Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι

Εις απάντηση των ανωτέρω εξελίξεων, η Τουρκία στράφηκε προς την Ρωσία για την διασφάλιση των επιδιώξεων μετατροπής της σε σημαντική μη ρωσική οδό διαμετακόμισης και πώλησης φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές και περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, πυροδοτώντας δι' αυτού του τρόπου νέα αντιπαράθεση ΗΠΑ-Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρ' όλο όμως, τον εντυπωσιακό αριθμό συμφωνιών στους τομείς της οικονομίας, της τεχνολογίας, της επιστήμης, του πολιτισμού, της υγείας και του τουρισμού, η Μόσχα δεν έπαψε ποτέ να αξιολογεί την Άγκυρα ως απειλή και ανταγωνιστή των συμφερόντων της στην Κεντρική Ασία και στον Καύκασο.

Ο πόλεμος στο Ιράκ (2003) και η εγκαθίδρυση de facto κουρδικού κρατιδίου εκεί, επηρέασαν σημαντικά τις τουρκο-αμερικανικές σχέσεις και επιτάχυναν την υπογραφή διάφορων ενεργειακών συμφωνιών μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας, περιλαμβανόμενου του σχεδίου οικοδόμησης πυρηνικού εργοστασίου. Αυτές απέβλεπαν, αφενός, στην υποστήριξη της μετατροπής της Τουρκίας σε περιφερειακό κόμβο διαμετακόμισης φυσικού αερίου και πετρελαίου, αφετέρου, την διαφοροποίηση από πλευράς Ρωσίας των ενεργειακών μεταφορικών οδών και πιθανής διατήρησης του ρωσικού μονοπωλίου στην διαμετακόμιση φυσικού αερίου από την Ασία στην Ευρώπη.

Η Άγκυρα επέτρεψε στην Μόσχα να χρησιμοποιήσει την θαλάσσια ζώνη της στην Μαύρη θάλασσα προκειμένου να κατασκευάσει τον αγωγό South Stream και να διοχετεύσει ρωσικό και κεντροασιατικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη υπερφαλαγγίζοντας την Ουκρανία. Επίσης, συνεργάσθηκε για την οικοδόμηση του αγωγού πετρελαίου Samsun-Ceyhan. Με τον τρόπο αυτό, υποστήριξε τον στόχο ελέγχου από την Gazprom όλης της οικονομικής αλυσίδας της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου [13].

Με την συνεργασία της Τουρκίας εξασφαλισμένη, η κύρια ανησυχία της Gazprom για αρκετά χρόνια ήταν η πιθανή είσοδος του Ισραήλ στις αγορές της ΕΕ, καθώς θα υπονόμευε το μερίδιο αγοράς της. Η Μόσχα εξάλλου, ήδη από το 2013, πριν δηλαδή η Αίγυπτος ανακαλύψει το σημαντικό κοίτασμα φυσικού αερίου Zohr (2015), είχε επαναφέρει ισχυρή συνεργασία εμπορικής και στρατιωτικής φύσης με το Κάιρο, το οποίο με την σειρά του υιοθέτησε την ρωσική άποψη περί διευθέτησης της συριακής σύγκρουσης μέσω διατήρησης του συριακού κράτους, περιλαμβανόμενου του καθεστώτος του προέδρου Bashar al-Assad.

Στην πραγματικότητα, κινητήριος δύναμη πίσω από το ρίσκο που πήρε η Μόσχα να ενισχύσει τον Assad, ήταν η 25ους ισχύος συμφωνία της με την Συρία να εξερευνήσει το υποθαλάσσιο «οικόπεδο 2» (Δεκέμβριος 2013), καθώς εκτιμάτο ότι οι ενεργειακές ανακαλύψεις την κοιλάδα της Λεβαντίνης επεκτείνονται στην υποθαλάσσια περιοχή της Συρίας [14]. Στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας, μάλιστα, το Κρεμλίνο φέρεται να επεξεργάζεται σχέδιο μεταφοράς φυσικού αερίου από το κοίτασμα Pars του Ιράν προς τις μεσογειακές ακτές της Συρίας μέσω Ιράκ. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αντίστοιχη μεταφορά φυσικού αερίου, αυτή την φορά από το Κατάρ μέσω Ιράκ προς τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας και τις αγορές της ΕΕ, επεξεργάζεται ο εταίρος του Κρεμλίνου στον πόλεμο της Συρίας, Τούρκος πρόεδρος Erdogan.

Χάρτης 5. Σχέδια όδευσης φυσικού αερίου Ιράν και Κατάρ προς την Μεσόγειο.
-----------------------------------------------------------------------------------------

Εν παραλλήλω, η Μόσχα, από την απαρχή της συριακής κρίσης, σταδιακά αύξησε τη ναυτική πίεση στην Ανατολική Μεσόγειο, μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή για το ΝΑΤΟ, και τον Αύγουστο του 2013 υπέβαλε αίτημα ενοικίασης του αεροδρομίου «Ανδρέας Παπανδρέου» κοντά στην Πάφο, παρότι ήδη από το 2012 πλοία του ρωσικού ναυτικού εφοδιάζονταν στο κυπριακό λιμάνι της Λεμεσού [15]. Στην πράξη, η Κύπρος ήταν κύριος συντελεστής της πολιτικής του Κρεμλίνου στην περιοχή, έναντι της ρωσικής διακήρυξης της δέσμευσης για την διαφύλαξη της κυριαρχίας και της ουδετερότητας της Κύπρου, υπό τον φόβο στρατιωτικοποίησης της νήσου από φιλο-ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις. Εξάλλου, η Κύπρος διατηρεί στενή αμυντική συνεργασία με την Ρωσία ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990.

Η τουρκο-ρωσική σύγκρουση σε σχέση με τον πόλεμο στην Συρία συνέβη μεταγενεστέρως, και ιδίως κατά την διάρκεια της εισβολής της Ρωσίας στην ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας (2014), μια κίνηση τακτικής η οποία μετατόπισε την ισορροπία δυνάμεων στην Μαύρη θάλασσα σε βάρος της Τουρκίας, αλλά -και αυτό είναι το σημαντικότερο- άλλαξε το μετα-ψυχροπολεμικό παράδειγμα της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Ανεξαρτήτως του πόσο σημαντική είναι η συνεργασία της Άγκυρας, το κίνητρο της Ρωσίας για επέμβαση στον πόλεμο στην Συρία βοηθώντας το καθεστώς Assad να παραμείνει στην εξουσία, είναι πολύ σημαντικό. Η Μόσχα αποσκοπεί να αποπροσανατολίσει την Δύση από τα κύρια συμφέροντα της Ρωσίας στην Ευρώπη, δηλαδή την Ανατολική/Κεντρική Ευρώπη, να διατηρήσει την τοπική δημοφιλία που κέρδισε με την ενσωμάτωση της Κριμαίας, να διαφύγει από την εξωτερική πολιορκία την οποία επέβαλε η Δύση ως συνέπεια αυτής, προσπαθώντας να καθιερωθεί στην νέα παγκόσμια τάξη ως μεγάλη δύναμη, και να ικανοποιήσει τα 20 εκατομμύρια των Μουσουλμάνων πολιτών της καθώς εμφανίζεται βοηθούσα μια μουσουλμανική χώρα [16].