Το πλεονέκτημα μιας δίκης στην Λιβύη

Όμως, η πιθανότητα να καταδικαστεί ο Σαΐφ αλ-Ισλάμ σε θανατική ποινή δεν δείχνει ότι το λιβυκό κράτος στερείται σοβαρότητας. Αν και οι ξεφτισμένες διαδικασίες και η σκληρή δικαιοσύνη στην Λιβύη προκαλούν πραγματικές ανησυχίες αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, δείχνουν επίσης ότι το νέο καθεστώς είναι πραγματικά πολύ αποφασισμένο - και ικανό - να τιμωρήσει τους ίδιους ανθρώπους τους οποίους θέλει να δικάσει το ΔΠΔ, και κάποιους επιπλέον. Ωστόσο, η απόφαση του ΔΠΔ ούτε καν λαμβάνει υπόψη την βούληση της Λιβύης να δικάσει τον αλ-Ισλάμ. Η Λιβύη δεν είναι σε θέση να διεξάγει μια δίκη που να ανταποκρίνεται στα διεθνή πρότυπα, λέει το επιχείρημα αυτό, κι έτσι είναι αναγκαία περαιτέρω έρευνα. Αλλά η βούληση θα έπρεπε να έχει σημασία. Θα έπρεπε να έχει σημασία ότι ο λαός της Λιβύης θέλει να φέρει τους δικούς του καταπιεστές ενώπιον της δικαιοσύνης, με τους δικούς τους όρους.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΑΜΑΣΚΟ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ

Η επιλογή μεταξύ των δύο δικαστικών εκδοχών - της Λιβύης και του δικαστηρίου της Χάγης - είναι αναπόφευκτη. Δεδομένου του τρομερά αργού ρυθμού των διεθνών δικών, η δικαιοσύνη τής Λιβύης θα υποστεί μη αναστρέψιμη καθυστέρηση αν η Λιβύη πρέπει να περιμένει από το ΔΠΔ το τέλος τής δίκης τού Σαΐφ αλ-Ισλάμ. Εν τω μεταξύ, η διαφωνία σχετικά με την δίκη ενώπιον του ΔΠΔ αποσπά την προσοχή από τα ουσιαστικά: ένα νομικό και πολιτικό σύστημα όπως της Λιβύης που βρίσκεται στα όριά του θα μπορούσε να διαχειριστεί τους διασπαρμένους πόρους του πολύ καλύτερα στο εσωτερικό, παρά να συντάσσει ενημερωτικές εκθέσεις για τη Χάγη ή να προγραμματίζει μεταρρυθμίσεις που έχουν σχεδιαστεί για να κατευνάσουν ένα ξένο δικαστήριο.

Αλλά, το ισχυρότερο επιχείρημα εναντίον τού ΔΠΔ εντοπίζεται σ’ εκείνο που δεν μπορεί να κάνει. Η απόφαση του δικαστηρίου βασίστηκε στην αδυναμία τής Λιβύης να δικάσει τον αλ-Ισλάμ, αλλά μια δίκη στη Χάγη δεν θα έκανε τίποτα για να επιλύσει την πολιτική αστάθεια την οποία προκαλεί αυτή η ανικανότητα. Δεν θα βελτίωνε την διακυβέρνηση στη Λιβύη, δεν θα σταθεροποιούσε την λιβυκή κοινωνία, και δεν θα πετύχαινε κάποιο από τα πολλά, πάρα πολλά πράγματα που είναι ακόμη πιο αναγκαία για την πρόοδο της Λιβύης από τη νομική δικαιοσύνη ως αυτοσκοπό. Με το να αγνοεί την βούληση της Λιβύης να δικάσει τον αλ-Ισλάμ, το ΔΠΔ όχι μόνο δεν ενισχύει το ίδιο το σύστημα δικαιοσύνης το οποίο επικρίνει ως ακατάλληλο, αλλά ίσως να το αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο.

Όλα αυτά συμβαίνουν διότι το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανέθεσε την κατάσταση στη Λιβύη σε έναν εισαγγελέα τού ΔΠΔ [6] πάρα πολύ πρόθυμο να δημιουργήσει ζήτημα. Η λιβυκή παραπομπή συνιστά μελέτη των κινδύνων τής διεθνούς ποινικοποίησης, ενός εργαλείου που βγήκε από το συρτάρι σε μια στιγμή κρίσης, και που τώρα δεν μπορεί να μπει πάλι μέσα. Θεωρητικά, το δικαστήριο πρέπει να έχει την αυτονομία να λειτουργεί απαλλαγμένο από την πολιτική. Αλλά το δικαστήριο δεν είναι ανιδιοτελές – την θέλει αυτή την υπόθεση - και δεν είναι έξω από την πολιτική, από την οποία διαπνέεται εξαρχής η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας να παραπέμψει εκεί την υπόθεση.

Δεν είναι ακόμη σαφές αν το εργαλείο ήταν όντως χρήσιμο όταν χρησιμοποιήθηκε εξαρχής: ο δικαστικός στιγματισμός τού καθεστώτος Καντάφι δεν αποτελούσε προϋπόθεση για την στρατιωτική επέμβαση, αλλά ένα σύμπτωμα της βούλησης για επέμβαση. Αν τα Ηνωμένα Έθνη δεν είχαν εμπλέξει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στην κρίση, δεν θα χρειαζόταν τώρα να ανησυχούμε για το πώς θα ανταποκριθούν οι περιορισμένοι πόροι τής Τρίπολης στις αυστηρές διαδικασίες ένα μακρινού δικαστηρίου. Θα επικεντρωνόμασταν, αντιθέτως, στο να βοηθήσουμε τους Λίβυους να φτιάξουν σωστά τα πράγματα στη Λιβύη.

Αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο για τη Λιβύη. Η αραβική Μέση Ανατολή βρίσκεται στα πρόθυρα μιας απελευθερωτικής και τρομακτικής μεταμόρφωσης, στην οποία η εμπέδωση – η ανακάλυψη, στην πραγματικότητα - του κράτους δικαίου είναι ζωτικής σημασίας. Αλλά, αυτή η διαδικασία πρέπει να εξελιχθεί με αυθεντικό τρόπο. Μια άκαμπτη ποινικοποίηση της πολιτικής πολύ συχνά αποσπά την προσοχή από τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και από το δούναι και λαβείν τής διαπραγμάτευσης. Μπορεί και να προκαλέσει σκληρότερες παρεμβάσεις, όταν είναι απαραίτητες.

Αυτό το μάθημα είναι άμεσα εμφανές στην Συρία, από την οποία το ΔΠΔ σε μεγάλο βαθμό απουσιάζει: το να δίνει κανείς προτεραιότητα στην επίσημη νομική δικαιοσύνη δεν σημαίνει ότι θα επιφέρει και το τέλος τής κρίσης, ούτε και ότι θα μετριάσει την αποφασιστικότητα του καθεστώτος ή θα διευρύνει τις επιλογές τού καθενός. Ο πρόεδρος της Συρίας, Μπασάρ αλ–Άσαντ, μπορεί κάλλιστα να αξίζει να πάει σε δίκη για την χρήση χημικών όπλων, αλλά τι γίνεται αν το τίμημα της δίκης είναι άλλοι έξι μήνες πολέμου; Υπάρχουν υπέροχες εξοχικές κατοικίες έξω από τη Μόσχα. Αν έρθει η ημέρα που ο Άσαντ θα είναι έτοιμος να επιβιβαστεί σε ένα αεροπλάνο, ο κόσμος δεν θα πρέπει να επιμείνει να είναι η Χάγη ο προορισμός του.

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ «ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ»

Εν τω μεταξύ, όμως, το ΔΠΔ κλίνει προς το κριτήριο της ανικανότητας, ένα συνεχώς διευρυνόμενο κριτήριο το οποίο του δίνει μεγαλύτερη ευχέρεια να κρατάει τις υποθέσεις που επιθυμεί. Στη Λιβύη, αλλά και στην Ουγκάντα και την Κένυα, η προτίμηση για τις εθνικές διαδικασίες φαίνεται όλο και πιο φορμαλιστική - μια ψεύτικη συμπληρωματικότητα. Συνεπώς, τι μπορεί να γίνει; Πολύ απλά, οι συμβαλλόμενοι στο ΔΠΔ, μαζί με άλλα ενδιαφερόμενα αλλά μη συμβαλλόμενα μέρη με επιρροή, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες [7], θα πρέπει να ενθαρρύνουν το διεθνές δικαστήριο να τείνει προς την αντίθετη κατεύθυνση.