Το κράτος και η πολιτικός

Καθώς η υπουργός Εξωτερικών, Χίλαρι Κλίντον, παραδίδει τα ηνία της εξωτερικής πολιτικής στον γερουσιαστή Τζον Κέρι, η κληρονομιά της αποτελεί ένα καυτό θέμα συζήτησης. Σίγουρα, με το μεγαλύτερο μέρος της Μέσης Ανατολής σε αναταραχή και τις σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία και την Κίνα να διολισθαίνουν, οι γενικές εκτιμήσεις για την θητεία της, ασχέτως του πόσο θερμές είναι, είναι μόνο προσωρινές. Ακόμα κι έτσι, μερικά από τα πιο σημαντικά και διαρκή στοιχεία των ετών Κλίντον – η σταθερότητα και ο ρεαλισμός σε συνδυασμό με την αναζωογόνηση των δεσμών με την Ευρώπη και την λεγόμενη επανεξισορρόπηση με την Ασία - είναι σαφή.

Για το στυλ της και για την συλλογικότητά της, η Κλίντον παίρνει υψηλή βαθμολογία. Κατανόησε ότι ήταν ένα μέρος της ομάδας του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και όχι συν-πρόεδρος, όπως μερικοί μπορεί κάποτε να ανησύχησαν ότι θα προσπαθήσει να γίνει μετά τις τραυματικές εκλογές του 2008. Όταν ο Ομπάμα είχε ισχυρές απόψεις, δεν προέβαλλε δημόσια διαφωνίες ή δεν επέτρεψε να ανοίξει οποιαδήποτε απόσταση μεταξύ τής θέσης της και του αφεντικού της. Κατάλαβε ότι ο υπουργός Εξωτερικών εφαρμόζει την εξωτερική πολιτική που καθορίζεται από τον πρόεδρο και ότι ελάχιστα θετικά μπορεί να προέλθουν από δημόσιες διαφωνίες του είδους που μάστιζαν τις κυβερνήσεις Κάρτερ και Τζορτζ Μπους του νεότερου.

