Ο άξονας Κύπρου-Ισραήλ-Ιορδανίας

Με τον πόλεμο του 1967, ο ισραηλινός στρατός κατέλαβε την Δυτική Όχθη και τον αραβικό τομέα της Ιερουσαλήμ. Δεν άργησε να διαμορφώνεται ένα καθεστώς de facto συγκυριαρχίας Ισραήλ-Ιορδανίας, που επηρέαζαν σε καθημερινή βάση την ζωή των μονίμων κατοίκων των κατεχομένων περιοχών. Αν και μια λεπτομερής ανάδειξη των ποικίλων πτυχών του ιδιότυπου status quo ιορδανο-ισραηλινής συμβίωσης –που ακόμα δεν έχει παντελώς εξαλειφθεί- δεν αποτελεί το κύριο αντικείμενο της παρούσας ανάλυσης, αρκεί επιγραμματικά να ειπωθεί, ότι η συνθήκη ειρήνης του 1994 ουσιαστικά επικύρωνε την ήδη ισχύουσα «αναγκαστική συνύπαρξη» των δύο κρατικών εξουσιών, οι οποίες, ούτως ή άλλως, ανέκαθεν μοιράζονταν πολλά κοινά: Αφ’ ενός, Ισραήλ και Ιορδανία αντιμετώπιζαν διαχρονικά κοινούς αντιπάλους (τον Νασσερισμό κατά την δεκαετία του ’50, το αίτημα των Παλαιστινίων για εθνική ανεξαρτησία από την δεκαετία του ’60 έως και σήμερα, ενώ από τις αρχές τις δεκαετίας του ’90 προστέθηκε και ο κίνδυνος της περιφερειακής εξάπλωσης του ριζοσπαστικού πολιτικού Ισλάμ). Αφ’ ετέρου, τόσο το Ισραήλ όσο και η Ιορδανία στηρίζονταν πολιτικά και διπλωματικά από τα ίδια διεθνή κέντρα αποφάσεων (αρχικά από το Λονδίνο και μετέπειτα από την Ουάσινγκτον και την Δύση εν γένει).

Δεδομένων των ανωτέρω λοιπόν, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσουν εκτιμήσεις έγκυρων Ισραηλινών αναλυτών, που υποστηρίζουν ότι το Ισραήλ θα κληθεί εκ των πραγμάτων προστατεύσει την χασεμιτική μοναρχία σε περίπτωση που αμφισβητηθεί η πολιτειακή της ισχύς.

Η ανακάλυψη των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο το 2010 αποτέλεσε γεγονός καταλυτικής σημασίας, αναδιαμορφώνοντας ποικιλοτρόπως την περιφερειακή πολιτική όλων ανεξαιρέτως των χωρών της περιοχής. Στην περίπτωση της Ιορδανίας, πρωτεύοντα ρόλο έπαιξε η σημαντική αναβάθμιση του Ισραήλ στον τομέα της ενέργειας. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι η ενεργειακή δορυφοροποίηση της Ιορδανίας εκ μέρους του Ισραήλ είναι ήδη γεγονός. Η ιορδανική μοναρχία φαίνεται αποφασισμένη να μην λάβει υπ’ όψιν της τις αντιδράσεις της τοπικής κοινής γνώμης και να ενισχύσει τους δεσμούς της με το Ισραήλ στον τομέα της ενέργειας. Ήδη από το 2014 έχει δρομολογηθεί ότι το ισραηλινό κοίτασμα Ταμάρ θα καλύπτει σημαντικό ποσοστό αναγκών της ιορδανικής αγοράς, αρχής γενομένης από τις αρχές του 2017.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το ιορδανικό κοινοβούλιο, σε μια άκρως επεισοδιακή συνεδρίασή του στις 22.5.2016 – τρεις μόλις ημέρες πριν τον εορτασμό της εθνικής επετείου της ανεξαρτησίας -, απέρριψε σχέδιο νόμου της κυβέρνησης που θα επέτρεπε σε ισραηλινές εταιρείες να συμμετέχουν σε διαγωνισμούς δημοσίων έργων. Η πρωινή συνεδρίαση διακόπηκε εν μέσω φημών ότι το Παλάτι είχε δυσαρεστηθεί από αυτήν την εξέλιξη, αφήνοντας ανοικτό το ενδεχόμενο άμεσης διάλυσης του κοινοβουλίου. Το απόγευμα της ίδια ημέρας η συνεδρίαση επαναλήφθηκε, το ίδιο σχέδιο νόμου τέθηκε εκ νέου σε ψηφοφορία και εν τέλει υπερψηφίσθηκε. Ο νέος αυτός νόμος εκτιμάται ότι σχετίζεται με την συμμετοχή ισραηλινών κατασκευαστικών εταιρειών στην ανοικοδόμηση τείχους ασφαλείας με ηλεκτρονικά μέσα επιτήρησης κατά μήκος της μεθορίου Ιορδανίας-Συρίας, στα εκτεταμένα έργα αφαλάτωσης στη νότια Νεκρά Θάλασσα, και βέβαια, στην κατασκευή δικτύου επίγειων αγωγών που θα μεταφέρουν το ισραηλινό φυσικό αέριο στην ιορδανική αγορά, το αργότερο έως τις αρχές του 2018.

