Το πραγματικό νόημα του πραξικοπήματος στον Νίγηρα

Η αφορμή για αυτές τις διαμαρτυρίες διέφερε από τόπο σε τόπο. Στη Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα, μεγάλο μέρος της οργής προήλθε από την αντιληπτή φιλία μεταξύ των προηγούμενων πολιτικών κυβερνήσεων και των Γάλλων, ενώ στο Καμερούν, η απογοήτευση προήλθε από την γαλλική κριτική στην κυβέρνηση και τον κακό χειρισμό μιας τοπικής σύγκρουσης. Σε μεγάλο μέρος του Σαχέλ, η αντίληψη ότι τα γαλλικά στρατεύματα όχι μόνο απέτυχαν να περιορίσουν τις ισλαμιστικές εξεγέρσεις αλλά και τροφοδότησαν την εξάπλωσή τους δηλητηρίασε περαιτέρω την κατάσταση.

Αλλά πίσω από αυτά τα συγκεκριμένα παράπονα κρύβονται δυσαρέσκειες παλαιότερων εποχών. Αν και η πλειονότητα των χωρών της Δυτικής Αφρικής και του Σαχέλ απέκτησαν την ανεξαρτησία τους την δεκαετία του 1960, η Γαλλία εξακολουθεί να ασκεί σημαντική πολιτική και οικονομική επιρροή στις πρώην αποικίες της. Διατηρεί ευχάριστους δεσμούς με τις κυρίαρχες οικογένειες και ελίτ, συχνά σε άμεση σύγκρουση με την λαϊκή επιθυμία για αλλαγή. Και στο μυαλό πολλών, το Παρίσι συνεχίζει να κάνει κουμάντο, χειραγωγώντας το πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον προς όφελος των ελίτ που φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη συμπάθεια για την Γαλλία παρά για τους πολίτες των χωρών τους. Ανεξάρτητα από το αν η αντίληψη αυτή είναι βάσιμη ή όχι, η Γαλλία δεν έχει κάνει καλό στον εαυτό της με τις επανειλημμένες στρατιωτικές επεμβάσεις στην περιοχή. Μεταξύ 1962 και 1995, η Γαλλία πραγματοποίησε 19 ξεχωριστές στρατιωτικές επεμβάσεις στην Αφρική˙ έκτοτε, έχει αναπτύξει στρατεύματα σε πολλές περιπτώσεις, μεταξύ άλλων για μεγάλες επιχειρήσεις στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Μάλι. Και παρόλο που το Παρίσι υπερασπίζεται τις αποστολές αυτές ως απαραίτητες για την διαφύλαξη των συμφερόντων του ή την προστασία νόμιμων κυβερνήσεων, οι Αφρικανοί τείνουν να βλέπουν τις γαλλικές στρατιωτικές δράσεις ως ιμπεριαλισμό με άλλο όνομα.

Ακόμα και όταν δεν έχει εμπλακεί σε συγκρούσεις, η Γαλλία έχει αντιμετωπίσει επικρίσεις για το εκτεταμένο δίκτυο στρατιωτικών βάσεων που διαθέτει σε όλη την Αφρική. Οι εγκαταστάσεις αυτές έχουν γίνει ανεπιθύμητες υπενθυμίσεις συνθηκών στρατιωτικής συνεργασίας που είτε υπογράφηκαν μυστικά είτε θεωρείται ότι δέσμευσαν τους Αφρικανούς υπογράφοντες σε δυσμενείς πολιτικούς και οικονομικούς όρους. Το γεγονός ότι ο Μακρόν προσπάθησε να κατευνάσει τα αντι-γαλλικά αισθήματα υποσχόμενος τον Μάρτιο να μειώσει δραστικά την στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας στην Αφρική μιλάει για την τοξικότητα αυτών των βάσεων.