Η εργασιακή ηθική της Κλίντον ως υπουργού Εξωτερικών ήταν αξιοσημείωτη. Δεν ξεπέρασε για λίγο το ρεκόρ των διανυθέντων μιλίων της Κοντολίζα Ράις κατά τη διάρκεια της τετραετούς θητείας της ως κορυφαία διπλωμάτις της χώρας – η Ράις είχε διανύσει συνολικά 1.006.846 μίλια, η Κλίντον μόλις 956.733 - αλλά ο καθένας γύρω της ήταν συνεχώς εντυπωσιασμένος από την ετοιμότητά της. Η σκληρή δουλειά δεν είναι ασυνήθιστη διάκριση για υπουργούς Εξωτερικών, και, από μόνη της, δεν είναι μεγάλη αρετή. Αλλά στην περίπτωση της Κλίντον, η επιμέλεια απέδωσε. Οι γκάφες ήταν σπάνιες, και ποτέ δεν έβαλε σε δύσκολη θέση τους συμμάχους με το να μην μπορεί να κατανοήσει τους περιορισμούς που τους δεσμεύουν. Υπήρχαν λίγα σφάλματα που έγιναν δημοσίως, του είδους που στοίχειωναν τις αρχικές προσπάθειες της κυβέρνησης Ρήγκαν για την πυραυλική άμυνα, τις συμφωνίες της κυβέρνησης Κλίντον με τους συμμάχους στο θέμα της Βοσνίας ή τον χειρισμό του Τζορτζ Μπους (του νεότερου) στον πόλεμο στο Ιράκ. Επιπλέον, η Κλίντον δεν χρειάστηκε να πάρει πίσω θέσεις που αναγνώρισε πολύ αργά ότι είχαν λιγοστές πιθανότητες επιτυχίας, ήταν παράλογες ή απλά λανθασμένες. Για παράδειγμα, δεν υπήρχε τίποτα σαν κι εκείνα τα απότομα ξεκινήματα και σταματήματα στις διαπραγματεύσεις με τη Βόρεια Κορέα που έκαναν πολλές από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν είναι για να πούμε ότι η Κλίντον ήταν κατ' ανάγκη μια ιστορική υπουργός Εξωτερικών. Η άλλη πλευρά της προσοχής της και της περίσκεψής της είναι ότι οι θέσεις της συνήθως δεν ήταν εξαιρετικά ευφάνταστες. Και ακόμη κι ένας θαυμαστής της θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι λίγα μεγάλα προβλήματα λύθηκαν διαρκούσης της θητείας της. Δεν υπήρχε ισοδύναμο όπως οι εξελίξεις επί πρέσβη George F. Kennan για το δόγμα της ανάσχεσης και τις συναφείς πρωτοβουλίες, όπως η δημιουργία του ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ή του υπουργού Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ που έστρωσε το δρόμο για το άνοιγμα των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Κίνα. Ή της ώθησης του υπουργού Εξωτερικών James Baker για την επανένωση της Γερμανίας μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Εν μέρει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει μια μοναδική απειλή ή ένα επιτακτικό ζήτημα σήμερα. Επιπλέον, τα προβλήματα που όντως υπάρχουν μπορεί απλώς να μην είναι ώριμα για σημαντικές πρωτοβουλίες. Αλλά το γεγονός παραμένει ότι δεν υπήρξε ένα μεγάλο, ιστορικό επίτευγμα. Και η Κλίντον κέρδισε ελάχιστο έδαφος στις μάχες που είναι πιο κοντά στην καρδιά της – ο τερματισμός της παγκόσμιας φτώχειας, η καταστολή των εμφύλιων συγκρούσεων στην Αφρική, η βελτίωση της κατάστασης των γυναικών σε όλο τον κόσμο - ίσως επειδή απαιτούν υπομονετική επιμέλεια περισσότερο από όσο εμπνευσμένες ομιλίες ή δόγματα. Αλλά και πάλι, η Κλίντον δεν μπορεί να διεκδικήσει ένα επίτευγμα με την υπογραφή της, ακόμα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κέρδισε νίκες. Η στροφή προς την Ανατολική Ασία, την οποία ενορχήστρωσε με τον υφυπουργό Εξωτερικών Kurt Campbell και άλλους, είναι ένα παράδειγμα. Από πολλές απόψεις, η στροφή ήταν περισσότερο ένα διπλωματικό επίτευγμα αντί ένα στρατιωτικό. Στο κάτω - κάτω, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσέθεσαν μόνο λίγες δυνάμεις στην περιοχή, αλλά πήραν πολλά ανταλλάγματα για αυτές τις μικρές αλλαγές. Σε τέσσερα μόλις χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες αντέστρεψαν τις περιφερειακές αντιλήψεις περί επικείμενης αμερικανικής παρακμής και περισπασμού, πείθοντας πολλούς συμμάχους ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ισχυρές και στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Η μερίδα του λέοντος για το επίτευγμα αυτό πιστώνεται στην επιτήδεια και σταθερή διπλωματία της Κλίντον, η οποία ήταν πρόδηλη, για παράδειγμα, όταν προκάλεσε την Κίνα και παραστάθηκε στους συμμάχους ξεκάθαρα και δημοσίως σχετικά με τις εδαφικές διαφορές στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στην Ανατολική Θάλασσα της Κίνας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η στροφή συνέβη ουσιαστικά όταν η ηγεσία στο Πεντάγωνο άλλαξε από τον Ρόμπερτ Γκέιτς στον Λίον Πανέτα στο επίπεδο του υπουργού Άμυνας, και από τον Michael Mullen στον Martin Dempsey στο επίπεδο του Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Στρατού. Την ίδια ώρα, ο πρόεδρος έστρεψε την προσοχή του προς την εσωτερική πολιτική και την στρατηγική για την επανεκλογή του. Η μόνη συνεπής φωνή ήταν της Κλίντον, που καλούσε για επανεξισορρόπηση.

