Το πραγματικό νόημα του πραξικοπήματος στον Νίγηρα

Μετά την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου του Νίγηρα τον Ιούλιο από μια ομάδα ανώτερων στρατιωτικών, ο μαχόμενος (αλλά τότε ακόμη ζωντανός) Ρώσος μισθοφόρος ηγέτης, Yevgeny Prigozhin, παρομοίασε το πραξικόπημα με μια δεύτερη ανεξαρτησία για την δυτικοαφρικανική χώρα. «Αυτό που συνέβη στον Νίγηρα δεν είναι τίποτα άλλο από τον αγώνα του λαού του Νίγηρα με τους αποικιοκράτες του», είπε σε ένα φωνητικό μήνυμα που αναρτήθηκε στο Telegram. «Με τους αποικιοκράτες που προσπαθούν να επιβάλουν τους δικούς τους κανόνες ζωής στους [Νιγηριανούς] και τις προϋποθέσεις τους και να τους κρατήσουν στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Αφρική πριν από εκατοντάδες χρόνια».

Υποστηρικτής του πραξικοπήματος στον Νίγηρα κρατά μια πινακίδα που γράφει «Γκρεμίστε την Γαλλία» στη Νιαμέι, στον Νίγηρα, τον Αύγουστο του 2023. Mahamadou Hamidou / Reuters
------------------------------------------

Ίσως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η άποψη του Prigozhin για το πραξικόπημα ήρθε σε έντονη αντίθεση με εκείνη των περισσότερων Αφρικανών ηγετών, των βορειοαμερικανικών και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και της Οικονομικής Κοινότητας των Δυτικοαφρικανικών Κρατών, οι οποίοι καταδίκασαν έντονα την στρατιωτική κατάληψη [της εξουσίας]. Αλλά ο αρχηγός των μισθοφόρων της Βάγκνερ δεν ήταν ο μόνος που παρουσίαζε τις Δυτικές χώρες -και ιδιαίτερα την Γαλλία- ως συνωμότες που είχαν συνωμοτήσει για να κρατήσουν την Αφρική σε μια μόνιμη κατάσταση υποταγής. Τέτοια είναι η επικρατούσα άποψη στον Νίγηρα, ο οποίος κυβερνιόταν από την Γαλλία μέχρι το 1960 και όπου η Γαλλία στάθμευσε ένα μεγάλο απόσπασμα αντιτρομοκρατικών δυνάμεων στο πλαίσιο μιας συμφωνίας με την προηγούμενη κυβέρνηση. Η άποψη αυτή είναι επίσης ευρέως διαδεδομένη στις πρώην γαλλικές αποικίες σε όλο το Σαχέλ, όπου πολλοί άνθρωποι έχουν απογοητευτεί από τις πολιτικές κυβερνήσεις που θεωρούν υποταγμένες στην Γαλλία και ως εκ τούτου καλωσορίζουν τους στρατιωτικούς ηγέτες ως απαραίτητο διορθωτικό μέσο.

Η προοπτική αυτή έχει δύο συμπληρωματικές όψεις, μια επικριτική για την Γαλλία και την Δύση και μια θετική για την Ρωσία, η οποία έχει τοποθετηθεί ως αντίπαλος της Δύσης και σύμμαχος των πρώην αποικιοκρατούμενων αφρικανικών χωρών. Και τα δύο ρεύματα κερδίζουν έδαφος στο Σαχέλ, γεγονός που εκδηλώθηκε στο πραξικόπημα του Νίγηρα καθώς και σε μισή ντουζίνα άλλα που προηγήθηκαν στην περιοχή. Τα αισθήματα αυτά έχουν τις ρίζες τους στην δίκαιη οργή για την συνεχιζόμενη επιρροή της Γαλλίας στις πρώην αποικίες της και τις αντιτρομοκρατικές πολιτικές της στο Σαχέλ, οι οποίες απέτυχαν να αποτρέψουν την εξάπλωση των τζιχαντιστικών κινημάτων στην Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι, και τον Νίγηρα, ειδικότερα. Η Γαλλία είχε συνεργαστεί με τις κυβερνήσεις καθεμιάς από αυτές τις χώρες για την καταπολέμηση των τρομοκρατών, πριν ανατραπούν.