Ύστερα από αυτό το πρωτοφανές για τα τοπικά δεδομένα κοινοβουλευτικό επεισόδιο, εκδόθηκε βασιλικό διάταγμα που προκήρυσσε την διενέργεια βουλευτικών εκλογών για τις 20.9.2016, ορίζοντας ως υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον Χάνι Μάλκι – ο οποίος κατά το παρελθόν είχε διαπραγματευθεί επιτυχώς με την ισραηλινή κυβέρνηση περί την σύσταση κοινής διακρατικής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών στο λιμάνι της Άκαμπα και στο ισραηλινό τουριστικό θέρετρο Εϊλάτ της Ερυθράς Θάλασσας. Μετά την ανάδειξη του νέου Κοινοβουλίου, ο Ιορδανός μονάρχης διατήρησε τον Μάλκι στον πρωθυπουργικό του θώκο, προφανώς λόγω της εμπειρίας που απέκτησε ως διαπραγματευτής με την ισραηλινή πλευρά.

Έξι ακριβώς ημέρες μετά την διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών στην Ιορδανία, η Noble Energy ανακοίνωσε την υπογραφή της συμφωνίας που θα εξασφαλίσει την πώληση ισραηλινού φυσικού αερίου προς την ιορδανική κρατική εταιρεία ηλεκτροδότησης, ενώ απομένει να αποσαφηνισθεί ποιες χώρες ή ποιοι επιχειρηματικοί φορείς θα καλύψουν το κόστος κατασκευής του δικτύου επίγειων αγωγών που θα συνδέουν το Ισραήλ με την Ιορδανία. Και ενώ η εξάρτηση της Ιορδανίας έναντι του Ισραήλ αυξάνεται, η ιορδανική κοινή γνώμη εκφράζει ξεκάθαρα τις αντιρρήσεις της, αμφισβητώντας την ορθότητα των περιφερειακών επιλογών της μοναρχίας.

ΟΙ ΚΥΠΡΙΑΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ

Σε αντίθεση με την ιορδανική Realpolitik, που αντιλαμβάνεται την ενεργειακή πραγματικότητα με καθαρά τεχνοκρατικά και οικονομικά κριτήρια, η Κύπρος δεν μπορεί να αγνοήσει τις πολιτικές παραμέτρους που συνδέουν την εκμετάλλευση του ορυκτού της πλούτου με το άλυτο εθνικό ζήτημα. Παράλληλα με τους υπολογισμούς των πολυεθνικών εταιρειών που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην Ανατολική Μεσόγειο, η Λευκωσία βλέπει το φυσικό αέριο εντός της ΑΟΖ της ως μια ευκαιρία επωφελούς επίλυσης του Κυπριακού. Είναι σαφές ότι τα κίνητρα που ώθησαν Ελλάδα και Κύπρο να συστήσουν διακριτές τριμερείς περιφερειακές συμφωνίες με το Ισραήλ και την Αίγυπτο αντίστοιχα, ήταν πρωτίστως πολιτικά και δευτερευόντως αμιγώς τεχνοκρατικά.