Ο έλεγχος της δυτικής Ευρασίας και το ενεργειακό παιχνίδι

Την προσωρινή χειροτέρευση των ρωσο-τουρκικών σχέσεων κατά την επαύριον της αποτυχημένης υπενθύμισης προς την Μόσχα του κατ' εξοχήν ενδιαφέροντος της Άγκυρας για την βόρεια Συρία και το Ιράκ, ώστε να διατηρήσει τον έλεγχο επί της κουρδικής αλυτρωτικής δραστηριότητας μέσω αντικατάστασης του καθεστώτος Assad με σουνιτική κυβέρνηση φιλική προς τα συμφέροντά της, ακολούθησε η μεσολάβηση των ΗΠΑ στην διαφωνία Άγκυρας-Τελ Αβίβ, αποσκοπώντας στην υπέρ των συμφερόντων της Δύσης αξιοποίηση του φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου με την κατασκευή αγωγού από το Ισραήλ προς την Τουρκία. Εν τέλει, η Άγκυρα και το Τελ Αβίβ ομαλοποίησαν τις οξυμένες σχέσεις τους, κυρίως επειδή το Ισραήλ το απασχολεί ο περιορισμός της περιφερειακής επιρροής του Ιράν, και η Άγκυρα διατηρεί αντίθετη στάση από την Τεχεράνη έναντι του εμφύλιου πολέμου στην Συρία.

Η συμφωνία Ισραήλ-Τουρκίας, παρ' όλα αυτά, δεν εμπόδισε την ταχεία αποκατάσταση των τουρκο-ρωσικών σχέσεων το καλοκαίρι του 2016 ώστε να συνεχισθεί η οικοδόμηση του αγωγού φυσικού αερίου Turkish Stream, να διατηρηθεί το ρωσικό συμβόλαιο κατασκευής πυρηνικού σταθμού στην Τουρκία, και να συνεχίσουν να συνεργάζονται στον συριακό πόλεμο. Εν τούτοις, η επαναπροσέγγιση δεν συνιστά στρατηγική συμμαχία, αλλά μάλλον συνεργασία ευκαιρίας, δίνει σε αμφότερες πλευρές δυνατότητα διαπραγμάτευσης με τις ΗΠΑ/ΕΕ για τα ανοικτά ζητήματα όσον αφορά την κρίση στην Ουκρανία, το μεταναστευτικό πρόβλημα που απασχολεί την εσωτερική ασφάλεια της ΕΕ, τις ευρω-τουρκικές σχέσεις και την επαύριον του πολέμου στην Συρία.

Εκείνο που πρέπει να τονισθεί είναι ότι, η ανοχή της Μόσχας έναντι των στρατιωτικών επιχειρήσεων της Τουρκίας στην Συρία από τον Αύγουστο του 2016, η οποία προκαλεί αγανάκτηση στην Ουάσιγκτον καθώς συχνά στρέφεται κατά των Κούρδων συμμάχων των ΗΠΑ και αυξάνει την ένταση περί στρατηγικής φύσης θεμάτων στην σχέση Τουρκίας-ΝΑΤΟ, αποβλέπει στην ενθάρρυνση αποχωρισμού της Άγκυρας από την επιρροή της Δύσης. Βάσει της ίδιας λογικής, η επέκταση από το 2015 της ρωσικής βάσης στην Τartus της Συρίας έθεσε σε σημαντική δοκιμασία το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ σχέδιο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου Ισραήλ-Τουρκίας, εκβιάζοντας την ενεργειακή αρχιτεκτονική της Ανατολικής Μεσογείου με την προώθηση ρωσικών συμφερόντων αγωγών όπως ο Turkish Stream και η επέκτασή του προς την ΕΕ μέσω Ελλάδος.

Ο σχεδιαζόμενος αγωγός TurkStream -ήδη περαιωθείς κατά το υπό την Μαύρη θάλασσα τμήμα του (1.800 χλμ., 2018)-, προταθείς από την Ρωσία ως αντίβαρο του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (SGC), θα επηρεάσει σημαντικά το δεύτερο μέρος ανάπτυξής του (διέλευση επιπλέον ποσοτήτων φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν). Η Gazprom σχεδιάζει επιμερισμό της κατασκευής του ΤurkStream σε δύο βραχίονες με μεταφορική δυνατότητα 15,75 δισ. m3/ετησίως έκαστος. Το πρώτο, ουσιαστικώς προβλέπεται να αντικαταστήσει την όδευση μεταφοράς φυσικού αερίου στην Τουρκία, όταν, κατά τα τέλη 2019, θα διακοπεί η λειτουργία του αγωγού Trans-Balkan μέσω Ουκρανίας, Μολδαβίας, Ρουμανίας και Βουλγαρίας, ο οποίος μεταφέρει 12-14 δισ. m3/ετησίως Το δεύτερο τμήμα σχεδιάζεται να τροφοδοτεί Ευρωπαίους καταναλωτές.

Xάρτης 6. Οδεύσεις μεταφοράς φυσικού αερίου Κασπίας και Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη, «Η Καθημερινή», 2018
---------------------------------------------------------------------------------------

Επιπλέον, περί τα τέλη του 2017, η Gazprom συμφώνησε πιθανή κατασκευή: 1. Νότιας όδευσης προς Ιταλία μέσω Ελλάδος -ονομασθείσας «GreekStream»-, αναβίωση του διασυνδετηρίου αγωγού Interconnector Turkey-Greece-Italy (ITGI/Poseidon project), και 2. Βόρειας όδευσης, στα ίχνη του αποτυχόντος σχεδίου «South Stream», μέσω Σερβίας και Ουγγαρίας, με κατάληξη είτε τον σταθμό διαχείρισης Tarvisio στην βόρεια Ιταλία, είτε τον κόμβο Baumgarten στην Αυστρία. Παρόλη την θετική στάση της ελληνικής κυβέρνησης, αυτές οι συμφωνίες αποτελούν μάλλον αρχικά μνημόνια συνεργασίας παρά τελικές επενδυτικές αποφάσεις.

Ανεξαρτήτως πάντως της προόδου του δεύτερου βραχίονα του αγωγού TurkishStream για τον εφοδιασμό με ρωσικό φυσικό αέριο των αγορών των Βαλκανίων και της ΕΕ, με την ολοκλήρωση του πρώτου (2019), και την σχεδόν ταυτόχρονη περαίωση κατασκευής του δεύτερου, παράλληλου προς τον πρώτο, υποθαλάσσιου αγωγού NordStream 2, απευθείας ζεύξης της ρωσικής ακτής της Βαλτικής θάλασσας με την ακτή της Γερμανίας -με παράκαμψη τόσο των Βαλτικών χωρών όσο και της Πολωνίας-, το 80% με 85% του διερχόμενου μέσω της Ουκρανίας ρωσικού φυσικού αερίου θα διέρχεται από αλλού. Ή άλλως 12-13 δισ. m3/ετησίως φυσικού αερίου δεν θα προσκομίζουν διαμετακομιστικά τέλη στο ουκρανικό κράτος. Αυτή είναι μια αξιοπρόσεκτη επιτυχία της Ρωσίας και του προέδρου Putin αναμφιβόλως, σε συνέχεια της φιλοδυτικής μεταστροφής της Ουκρανίας του EuroMaidan (2014).

Χάρτης 7. Αγωγός NordStream 1 και σχέδιο αγωγού NordStream 2.
---------------------------------------------------------------------------------

Η ΑΝΑΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