Η Κλίντον, επίσης, κράτησε τις θέσεις της και εκτός Ασίας. Τέσσερα χρόνια στην προεδρία του Ομπάμα, οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να είναι γενικά ευνοϊκοί προς την κυβέρνησή του, με την υποστήριξη συνήθως να κυμαίνεται στην περιοχή του 70%. Εν τω μεταξύ, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ παραμείνουν ενωμένοι στα πιο καίρια στρατηγικά θέματα.

Σίγουρα, ήταν το όραμα του Ομπάμα για μια πιο πολυμερή Αμερική που συγκέντρωσε το ενδιαφέρον της Ευρώπης εξ’ αρχής. Αλλά από τη στιγμή που ανέλαβε την διακυβέρνηση, οι Ευρωπαίοι ήθελαν να δουν αποτελέσματα. Και αυτά προήλθαν από την Κλίντον. Ήταν αυτή που ταξίδεψε στην Ευρώπη (περίπου 40 φορές) για να διαπραγματευτεί, να συμβουλεύσει και να επιδιορθώσει γέφυρες. Ήταν αυτή που συνεργάστηκε με τους Ευρωπαίους ηγέτες για να καταλήξουν σε αυστηρότερες κυρώσεις κατά του Ιράν και σε μια νέα στρατηγική αντιπυραυλικής άμυνας που θα παρέχει μεγαλύτερη προστασία έναντι βαλλιστικών πυραύλων και η οποία (στρατηγική) θα ανταγωνίζεται λιγότερο τη Ρωσία. Επίσης, βοήθησε στην ανάπτυξη και την διατήρηση της ομοφωνίας στο ΝΑΤΟ για την αποστολή στο Αφγανιστάν. Στην Ευρώπη, ο Ομπάμα θεωρήθηκε ότι είχε ορθό τρόπο σκέψης, αλλά μη ευπαρουσίαστο. Η Κλίντον και οι βοηθοί της, όπως ο Βοηθός Υπουργός Εξωτερικών Φιλ Γκόρντον, κεφαλαιοποίησαν πάνω σε αυτό.

Στη Μέση Ανατολή, η ετυμηγορία για την Κλίντον είναι μικτή, και μάλιστα ανεξάρτητα από την πολύ λυπηρή αλλά πολυσυζητημένη τραγωδία στη Βεγγάζη. Από τη θετική πλευρά, το καθεστώς των κυρώσεων κατά του Ιράν δεν υπήρξε ποτέ ισχυρότερο. Εν τω μεταξύ, η Αραβική Άνοιξη έφερε ελπίδα, όχι μόνο στη Λιβύη αλλά και στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Η κυβέρνηση ήταν αρκετά έξυπνη ώστε να μην προσπαθήσει να στηρίξει γηρασμένους δικτάτορες όπως ο Χόσνι Μουμπάρακ, όταν έγινε φανερό ότι δεν θα επιβιώσουν. Επίσης, ήταν υπομονετική στις σχέσεις της με το νέο πρόεδρο της Αιγύπτου, Μοχάμεντ Μόρσι. Η Κλίντον ήταν ιδιαίτερα μαχητική στην λήψη αποφάσεων για τη Λιβύη, ακόμη και έναντι της απροθυμίας του Πενταγώνου, αλλά έπαιξε σημαντικό ρόλο και σε άλλες περιπτώσεις.

Από την αρνητική πλευρά, όμως, η δημοτικότητα των ΗΠΑ στην περιοχή έχει μειωθεί δραματικά, στα επίπεδα της εποχής Μπους. Οι υποσχέσεις της ομιλίας του Ομπάμα τον Ιουνίου του 2009 στο Κάιρο γενικά έμειναν ανεκμετάλλευτες. Δεν υπήρξε καμία κίνηση για την ισραηλινο-παλαιστινιακή ειρηνευτική διαδικασία. Η κυβέρνηση απέτυχε στις προσπάθειές της να κρατήσει δυνάμεις των ΗΠΑ στο Ιράκ μετά το 2011. Η Συρία εξακολουθεί να βρίσκεται σε χάος. Το Ιράν συνεχίζει να εμπλουτίζει ουράνιο και να υποστηρίζει το χάος.

