Ο κινεζικός Διαφωτισμός έγινε 100 ετών

Η τελευταία επανάσταση του Μάο τερματίστηκε με τον θάνατό του το 1976 και υπό μια νέα ηγεσία το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα μετακινήθηκε γρήγορα για να αποστασιοποιηθεί από τον τρόμο της βασιλείας του. Το κίνημα της 4ης Μαΐου, ωστόσο, διατήρησε την ισχύ του ως νομιμοποιητικό ιστορικό σύμβολο, σύντομα αναδιατυπωμένο για να εξυπηρετήσει ένα νέο αφήγημα. Απευθυνόμενος στην χώρα το 1978, ο νέος υπέρτατος ηγέτης της Κίνας, ο Deng Xiaoping, προώθησε μια φιλόδοξη μεταρρυθμιστική ατζέντα και έκανε έκκληση για ευρεία «απελευθέρωση της σκέψης» για να απελευθερώσει τον πληθυσμό από το μακρόχρονο δόγμα του Μάο. Σε ένα συμπόσιο λίγους μήνες αργότερα, η 4η Μαΐου τιμήθηκε ως το πρώτο κινεζικό «κίνημα χειραφέτησης της σκέψης» στην σύγχρονη εποχή.

Κινέζοι φιλελεύθεροι, καταπιεσμένοι επί δεκαετίες, αισθάνθηκαν τους μεταβαλλόμενους ανέμους. «Το πνεύμα της 4ης Μαΐου είναι η δημοκρατία και η επιστήμη», δήλωσε ο ιστορικός Ding Shouhe, εκ των οποίων αμφότερες «χρειάζονται επειγόντως για τον εκσυγχρονισμό της Κίνας σήμερα». Το 1978 και το 1979, οι ακτιβιστές πήγαν να συναντηθούν μπροστά σε ένα δημοφιλές τείχος από τούβλα στο κέντρο του Πεκίνου, ντύνοντάς το με αφίσες με μεγάλα γράμματα [κινεζικούς χαρακτήρες, δηλαδή] για να αρθρώσουν τις καταπιεσμένες επιθυμίες τους. Χρισμένη ως το «τείχος της δημοκρατίας», η περιοχή προσήλκυσε γρήγορα χιλιάδες άνδρες και γυναίκες που συγκεντρώνονταν τα απογεύματα και τα Σαββατοκύριακα για να επιτιμήσουν την διακυβέρνηση του Μάο, να καταδικάσουν τον αυταρχισμό του κόμματος και να προτρέψουν για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις. Αποδείχθηκε ότι αυτό ήταν πάρα πολύ, πολύ γρήγορα. Στα τέλη του 1979, το κόμμα παρενέβη, καθαρίζοντας το τείχος και συλλαμβάνοντας τους ηγέτες του κινήματος. Αλλά η ενέργεια του κοινού δεν μπορούσε να περιοριστεί. Καθώς δεν επιτρεπόταν πλέον η επίθεση εναντίον του κόμματος, το κίνημα εξέτρεψε τις προσπάθειές του σε ένα άλλο κανάλι –με το να επικρίνει την κινεζική παράδοση ως πηγή των δεινών του έθνους.

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1980, οι Κινέζοι συγγραφείς και διανοούμενοι [5] απέκτησαν ξανά εμμονή με το παλιό ερώτημα «Πώς μπορούμε να κάνουμε την Κίνα σύγχρονη; Πώς μπορούμε να την κάνουμε ισχυρή;» Μια ανάλυση του 1988 από τους Wen Yuankai και Ni Duan χαρακτήρισε τον κινεζικό χαρακτήρα ως επιβαρυμένο από «συντηρητική συνείδηση, υπακοή, καταπιεσμένη ατομικότητα, απομονωτισμό και έλλειψη καινοτόμου πνεύματος». Άλλοι επισώρευαν την ευθύνη στην «αυταρχική κουλτούρα» της Κίνας, μια προσεκτικά συγκαλυμμένη αντικατάσταση για την ιδεολογία του κόμματος. Αυτός ο «πολιτισμικός πυρετός» οικοδομήθηκε σε όλη την δεκαετία, παράγοντας εκατοντάδες βιβλία και άρθρα που ερευνούν τις πηγές της εθνικής αδυναμίας της Κίνας. Ένας μελετητής, ο Li Guizhong, τον χαρακτήρισε ως «τον δεύτερο μεγάλο πολιτισμικό διάλογο στην σύγχρονη κινεζική ιστορία, με τον πρώτο να είναι κατά την περίοδο της 4ης Μαΐου».