Όμως οι συμπεριφορές αυτές δεν είναι τόσο βαθιά ριζωμένες όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά: οι ελίτ και οι απλοί άνθρωποι σε όλο το Σαχέλ παραμένουν γοητευμένοι από την Δύση -τις ιδέες της, την οικονομική της γενναιοδωρία, και την πολιτική της τροχιά. Όχι μόνο χιλιάδες νέοι άνθρωποι ψηφίζουν με την στάση τους κάθε χρόνο μεταναστεύοντας σε Δυτικές χώρες, αλλά και η πνευματική και πολιτική ελίτ της περιοχής –πολλά μέλη της οποίας εκπαιδεύτηκαν σε Δυτικά πανεπιστήμια- παραμένει επίσης κολλημένη στην Δύση, ακόμη και αν ένας αυξανόμενος αριθμός από αυτά έχει πειστεί ότι αυτή είναι η ρίζα των προβλημάτων τους. Όλα τούτα υποδηλώνουν ότι, αν και κάποιο επίπεδο αντιδυτικών και φιλορωσικών αισθημάτων θα παραμείνει πιθανότατα -μια βολική διέξοδος για την οργή ενάντια στην πολιτική και οικονομική στασιμότητα-, οι πιο ισχυρές εκδηλώσεις αυτού του συναισθήματος θα μπορούσαν τελικά να εξασθενήσουν, δίνοντας στην Γαλλία και σε άλλες Δυτικές χώρες την ευκαιρία να αποκαταστήσουν το κύρος τους στην Δυτική Αφρική με μια λιγότερο σκληρή προσέγγιση στην περιοχή.

ΓΑΛΛΙΑ, ΦΥΓΕ!

Το πραξικόπημα στον Νίγηρα, κατά το οποίο ο πρόεδρος, Μοχάμεντ Μπαζούμ, αντικαταστάθηκε από μια χούντα υπό τον στρατηγό Αμπντουραχμάνε Τσιάνι, ήταν το τελευταίο σε μια σειρά στρατιωτικών επιθέσεων κατά συνταγματικά εκλεγμένων κυβερνήσεων στην Δυτική Αφρική. Το έκτο μέσα σε μόλις δύο χρόνια, μοιράζεται πολλά από τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων στρατιωτικών ανατροπών στην Μπουρκίνα Φάσο, την Γουινέα, την Γουινέα Μπισάου, και το Μάλι, συμπεριλαμβανομένης της επιμονής των ηγετών του ότι ενεργούσαν από πατριωτικό καθήκον για να σώσουν την χώρα τους από την λαίλαπα της ανασφάλειας, της διαφθοράς, και της οικονομικής δυσπραγίας.

Μια άλλη ομοιότητα αφορά τους ρόλους της Γαλλίας και της Ρωσίας. Όπως και με τα προηγούμενα πραξικοπήματα, αυτό περιλάμβανε το θέαμα νεαρών ατόμων που ποδοπατούσαν γαλλικές σημαίες και έκαιγαν [σε φωτογραφία] τον Γάλλο πρόεδρο, Εμμανουέλ Μακρόν, ενώ τυλίγονταν με ρωσικές σημαίες και ανέμιζαν αφίσες με την εικόνα του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν.

Η σημασία αυτών των συμβολικών πράξεων έχει ίσως υπερτιμηθεί, αλλά είναι σαφώς αντανάκλαση της πραγματικής και αυξανόμενης εχθρότητας προς το Παρίσι στις πρώην γαλλικές αποικίες της Δυτικής Αφρικής. France dégage! -σε ελεύθερη μετάφραση «Γαλλία, ξεκουμπίσου!»- είναι η διάθεση σε μεγάλο μέρος της περιοχής. Δεκάδες αντιγαλλικές συγκεντρώσεις έχουν οργανωθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως στο Μπενίν, την Μπουρκίνα Φάσο, το Καμερούν, το Τσαντ, το Μάλι, τον Νίγηρα, και την Σενεγάλη. Εξοργισμένοι διαδηλωτές έχουν έρθει αντιμέτωποι με αυτοκινητοπομπές του γαλλικού στρατού στο Μπενίν, τη Μπουρκίνα Φάσο, και τον Νίγηρα, έχουν πυρπολήσει την περίμετρο της γαλλικής πρεσβείας στη Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα, και έχουν αλλοιώσει ή καταστρέψει μνημεία που θεωρούνται ότι εξυμνούν το αποικιακό παρελθόν της Γαλλίας στο Καμερούν.