Το πρόβλημα του Πούτιν με το πετρέλαιο

Για την ώρα, οι παράγοντες που ωθούν υψηλότερα τις τιμές εξακολουθούν να είναι κυρίαρχοι. Αλλά εκείνοι που θα συμπιέσουν τις τιμές τελικά γίνονται όλο και ισχυρότεροι και η πιθανότητα ενός μακροπρόθεσμου περιβάλλοντος μειωμένων τιμών πετρελαίου αυξάνεται. Ωστόσο, ακόμη και αν οι τιμές του πετρελαίου παραμείνουν στα σημερινά επίπεδα, ο συνδυασμός της αύξησης του κόστους του πετρελαίου, των χαμηλότερων κερδών και μιας χαμηλότερης φορολόγησης θέτει ολόκληρο το σύστημα της αναδιανομής του ρωσικού πετρελαϊκού πλούτου σε κίνδυνο.

ΣΧΕΔΙΑ ΔΙΑΦΥΓΗΣ

Πολλοί στην άρχουσα τάξη της Ρωσίας συνειδητοποιούν ότι το πρόβλημα βρίσκεται μπροστά. Από το κραχ του 2008, έχει ξεκινήσει μια αξιόλογη συζήτηση σχετικά με τους κινδύνους της εξάρτησης από τους φυσικούς πόρους - μία από αυτές τις περιοδικές ενδοσκοπήσεις για τις οποίες οι Ρώσοι είναι περιβόητοι. Όμως, αν και ο στόχος είναι σαφής, δεν υπάρχει συναίνεση για το πώς να τον πετύχουν. Αντ' αυτού, υπάρχουν τρία ανταγωνιστικά σχέδια για να ξεφύγουν από την πετρελαϊκή εξάρτηση: ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού μέσω της υψηλής τεχνολογίας που υποστηρίζεται από τον Ρώσο πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ένα μοντέλο μεταρρύθμισης της αγοράς που το υπερασπίζεται ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας, Κουντρίν, και το αγαπημένο σχέδιο του Πούτιν για τη διατήρηση του ισχυρού ρόλου του κράτους όπως σήμερα.

Κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών που διετέλεσε πρόεδρος, ο Μεντβέντεφ πρότεινε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα οικονομικού εκσυγχρονισμού και διαφοροποίησης, που έφθασε ως την έκκληση για μια αλλαγή κατεύθυνσης από τις πολιτικές της προηγούμενης δεκαετίας. «Για αιώνες», δήλωσε το 2010, «έχουμε στείλει τις πρώτες ύλες μας στο εξωτερικό και εισάγουμε όλα τα “έξυπνα” προϊόντα». Η κατάσταση αυτή έχει αποθαρρύνει βαθιά τους επίδοξους νεωτεριστές και τους επιχειρηματίες. Ένας από τους υποστηρικτές του Μεντβέντεφ, ο Andrei Klepach, αναπληρωτής υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης, περιγράφει την κατάσταση ακόμα πιο καυστικά: «Η Ρωσία», είπε, έχει γίνει «μια χώρα που εξάγει πετρέλαιο, κορίτσια και μελλοντικούς βραβευμένους με Νόμπελ».

Το πρόγραμμα Μεντβέντεφ προχώρησε επικεντρωμένο στην καινοτομία υψηλής τεχνολογίας, στους υπολογιστές, τη νανοτεχνολογία, την προηγμένη ιατρική, την πυρηνική ενέργεια και το διάστημα. Αντλώντας έμπνευση από την Silicon Valley, ανακοίνωσε σχέδια για ένα νέο κέντρο καινοτομίας που ονόμασε Skolkovo. Άνοιξε ακόμη και έναν λογαριασμό στο Twitter για να σηματοδοτήσει τη νέα κατεύθυνση. Η ενέργεια έπαιξε σημαντικό ρόλο στο πρόγραμμά του, αλλά το επίκεντρο δεν ήταν στην αύξηση της προσφοράς, αλλά στον περιορισμό της κατανάλωσης με το να γίνει η χώρα ενεργειακά πιο αποδοτική. Εν τω μεταξύ, ο Μεντβέντεφ και οι υποστηρικτές του ισχυρίστηκαν ότι η κυβέρνηση πρέπει να επενδύσει τα έσοδα από το πετρέλαιο στην υψηλή τεχνολογία και όσο το δυνατόν λιγότερα πάλι στον πετρελαϊκό τομέα. Για πολλούς Ρώσους, ωστόσο, το πρόγραμμα του Μεντβέντεφ, στη φιλοδοξία και την ευρύτητά του, θύμιζε ανησυχητικά τα σοβιετικά πενταετή σχέδια. Επρόκειτο για την ίδια εκ βάθρων εκσυγχρονιστική πολιτική με άνωθεν εντολή, την ίδια επιθυμία να ξεπεραστούν δεκαετίες υστέρησης με ένα γιγαντιαίο άλμα.

Αντίθετα, το όραμα που προωθεί ο Κουντρίν - του οποίου οι πολιτικές έκαναν πολλά για να κρατηθεί σε λογαριασμό η ρωσική οικονομία - σηματοδοτεί μια επιστροφή στην ατζέντα μιας μεταρρύθμισης προσανατολισμένης προς την αγορά. Κατά την άποψή του, οι κρατικοί προϋπολογισμοί έχουν εκτοξευθεί εκτός ελέγχου, και οι ημέρες της ταχέως αυξανόμενης παραγωγής πετρελαίου και των υψηλών τιμών πετρελαίου φτάνει στο τέλος της. Ο Κουντρίν επέκρινε ανοιχτά το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Μεντβέντεφ και τα σχέδια του Κρεμλίνου για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών. Επεφύλαξε ειδική οργή για τον στόχο του Υπουργείου Οικονομικής Ανάπτυξης να χρηματοδοτήσει τον εκσυγχρονισμό της Ρωσίας μέσω των ετήσιων ελλειμμάτων. Το κράτος θα πρέπει να προσπαθήσει να δημιουργήσει το καλύτερο δυνατό επενδυτικό κλίμα, υποστήριξε ο Κουντρίν, και να σταματήσει να προσπαθεί να διοχετεύσει τις επενδύσεις μέσω των μεγάλων κρατικών εταιρειών, δεδομένου ότι αυτές θρέφουν την διαφθορά και οδηγούν σε φυγή κεφαλαίων. Μόνο αν ο πληθωρισμός παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, το νόμισμα παραμένει σταθερό και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας προστατεύονται, τότε οι επιχειρηματίες θα έχουν ένα κίνητρο για να αναλάβουν ρίσκα και να επενδύσουν στη Ρωσία. Με πολλούς τρόπους, η φόρμουλα του Κουντρίν αντιπροσωπεύει μια αναβίωση του προγράμματος που ο Πούτιν εμφανίστηκε να υποστηρίζει κατά την πρώτη θητεία του. Αλλά το 2011, μη βρίσκοντας καμία υποστήριξη στις προτάσεις του, ο Κουντρίν παραιτήθηκε από την κυβέρνηση.

Το όραμα του Πούτιν δεν διαφέρει από εκείνα του Μεντβέντεφ και του Κουντρίν τόσο πολύ στους στόχους, όσο στα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για να πετύχει. Για τον Πούτιν, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο παραμένουν η μόνη ρεαλιστική πηγή κεφαλαίων για την ανάπτυξη της Ρωσίας και ο καλύτερος τρόπος για τη βελτίωση των επιδόσεων του κλάδου είναι να διατηρηθεί ο ισχυρός κρατικός έλεγχος. Βλέπει το πετρέλαιο ως ακόμη άφθονο στη Ρωσία και υποστηρίζει ότι αν η παραγωγή φαίνεται μικρή, τότε οι εταιρείες θα πρέπει απλώς να δουλέψουν σκληρότερα. Στην αντίληψή του, η πίστη των ιδιωτικών εταιρειών πετρελαίου δεν θα πρέπει να κατευθύνεται προς τους μετόχους τους αλλά προς το κράτος. Στην πραγματικότητα, το προτιμώμενο όχημα του Πούτιν για την εύρεση, την παραγωγή και την μεταφορά πετρελαίου είναι μια μεγάλη κρατική εταιρεία που εξάγει κυρίως προϊόντα διύλισης, παρά αργό πετρέλαιο. Κατά την άποψή του, το κράτος παραμένει η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης και της προόδου. Η δουλειά της βιομηχανίας πετρελαίου είναι απλά να του παρέχει τα καύσιμα.