Ένας νέος πυρετός για τις Δυτικές ιδέες προσέθεσε καύσιμα σε αυτή την συζήτηση. Οργανωμένες από φοιτητές ομάδες ανάγνωσης ρίζωσαν στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, γνωστό για συντομία ως «Beida», και σε άλλες σχολές σε ολόκληρη τη χώρα. Οι νέοι Κινέζοι μελετούσαν εμβριθώς τα μεγαλύτερα Δυτικά μυαλά -τον Hayek και τον Heidegger, τον Νίτσε και τον Βέμπερ. Μέχρι την άνοιξη του 1989, καθώς πλησίαζε η 70η επέτειος της 4ης Μαΐου, η νέα γενιά είχε δημιουργήσει μια φουσκοθαλασσιά για αλλαγή. Ακτιβιστές φοιτητές στο Πεκίνο οργάνωσαν «σαλόνια δημοκρατίας», ενώ ο Wang Dan, ένας φοιτητής του Beida, εξέδωσε ένα περιοδικό με τίτλο «Η Νέα 4η Μαΐου». Τον Απρίλιο, διένειμε μια ανοιχτή επιστολή υποστηρίζοντας ότι, ακριβώς όπως ο Deng είχε δημιουργήσει «ειδικές ζώνες» για το άνοιγμα της οικονομίας, το πανεπιστήμιο «πρέπει να χρησιμεύσει ως ειδική ζώνη για την προώθηση του εκδημοκρατισμού της πολιτικής».

Διεκδικώντας τον μανδύα των προγόνων τους της 4ης Μαΐου, μια νέα στρατιά της κινεζικής νεολαίας, που γεννήθηκε κατά την Πολιτιστική Επανάσταση αλλά διαμορφώθηκε στην μετα-Μαοϊκή εποχή, αναδείχθηκε ως η ισχυροποιητική δύναμη ενός εθνικού πολιτικού κινήματος. Στις 4 Μαΐου 1989, ηγέτες των φοιτητών συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Τιενανμέν και εξέδωσαν το «Μανιφέστο της Νέας 4ης Μαΐου», καλώντας όλους τους διαδηλωτές να «προωθήσουν το πνεύμα της επιστήμης και της δημοκρατίας της 4ης Μαΐου». Εκατοντάδες χιλιάδες κατασκήνωσαν στην πλατεία τη νύχτα˙ θέματα αναγέννησης και ανανέωσης για άλλη μια φορά κυριάρχησαν εκείνες τις ημέρες. Το εμβληματικό κινεζικό τηλεοπτικό πρόγραμμα River Elegy, το οποίο μεταδόθηκε για πρώτη φορά το προηγούμενο καλοκαίρι, διατύπωσε το αναζωογονημένο πνεύμα του κινήματος: «Είναι σαν πολλά πράγματα στην Κίνα να πρέπει να ξεκινήσουν ξανά από την 4η Μαΐου».

Όχι για το Κομμουνιστικό Κόμμα. Στις 4 Ιουνίου, ανέπτυξε στρατεύματα και τανκς για να συντρίψει τις δημόσιες διαδηλώσεις στην πλατεία Τιενανμέν, στην συνέχεια γρήγορα μετακινήθηκε για να επιβάλει το δικό του αφήγημα επί των γεγονότων. Παρόλο που τα φοιτητικά κινήματα της 4ης Μαΐου και του 1989 ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα, το κόμμα δούλεψε για να τα αποσυνδέσει. Μιλώντας στις 3 Μαΐου 1990, ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, Jiang Zemin, απέρριψε τους διαδηλωτές ως «συμμάχους ξένων επιτιθέμενων». Είπε ότι «Κάποιοι από τους νεότερους διανοούμενούς μας έπεσαν θύματα της επιρροής μιας κοσμικής κοσμοθεωρίας και αξιών». Είπε ότι «Είμαστε πεπεισμένοι ότι οι νεότεροι σύντροφοί μας θα μπορέσουν να λύσουν αυτά τα προβλήματα μέσω της μελέτης και της κοινωνικής πρακτικής».

Στην επέτειο της 4ης Μαΐου, ένας ακτιβιστής υπέρ της δημοκρατίας διαμαρτύρεται στο Χονγκ Κονγκ για την σφαγή της πλατείας Τιενανμέν, τον Μάιο του 1999. BOBBY YIP / REUTERS
------------------------------------------------------------