Πολλά από αυτά τα αρνητικά σημεία δεν αποτελούν σφάλμα της Κλίντον. Ο Ομπάμα έθεσε πολύ υψηλά τις ελπίδες ότι η προεδρία του θα αλλάξει το παιχνίδι. Έκανε τον κόσμο να πιστέψει ότι θα μπορούσε να χτίσει μια πολύ καλύτερη σχέση με το Ιράν. Όταν αυτές οι ελπίδες διαψεύσθηκαν, μεταξύ άλλων, από τη νοθεία στις ιρανικές εκλογές του Ιουνίου του 2009, ο Ομπάμα φάνηκε ότι ήταν υπερβολικά φιλόδοξος. Ήταν επίσης ο Ομπάμα εκείνος ο οποίος προσπάθησε να πείσει το Ισραήλ να παγώσει τις δραστηριότητες εποικισμού ως προϋπόθεση για τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Η ιδέα του είχε τα σωστά κίνητρα, αλλά ήταν αναποτελεσματική.

Ωστόσο, η Κλίντον δεν θα πρέπει να απαλλαγεί από ευθύνες. Με τη Συρία, οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν χαμένες. Η επιφυλακτικότητα της κυβέρνησης έχει γίνει λυπηρή και αντιπαραγωγική υπό το πρίσμα της τραγωδίας εκεί. Μια πιο αποτελεσματική υποστήριξη των ΗΠΑ προς την αντιπολίτευση φαίνεται δικαιολογημένη, και επίσης υπάρχει τώρα ισχυρό επιχείρημα για αεροπορικά χτυπήματα από κοινού ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Αραβικού Συνδέσμου. Στο Αφγανιστάν, αν και μια πιο ισχυρή δέσμευση των ΗΠΑ και περισσότερες στρατηγικές πρόληψης εξεγέρσεων ήταν προτιμότερες για να οδηγήσουν σε μια ήττα των Ταλιμπάν, η κυβέρνηση Ομπάμα απέτυχε να αναπτύξει μια λειτουργική συνεργασία με τον πρόεδρο Χαμίντ Καρζάι ή να στείλει τα σωστά μηνύματα σχετικά με τα μακροπρόθεσμα σχέδια των ΗΠΑ, και μερικά μέλη της ομάδας της Κλίντον συνέβαλαν στο μπέρδεμα των μηνυμάτων. Η αβεβαιότητα αυτή οδήγησε το Πακιστάν σε ενέργειες αντιστάθμισης, μερικές φορές ακόμη και με το να παραβλέπει το πρόβλημα.

Αν τα βάλει κανείς όλα μαζί και, παρά τις οπισθοδρομήσεις, θα έχει από τις πιο αξιοσέβαστες επιδόσεις κάθε σύγχρονου υπουργού Εξωτερικών, αν και δεν είναι ακόμη σε επίπεδο ιστορικής κληρονομιάς - μια σημαντική καμπή της ιστορίας. Ίσως η Κλίντον να είναι σε θέση να κάνει την αξιοσημείωτη επίδοσή της ως δημόσιος λειτουργός και να περάσει το υπόλοιπο της καριέρας της χρησιμοποιώντας το χάρισμα, την ενέργειά της και τη δημόσια φωνή της εργαζόμενη στα θέματα που την απασχολούν περισσότερο. Ή μπορεί η έλλειψη ενός σημαντικού επιτεύγματος με την υπογραφής της κατά τη διάρκεια της θητείας της ως υπουργού Εξωτερικών να είναι ένας ακόμη λόγος που το δέλεαρ να διεκδικήσει την προεδρία σε τέσσερα χρόνια θα είναι ακαταμάχητο. Στο κάτω - κάτω, θα εξακολουθεί να είναι επιθυμητό για την ίδια και για τον κόσμο, αν κάποια μέρα θα μπορούσαμε να παραπέμπουμε σε ένα Δόγμα Κλίντον - κάτι που να υπερκαλύπτει τα άλλα επιτεύγματά της ως ένα αξιόλογο δημόσιο πρόσωπο που έχει υπηρετήσει καλά τη χώρα και την βοήθησε να παραμείνει ασφαλής.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138793/michael-e-ohanlon/state-an...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr