Η αρχή της ιστορίας

Η μεγαλύτερη αλλαγή που χρειάζεται είναι αυτή της προοπτικής. Ο Φουκουγιάμα κοίταξε το μέλλον λίγο πένθιμα, βλέποντας μια γκρίζα, καθόλου δραματική έκταση -ένα ταμπλό για τεχνοκράτες. «Το τέλος της ιστορίας θα είναι μια πολύ θλιβερή στιγμή», έγραψε το 1989, όπου «η τόλμη, το θάρρος, η φαντασία, και ο ιδεαλισμός θα αντικατασταθούν από τον οικονομικό υπολογισμό, την ατελείωτη επίλυση τεχνικών προβλημάτων, περιβαλλοντικές ανησυχίες, και την ικανοποίηση των εξελιγμένων καταναλωτικών απαιτήσεων». Αλλά σε αυτή την αρχή της ιστορίας, αυτή την κρίσιμη συγκυρία στην ανθρώπινη ιστορία, θα χρειαστεί τόλμη και φαντασία για να ανταποκριθούμε στις διάφορες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Σε αντίθεση με ό,τι προέβλεψε ο Φουκουγιάμα, ο πολιτικός ορίζοντας δεν έχει στενέψει στο παραμικρό. Τεράστιοι οικονομικοί, κοινωνικοί, και πολιτικοί μετασχηματισμοί παραμένουν πιθανοί -και απαραίτητοι. Αν ενεργήσουμε με σύνεση, ο επόμενος αιώνας θα οριστεί από την αναγνώριση του τι χρωστάμε στο μέλλον και τα εγγόνια των εγγονών μας θα μας κοιτάξουν πίσω με ευγνωμοσύνη και περηφάνια. Αν τα μπερδέψουμε, θα μπορούσαν να μην δουν ποτέ το φως της ημέρας.

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΕΡΘΟΥΝ

Το αρχείο απολιθωμάτων δείχνει ότι το μέσο είδος θηλαστικού διαρκεί ένα εκατομμύριο χρόνια. Με τούτο το μέτρο, έχουμε περίπου 700.000 χρόνια μπροστά μας. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, ακόμη και αν η ανθρωπότητα παρέμενε περιορισμένη στην γη στο ένα δέκατο του σημερινού παγκόσμιου πληθυσμού, θα γεννιόταν στο μέλλον ένας εκπληκτικός αριθμός δέκα τρισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Επιπλέον, το είδος μας δεν είναι το μέσο θηλαστικό, και οι άνθρωποι μπορεί κάλλιστα να είναι σε θέση να ξεπεράσουν τους συγγενείς τους. Αν επιζούσαμε μέχρι ο διαστελλόμενος ήλιος να κάψει την γη, η ανθρωπότητα θα παρέμενε για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Περισσότερος χρόνος θα μας χώριζε από τους τελευταίους μας απογόνους παρά από τους πρώτους δεινόσαυρους. Και αν μια μέρα εποικούσαμε στο διάστημα -εντελώς κατανοητό σε κλίμακα χιλιάδων ετών- η ευφυής ζωή που προέρχεται από την γη θα μπορούσε να συνεχιστεί μέχρι να καούν τα τελευταία αστέρια σε δεκάδες τρισεκατομμύρια χρόνια.

Η εκτίμηση της δυνητικής κλίμακας του μέλλοντος της ανθρωπότητας είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση του τι διακυβεύεται. Οι σημερινές ενέργειες θα μπορούσαν να επηρεάσουν το αν και πώς θα ζήσουν τρισεκατομμύρια απόγονοί μας -είτε θα αντιμετωπίσουν φτώχεια είτε αφθονία, πόλεμο ή ειρήνη, σκλαβιά ή ελευθερία- βάζοντας υπερβολική ευθύνη στους ώμους του παρόντος. Οι βαθιές συνέπειες μιας τέτοιας αλλαγής προοπτικής καταδεικνύονται από ένα εντυπωσιακό πείραμα που διεξήχθη στη μικρή ιαπωνική πόλη Yahaba. Πριν από μια συζήτηση της δημοτικής πολιτικής, οι μισοί συμμετέχοντες κλήθηκαν να φορέσουν τελετουργικές κελεμπίες και να φανταστούν ότι ήταν από το μέλλον, εκπροσωπώντας τα συμφέροντα των εγγονιών των σημερινών πολιτών. Όχι μόνο οι ερευνητές παρατήρησαν μια «έντονη αντίθεση στα στυλ διαβούλευσης και τις προτεραιότητες μεταξύ των ομάδων», αλλά και η ανησυχία για τις μελλοντικές γενιές ήταν μεταδοτική -μεταξύ των μέτρων για τα οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί συναίνεση, περισσότερα από τα μισά προτάθηκαν από τα φανταστικά εγγόνια.

Η μακροπρόθεσμη σκέψη αποκαλύπτει πόσα μπορούν ακόμη να επιτύχουν οι κοινωνίες. Μόλις πριν από 500 χρόνια, θα ήταν αδιανόητο ότι μια μέρα τα εισοδήματα θα διπλασιάζονταν κάθε λίγες γενιές, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα ζούσαν για να δουν τα εγγόνια τους να μεγαλώνουν και ότι οι κορυφαίες χώρες στον κόσμο θα ήταν κοσμικές κοινωνίες των οποίων οι ηγέτες επιλέγονται με ελεύθερες εκλογές. Οι χώρες που φαίνονται τώρα τόσο μόνιμες για τους πολίτες τους ίσως να μην διαρκέσουν περισσότερο από μερικούς αιώνες. Κανένας από τους διάφορους τρόπους κοινωνικής οργάνωσης του κόσμου δεν εμφανίστηκε στην ιστορία πλήρως διαμορφωμένος. Η βραχυπρόθεσμη εστίαση σε ημέρες, μήνες, ή χρόνια κρύβει την δυνατότητα για θεμελιώδη μακροπρόθεσμη αλλαγή.

Το γεγονός ότι η ανθρωπότητα είναι μόλις στα σπάργανα υπογραμμίζει τι τραγωδία θα ήταν ο πρόωρος θάνατός της. Απομένει τόση ζωή για να ζήσουμε, αλλά στα νιάτα μας, η προσοχή μας πέφτει γρήγορα από το ένα πράγμα στο άλλο και σκοντάφτουμε χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι ορισμένες από τις πράξεις μας μάς θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο. Οι δυνάμεις μας αυξάνονται μέρα με τη μέρα, αλλά η αυτογνωσία και η σοφία μας υστερούν. Η ιστορία μας μπορεί να τελειώσει πριν αρχίσει πραγματικά.

ΠΩΣ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΜΕ ΝΑ ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε αντίθεση με το «τέλος της ιστορίας» του Φουκουγιάμα, άλλοι παρατηρητές διεθνών υποθέσεων έχουν επικεντρωθεί στην πιο κυριολεκτική σημασία της φράσης: την δυνατότητα της ανθρωπότητας να χαθεί ολοκληρωτικά. Τέτοιες απόψεις ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες στην αυγή του Ψυχρού Πολέμου, λίγο αφότου οι πυρηνικοί επιστήμονες έκαναν δυνατό ένα τεράστιο άλμα στις καταστροφικές δυνατότητες της ανθρωπότητας. Όπως το έθεσε ο Βρετανός πολιτικός Ουίνστον Τσόρτσιλ το 1946, με χαρακτηριστικό οίστρο, «Η Λίθινη Εποχή μπορεί να επιστρέψει στα αστραφτερά φτερά της επιστήμης, και αυτό που θα μπορούσε τώρα να φέρει αμέτρητες υλικές ευλογίες στην ανθρωπότητα, ίσως ακόμη και να προκαλέσει την ολοκληρωτική καταστροφή της». Λίγα χρόνια αργότερα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, επανέλαβε αυτές τις ανησυχίες κατά την πρώτη του εναρκτήρια ομιλία, στην οποία προειδοποίησε ότι «η επιστήμη φαίνεται έτοιμη να μας δώσει, ως το τελευταίο της δώρο, την δύναμη να διαγράψουμε την ανθρώπινη ζωή από αυτόν τον πλανήτη».