Άλλα σύμβολα της διαρκούς επιρροής της Γαλλίας που ενοχλούν τους Δυτικοαφρικανούς είναι η συνεχιζόμενη χρήση του φράγκου CFA -του περιφερειακού νομίσματος, ενός αποικιακού απομειναριού που είναι συνδεδεμένο με το ευρώ- και το καθεστώς της γαλλικής ως επίσημης γλώσσας στις περισσότερες πρώην γαλλικές αποικίες. Όταν τον Ιούλιο το Μαλί εγκατέλειψε τα γαλλικά ως επίσημη γλώσσα του -υποβιβάζοντάς τα σε «γλώσσα εργασίας» και αντικαθιστώντας τα με 13 τοπικές γλώσσες- η εν πολλοίς συμβολική κίνηση χαιρετίστηκε από ορισμένες πλευρές ως ένα καθυστερημένο νεύμα προς την εθνική ταυτότητα.

ΨΕΥΤΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ;

Αλλά αν η άνοδος του αντι-γαλλικού αισθήματος έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την ανάμειξη του Παρισιού στο παρελθόν και το παρόν στην Αφρική, πρέπει επίσης να εξεταστεί στο πλαίσιο του ευρύτερου αντι-Δυτικού αισθήματος στην ήπειρο. Αν και τα αισθήματα αυτά έχουν τις ρίζες τους ομοίως στο αποικιοκρατικό παρελθόν, η πρόσφατη άνοδός τους μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στην άνοδο της ρητορικής της «αποαποικιοκρατίας» μεταξύ της αφρικανικής διανοητικής και, σε κάποιο βαθμό, πολιτικής ελίτ.

Με σκεπτικισμό, αν όχι με περιφρόνηση, απέναντι στο αρχικό κίνημα αποαποικιοποίησης που τροφοδότησε την πολιτική ανεξαρτησία της Αφρικής, αυτή η σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι οι πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες παραμένουν δέσμιες των Δυτικών επιστημολογιών και ιδεών -με αποτέλεσμα οι θεωρητικά ανεξάρτητες αφρικανικές χώρες να έχουν στην πραγματικότητα ελάχιστη ή και καθόλου δράση. Για τους μελετητές της αποαποικιοκρατίας, η μόνη λύση είναι οι πρώην αποικίες να απαρνηθούν τις Δυτικές φιλοσοφίες και τα Δυτικά πλαίσια υπέρ των υποτιθέμενων αυτοχθόνων. Παρ' όλη την εξόφθαλμη ασυνέπειά του, ο αποαποικιακός λόγος έχει κατακτήσει την φαντασία όχι μόνο της αφρικανικής ακαδημαϊκής κοινότητας (όπως μαρτυρά ο τεράστιος όγκος των βιβλίων, των άρθρων σε περιοδικά, και των παρουσιάσεων σε συνέδρια που υποτίθεται ότι «αποαποικιοποιούν» το ένα ή το άλλο πράγμα), αλλά και του πραγματικού κόσμου της χάραξης αφρικανικής πολιτικής, της διεθνούς βοήθειας, και της διπλωματίας -όλα αυτά έχουν αποτελέσει στόχους παρόμοιων προσπαθειών αποαποικιοποίησης.

Παραδόξως, επιδιώκοντας να καθαρίσει την Αφρική από τις Δυτικές ιδέες, ο αποαποικιακός λόγος τροφοδότησε μια αφρικανική εμμονή με την Δύση, αν και αρνητική. Έχει προωθήσει μια άποψη για την Δύση ως ουσιαστικά τοξική, οδηγώντας σε μια παράλογη απόρριψη των υποτιθέμενων Δυτικών ιδεών όπως η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και σε έναν αντανακλαστικό εναγκαλισμό με την Ρωσία και την Κίνα απλώς και μόνο επειδή θεωρούνται αντίπαλοι της Δύσης. Η Μόσχα, τώρα στην δεύτερη εμφάνισή της ως ο απίθανος σωτήρας της Αφρικής, είναι ο παράταιρος δικαιούχος αυτής της ιστορικής στενόμυαλης σκέψης που εξυμνεί την υλική και ηθική υποστήριξη της Ρωσίας στα αφρικανικά εθνικιστικά κινήματα και τα κινήματα ανεξαρτησίας, αλλά παραμελεί κατά κάποιο τρόπο την δική της ταυτότητα ως αποικιακής δύναμης.

ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΕΙ ΤΗΝ ΔΥΣΗ