναμη στην Ευρώπη.

ΟΙ ΑΡΕΤΕΣ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΥ

Πολλοί σήμερα θα απέρριπταν τον τρόπο της ηγεσίας του Ρισελιέ ως αρχαϊκό, κάτι που έχει μικρή σχέση με την πολύ πιο δυσκίνητη διαδικασία της σύγχρονης πολιτειακής οργάνωσης, με τις στρατιές των γραφειοκρατών που αναλύουν όλες τις επιλογές πολιτικής σε τέτοια λεπτομέρεια που μουδιάζει το μυαλό. Ωστόσο, από το Μόναχο ως την πυραυλική κρίση της Κούβας και ως τη διάδοση των πυρηνικών όλπων, η πρόσφατη ιστορία είναι γεμάτη με περιπτώσεις διεθνούς πολιτικής που μοιάζει με ένα παιχνίδι πόκερ. Δεν ήταν η εισβολή στο Ιράκ το 2003 ένα στοίχημα, με την κυβέρνηση Μπους να έχει τη δική της αλά Ρισελιέ δύναμη πίσω από το θρόνο, να διαχειρίζεται έναν άπειρο νέο ηγέτη που αγωνιζόταν να βγει από τη σκιά του ισχυρού προγόνου του; Υπ’ αυτή την έννοια, οι δεξιότητες επιβίωσης που οι πολιτικοί αναπτύσσουν με την άνοδό τους στη εξουσία μπορεί να τους εξυπηρετήσουν απρόσμενα καλά όταν αναλαμβάνουν την ευθύνη για διεθνείς υποθέσεις, και ο Ρισελιέ μπορεί να προσφέρει ένα σχετικό μοντέλο.

Όσο για την ιστορική σημασία του στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της Γαλλίας, ο απολογισμός είναι λιγότερο σαφής. Ο Ρισελιέ κέρδισε σημαντικές νίκες απέναντι στους μεγάλους αντιπάλους της χώρας του, των Αψβούργων στην Αυστρία και την Ισπανία, αλλά δεν έχτισε πάνω σε αυτούς τους θριάμβους. Μάζεψε πολλαπλάσια φορολογικά έσοδα, επιτρέποντας στη Γαλλία να διεξάγει αποτελεσματικά τον Τριακονταετή Πόλεμο, αλλά στη διαδικασία πίεσε την αγροτιά και τις επαρχιακές ελίτ τόσο βάναυσα που προκάλεσε μια σειρά από καταστροφικές εξεγέρσεις οι οποίες κατέληξαν, λίγο μετά το θάνατό του, σε κανονικό εμφύλιο πόλεμο. Και παρόλο που ο Ρισελιέ αυτοσχεδίαζε έξοχα, όπως όταν έστειλε πράκτορες που ονόμαζε Αξιωματούχους, οπλισμένους με νέες αρμοδιότητες, να προωθήσουν τη συλλογή των φόρων και να ελέγξουν τον στρατό στις επαρχίες, δεν σχεδίασε νέες μόνιμες διοικητικές δομές.

Χρειάστηκε ένας άλλος μονάρχης και ένας άλλος πρωθυπουργός – ο Λουδοβίκος ο 14ος και ο Ζαν Μπαπτίστ Κολμπέρ – για να προχωρήσει η ιστορία στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Ήταν αυτοί που εξασφάλισαν τα σύγχρονα σύνορα του γαλλικού κράτους, οι οποίοι συνεργάστηκαν πιο στενά με τις επαρχιακές ελίτ και απέσπασαν ακόμα μεγαλύτερη ποσά από τη χώρα με σημαντικά λιγότερες αντιπαραθέσεις (για να εξαπολύσουν ακόμη πιο φιλόδοξους πολέμους), και οι οποίοι μετέτρεψαν τους Αξιωματούχους του Ρισελιέ σε καθιερωμένους βραχίονες του κεντρικού κράτους. Ο Ρισελιέ, εν ολίγοις, δεν δημιούργησε τη σύγχρονη Γαλλία, ούτε την έκανε ηγετική δύναμη στην Ευρώπη. Αλλά οι ενέργειές του άνοιξαν το δρόμο για τους διαδόχους του να το πράξουν, κάτι το οποίο δεν είναι μικρό κατόρθωμα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/137215/david-a-bell/poker-lessons...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr