Η γεωπολιτική της διαφθοράς

Στο μεγαλύτερο διάστημα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, ένας επαναλαμβανόμενος εφιάλτης μαστίζει τους συμβούλους επιχειρήσεων, τους διαχειριστές ρίσκου και τους διευθύνοντες συμβούλους των μεγαλύτερων πολυεθνικών εταιριών του κόσμου. Από τότε που ο νόμος Foreign Corrupt Practices Act των ΗΠΑ (FCPA) τέθηκε σε ισχύ το 1977, πίστευαν ότι κάπως, κάπου, παρά τα εκατομμύρια που δαπανώνται για την «λείανση» των συστημάτων συμμόρφωσης και ένα ισχυρό ήθος κατά της διαφθοράς, κάποια αποτυχία στην διαδικασία ή σε κάποιο αξίωμα σε μια από τις εκτεταμένες παγκόσμιες δραστηριότητές τους θα φέρει το ποινικό τμήμα του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ να χτυπήσει την πόρτα τους.

«Δεν ήταν τρομερά πολύ καιρό πριν», μου είπε πρόσφατα ο επικεφαλής σύμβουλος μιας από τις μεγαλύτερες αγροτικές επιχειρήσεις του κόσμου, «που βλέπαμε την διαφθορά ως έναν κανονιστικό κίνδυνο -κάτι συνυφασμένο με την επιθυμία μας να μην παραβούμε τον FCPA. Ήταν βασικά μια αμυντική στάση, και έχουμε αναπτύξει διαδικασίες για να την διαχειριστούμε». Αλλά τα γεγονότα των τελευταίων πέντε ετών έχουν απαιτήσει μια πιο στρατηγική προσέγγιση, είπε. «Βλέπουμε τι συμβαίνει στην Κίνα και την Ρωσία, στην Βραζιλία, στην Μαλαισία, ακόμα και στην δική μας» -την αμερικανική- «πολιτική, και είναι σαφές ότι η διαφθορά, ή τουλάχιστον μια δημόσια αντίληψη περί παρασκηνιακών συμφωνιών, κατατρώει στο status quo, σε όλο τον κόσμο».

Θα μπορούσε κάλλιστα να προσθέσει τα Panama papers, τα οποία διέρρευσαν την περασμένη εβδομάδα από ένα παναμέζικο δικηγορικό γραφείο, τα οποία τεκμηριώνουν τους δεσμούς μεταξύ ανώτερων πολιτικών από την Κίνα, το Πακιστάν, την Ρωσία, την Συρία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ουκρανία και άλλους με ένα δίκτυο εταιρειών-κελύφη σε φορολογικούς παραδείσους σε όλο τον κόσμο. Οι αποκαλύψεις έχουν ήδη πλήξει έναν επικεφαλής κυβέρνησης, τον πρωθυπουργό της Ισλανδίας Sigmundur Gunnlaugsson, ο οποίος παραιτήθηκε αφού αποκαλύφθηκε ότι ο ίδιος και η σύζυγός του κατέχουν μια υπεράκτια εταιρεία. Αυτό δεν είναι παράνομο από μόνο του, βέβαια –θυμηθείτε την άμυνα του Δημοκρατικού προεδρικού υποψήφιου Mitt Romney για την συμμετοχή τους σε μια λίστα στα Νησιά Καϊμάν το 2012. Αλλά οι ψηφοφόροι έχουν γίνει τόσο ευαίσθητοι έστω στην εμφάνιση της διαφθοράς, που τέτοιες αποκαλύψεις είναι αρκετές για να ανατρέψουν κυβερνήσεις και να τερματίσουν πολιτικές σταδιοδρομίες.

Άνθρωποι διαδηλώνουν κατά του πρωθυπουργού της Ισλανδίας Sigmundur Gunnlaugsson στο Ρέικιαβικ, στην Ισλανδία, στις 4 Απριλίου, 2016. STIGTRYGGUR JOHANNSSON / REUTERS
-------------------------------------

ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ

Η διαφθορά εξακολουθεί να αποτελεί έναν τεράστιο κανονιστικό κίνδυνο. Στην πραγματικότητα, αναμφισβήτητα διαγράφεται μεγαλύτερος σήμερα, χάρη στην ψήφιση νόμων σαν τον FCPA, στην Βραζιλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση και σε μονάδες καταπολέμησης της διαφθοράς υψηλού προφίλ από το Σαντιάγο της Χιλής μέχρι την Σαγκάη. Όπως είχε σημειώσει η Control Risks πριν από δύο χρόνια στην ετήσια πρόβλεψή της [υπό το όνομα] RiskMap, καθώς η παγκόσμια έκρηξη των τιμών των εμπορευμάτων υποχωρούσε, αυτό θα οδηγούσε «τους επιζητούντες χρηματισμό» σε όλο τον κόσμο (εκείνους που ζουν από την κρατική γενναιοδωρία και τις δωροδοκίες), εκείνους που μπορούσαν κάποτε να βασιστούν σε δωροδοκίες από τους αναπτυσσόμενους κλάδους των βασικών εμπορευμάτων, να πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους για να υπονομεύσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού και να αποσπάσουν δωροδοκίες, όπου ήταν δυνατόν. Εκείνες οι προβλέψεις εξελίσσονται τώρα στην Βραζιλία, την Μαλαισία, την Ρωσία, τη Νότια Αφρική και ακόμα και στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Στις αναδυόμενες αγορές, ωστόσο, η μακρά έκρηξη των τιμών των εμπορευμάτων έκανε θαύματα πριν εξασθενίσει, αρχής γενομένης από το 2013. Δημιούργησε θέσεις εργασίας, νέες βιομηχανίες και εμπορικές σχέσεις, και εκατομμύρια καταναλωτές της μεσαίας τάξης σε μέρη όπου υπήρχαν λίγοι στο παρελθόν. Για να πάρουμε μόνο ένα παράδειγμα, η οικονομία της Νιγηρίας αναπτυσσόταν κατά περισσότερο από 5% ετησίως για ολόκληρη την περίοδο μεταξύ 2003 και 2013, και παρά την κάμψη των τιμών του πετρελαίου που πίεσε τα κρατικά έσοδα, το μέγεθος της μεσαίας αστικής τάξης της (εκείνοι που έχουν σημαντικό διακριτικό εισόδημα) αναμένεται περίπου να τριπλασιαστεί σε 12 εκατομμύρια μέχρι το 2030.

Αλλά η ραγδαία ανάπτυξη αύξησε τις προσδοκίες. Τα μέλη της νέας μεσαίας αστικής τάξης στον κόσμο, έχοντας όψιμη επιρροή, απαιτούν αξιοπρεπή σχολεία, υπεύθυνες κυβερνήσεις και βασικές υπηρεσίες. Ωστόσο, το πρόσφατο [υφεσιακό] γύρισμα των αναδυόμενων αγορών έχει συντρίψει τις προσδοκίες τους και τροφοδότησε την οργή ιδίως κατά της διαφθοράς. Αυτό το κατά της διαφθοράς συναίσθημα έχει γίνει ένας αποφασιστικός παράγοντας στις εκλογές, μια υπαρξιακή απειλή για τις κυβερνήσεις, ένα σημείο συσπείρωσης λαϊκιστικών κινημάτων, και, όπως στην Κίνα, ένα σκεπτικό για καταστολή που φέρνει σοβαρές πολιτικές καθώς και οικονομικές συνέπειες. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στις αναδυόμενες αγορές. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, ο αχός από την οικονομική κατάρρευση του 2008 και την επακόλουθη κρίση στην ευρωζώνη τροφοδότησε μια παρόμοια μαζική αντίδραση -μια αίσθηση μεταξύ πολλών, ειδικά των βιομηχανικών εργατών που εκτοπίστηκαν από την φθηνή εργασία στο εξωτερικό- ότι το παιχνίδι είναι στημένο.

Αντικυβερνητικοί διαδηλωτές κρατούν πλακάτ και γιορτάζουν στην πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο στις 11 Φεβρουαρίου του 2011, αφότου οι διαδηλώσεις ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ από την εξουσία. YANNIS BEHRAKIS / REUTERS
-----------------------------------