Γιατί η σταμάτησε η παγκοσμιοποίηση

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι θέσεις εργασίας στον τομέα της μεταποίησης μειώνονταν επί δύο δεκαετίες, αλλά «βούτηξαν» δραματικά τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα: Από το 2000 μέχρι σήμερα, ο αριθμός των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 6 έως 7 εκατομμύρια. Καθώς ο αριθμός των θέσεων εργασίας στον λεγόμενο «τομέα εμπορευσίμων», ο οποίος παράγει αγαθά και υπηρεσίες που μπορούν να καταναλωθούν οπουδήποτε, αυξήθηκε ελάχιστα, ο «τομέας μη εμπορευσίμων» απορρόφησε περίπου 25 εκατομμύρια νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας, μαζί με τους εκτοπισθέντες εργαζομένους στη μεταποίηση. Ήταν μια «αγορά του αγοραστή» [στμ: buyer’s market, μια αγορά όπου η προσφορά υπερβαίνει την ζήτηση, δίνοντας έτσι το πλεονέκτημα στον αγοραστή] για την μεσαίας και χαμηλής ειδίκευσης εργασία, και ως εκ τούτου, οι μισθοί έμειναν στάσιμοι.

Ένα Internet cafe στην Taiyuan, στην Κίνα, τον Ιούνιο του 2009. STRINGER / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Για πολλά χρόνια, η αυτοματοποίηση εξάλειφε τις θέσεις εργασίας των εργατών και κάποιες χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας υπαλλήλων. Αλλά οι πρόσφατες ανακαλύψεις σε αισθητήρες, στην μάθηση των μηχανών και την τεχνητή νοημοσύνη έχουν κάνει ακόμη περισσότερες θέσεις εργασίας ευάλωτες. Σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες οικονομίες, οι θέσεις μεσαίου εισοδήματος μειώνονται, ενώ οι θέσεις εργασίας χαμηλότερης και υψηλότερης αμοιβής αυξάνονται.

Οι χώρες ανταποκρίθηκαν με διάφορους τρόπους. Μερικές ενήργησαν για να μειώσουν την ανισότητα με την ανακατανομή του πλούτου μέσω του φορολογικού συστήματος, την επέκταση των προγραμμάτων κοινωνικής ασφάλισης και άλλων δικτύων ασφαλείας, και με την αύξηση της υποστήριξης στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση. Αυτές οι προσπάθειες έχουν αποδειχθεί επιτυχείς σε χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία και η Σουηδία, όπου η οργανωμένη εργασία έχει ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη, οι επιχειρήσεις και τα συνδικάτα εμπιστεύονται ο μεν τους δε, ο ατομικός και εταιρικός πλούτος έχει περιορισμένη επιρροή στην πολιτική και επικρατούν τα ισότιμα πολιτιστικά πρότυπα. Και στις τρεις αυτές χώρες, η ανισότητα παραμένει κάτω από τον μέσο όρο του Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), μιας ομάδας κυρίως πλούσιων χωρών.

Αλλά σε χώρες όπου απουσιάζουν αυτοί οι παράγοντες -ειδικά στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες- οι ανισότητες του εισοδήματος, του πλούτου και των ευκαιριών, έχουν διευρυνθεί δραματικά. Η απουσία σοβαρής πολιτικής απάντησης και η εμφανής έλλειψη ανησυχίας μεταξύ των ελίτ αυτών των χωρών, προκάλεσε βαθύτατο θυμό σε όσους έχασαν από τις αλλαγές που προκάλεσαν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος.

Η απόρριψη της παλαιάς τάξης δεν ήταν άμεση. Για κάποιο χρονικό διάστημα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα οικονομικά τους δεινά ήταν προσωρινό αποτέλεσμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 [7]. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να υποψιάζονται ότι οι θέσεις εργασίας που εξαφανίζονταν και οι στάσιμοι μισθοί είχαν γίνει διαχρονικά χαρακτηριστικά του οικονομικού τοπίου. Στράφηκαν εναντίον των ελίτ τις οποίες θεώρησαν υπεύθυνες, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών των επιχειρήσεων, των ακαδημαϊκών και του πολιτικού κατεστημένου. Και καθώς παρακολουθούσαν τις πανίσχυρες οικονομικές και τεχνολογικές δυνάμεις να χτυπούν τις χώρες τους -δυνάμεις επι των οποίων οι διαμορφωτές πολιτικής σε εθνικό επίπεδο φαίνεται να ασκούν λίγο έλεγχο- επιδίωξαν να επανακτήσουν την κυριότητα του πεπρωμένου τους και να επιβεβαιώσουν την εθνική κυριαρχία. Αυτό έχει εκτυλιχθεί πιο δραματικά στην Ευρώπη, όπου η πραγματική και η αντιληπτή διάβρωση της κυριαρχίας, κυρίως όσον αφορά τη μετανάστευση, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην βρετανική ψήφο για έξοδο από την ΕΕ. Ακόμη και προνομιούχοι πολίτες που είχαν ευημερήσει σε ένα ανοιχτό παγκόσμιο σύστημα ψήφισαν υπέρ του Brexit, πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο θα τους επέτρεπε να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στην ζωή τους.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΚΙΝΕΖΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη στρέφονται προς το εσωτερικό τους, μεγάλο μέρος της ευθύνης για την διατήρηση μιας παγκοσμιοποιημένης φιλελεύθερης οικονομικής τάξης θα πέσει στην Κίνα. Στην ομιλία του στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο Νταβός, τον Ιανουάριο, ο πρόεδρος Xi Jinping επιβεβαίωσε την δέσμευση της Κίνας στην παγκοσμιοποίηση. Με την χρηματοδότηση πολυάριθμων οικονομικών πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων Υποδομών (AIIB), της Πρωτοβουλίας Belt and Road και της Τράπεζας για τη Νέα Ανάπτυξη (προηγουμένως γνωστή ως η Τράπεζα Ανάπτυξης των BRICS) και πραγματοποιώντας σημαντικές επενδύσεις στο εξωτερικό, το Πεκίνο σημείωσε ότι προτίθεται να υποστηρίξει μια συμμετοχική, πολυμερή μορφή παγκοσμιοποίησης.