Η λέξη από «Γ»

Ο τελικός ορισμός της «γενοκτονίας», που υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη είχε διάφορα ασαφή σημεία, τα οποία έδωσαν νομικό οπλοστάσιο σε χώρες και άτομα που κατηγορούνται για αυτό το έγκλημα για να αντισταθούν στις κατηγορίες. Για παράδειγμα, το άρθρο 2 της Σύμβασης ορίζει την «γενοκτονία» ως «πράξεις που διαπράττονται με σκοπό την καταστροφή, εν όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας, ως τέτοια». Η έννοια των λέξεων «ως τέτοια» δεν είναι καθόλου σαφής. Και οι φερόμενοι ως δράστες συχνά αρνούνται ότι η καταστροφή ήταν «διαπραχθείσα με πρόθεση» -ένα επιχείρημα που συχνά γίνεται στην Τουρκία.

Σύντομα, ωστόσο, μόνο λίγοι προσεκτικοί ήταν αυτοί που αναφέρονταν στην Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών όσον αφορά την ανάδειξη του όρου. Στο μυαλό τού ευρύτερου κοινού, η σύνδεση με το Ολοκαύτωμα έδωσε στην λέξη «γενοκτονία» τοτεμική ισχύ, καθιστώντας την το ισοδύναμο του απόλυτου κακού. Μετά το 1948, ο νομικός όρος που είχε αρχικά δημιουργηθεί για να αποτρέψει τις μαζικές αγριότητες έγινε προσβολή που ανταλλασσόταν μεταξύ των εθνών και των λαών που αλληλοκατηγορούνταν για φρικαλεότητες στο παρελθόν και στο παρόν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση η κάθε μια ελεύθερα κατηγορούσε την άλλη για γενοκτονία κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Η αρμενική διασπορά είδε την λέξη ως κάτι που ταίριαζε τέλεια για να περιγράψει το τι είχε συμβεί στους γονείς και τους παππούδες της, και άρχισε να αναφέρεται στην Meds Yeghern ως η «γενοκτονία των Αρμενίων». Η ιδέα βοήθησε να ενεργοποιηθεί ένα νέο πολιτικό κίνημα. Το έτος 1965 σηματοδότησε τόσο την 50η επέτειο από την σφαγή όσο και την στιγμή που η αρμενική διασπορά μετέτρεψε σε πολιτική αιτία της την διεκδίκηση απονομής δικαιοσύνης για τα θύματα.

Στις μεταπολεμικές Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν συνήθης πρακτική το να μπαίνουν οι λέξεις «αρμενική» και «γενοκτονία» μαζί στην ίδια πρόταση. Η συνήθεια αυτή ήρθε με την παραδοχή ότι η σύμβαση του ΟΗΕ –μια από τις πρώτες χώρες που την υπέγραψαν ήταν η Τουρκία- δεν έχει αναδρομική ισχύ και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να αποτελέσει την βάση για νομική δράση που σχετίζεται με παραβιάσεις που διαπράχθηκαν πριν από το 1948. Για παράδειγμα, το 1951, δικηγόροι της κυβέρνησης των ΗΠΑ υπέβαλλαν μια συμβουλευτική γνώμη σχετικά με την Σύμβαση περί Γενοκτονίας στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης, στην Χάγη, επικαλούμενοι την τουρκική σφαγή των Αρμενίων ως παράδειγμα γενοκτονίας. Τον Απρίλιο του 1981, σε μια διακήρυξη για το Ολοκαύτωμα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρήγκαν, ανέφερε «την γενοκτονία των Αρμενίων πριν από αυτήν, και την γενοκτονία των Καμποτζιανών που την ακολούθησε».

Οι πολιτικές συνθήκες άλλαξαν αυτό το σκεπτικό στην δεκαετία τού 1980. Ο ίδιος ο Ρήγκαν πραγματοποίησε απότομη μεταστροφή μετά την δολοφονία του Kemal Arikan, του Τούρκου γενικού πρόξενου στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1982, από δύο νέους Αρμένιους μαχητές στο Λος Άντζελες. Ο θάνατος ενός διπλωμάτη στενού συμμάχου στο ΝΑΤΟ στην δική του πολιτεία εξόργισε και ντρόπιασε τον πρόεδρο Ρήγκαν. Αυτός και η ομάδα του, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στα τρία θέματα εξωτερικής πολιτικής που τους αφορούσαν περισσότερο -η Σοβιετική Ένωση, το Ισραήλ και η τρομοκρατία- η Τουρκία ήταν σθεναρά με την πλευρά των ΗΠΑ. Οι Αρμένιοι, αντίθετα, δεν ήταν.

Επτά μήνες μετά την δολοφονία τού Arikan, στο επίσημο δελτίο τού Στέιτ Ντιπάρτμεντ δημοσιεύθηκε ένα ειδικό θέμα σχετικά με την τρομοκρατία, το οποίο περιελάμβανε ένα κομμάτι με τίτλο «Αρμενική Τρομοκρατία: Ένα προφίλ». Μια σημείωση στο τέλος τού άρθρου έλεγε ότι «Επειδή η ιστορική καταγραφή των γεγονότων τού 1915 στην Μικρά Ασία είναι διφορούμενη, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν εγκρίνει τους ισχυρισμούς ότι η τουρκική κυβέρνηση διέπραξε γενοκτονία κατά των Αρμενίων. Αρμένιοι τρομοκράτες χρησιμοποιούν αυτόν τον ισχυρισμό για να δικαιολογήσουν εν μέρει τις συνεχιζόμενες επιθέσεις τους στους Τούρκους διπλωμάτες και στις τουρκικές εγκαταστάσεις». Σε απάντηση των έξαλλων αρμενικών παραπόνων, το δελτίο κατέληξε να δημοσιεύσει όχι μια αλλά δύο διευκρινίσεις της εν λόγω δήλωσης. Αλλά από εκείνο το σημείο, μια νέα γραμμή είχε χαραχτεί από την εκτελεστική εξουσία, και ο όρος «γενοκτονία των Αρμενίων» τέθηκε εκτός νόμου στον Λευκό Οίκο.

ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΣΤΟ ΚΑΠΙΤΩΛΙΟ

Το Κογκρέσο, εν τω μεταξύ, όργωνε το δικό του αυλάκι. Κατά την δεκαετία τού 1970, ένα εκατομμύριο Αρμένιοι ζούσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι νεότερες γενιές δεν ήταν πλέον πρόθυμες να περιορίσουν τις συζητήσεις για τους θανάτους των προγόνων τους στα κυριακάτικα δείπνα, στα μνημόσυνα και τις χαμηλής κυκλοφορίας εφημερίδες. Πολλοί Αρμένιοι Αμερικανοί που είχαν πολιτικό μυαλό και πλούτο, όπως ο επιχειρηματίας στην Μασαχουσέτη Stephen Mugar, άρχισαν να πιέζουν το Κογκρέσο. Βρήκαν σύμμαχο τον Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, Tip O'Neill, του οποίου η εκλογική περιοχή περιελάμβανε την ντε φάκτο πρωτεύουσα της αρμενικής κοινότητας της Αμερικής: Το Watertown, στην Μασαχουσέτη. Στις αρχές τού 1975, παρακινημένος από τον Μουγκάρ και άλλους, ο O'Neill κατάφερε να κάνει το Σώμα να περάσει ένα ψήφισμα που να εξουσιοδοτεί τον Πρόεδρο να ορίσει την 24η Απριλίου του ίδιου έτους ως «Ημέρα Εθνικής Μνήμης τής Απανθρωπιάς από Άνθρωπο σε Άνθρωπο» και να την παρακολουθήσει τιμώντας όλα τα θύματα γενοκτονίας, «ειδικά εκείνα με αρμενική καταγωγή που υπέκυψαν στην γενοκτονία που διαπράχθηκε το 1915».