Η γεωπολιτική των A.Π.Ε.

Η εφαρμογή των ΑΠΕ και οι τεχνολογικές επιπτώσεις τους που παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια μπορούν να συγκριθούν μόνο με την βιομηχανική επανάσταση στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Η μετάβαση σε διάφορες καθοριστικές μορφές ενέργειας, από ατμό σε άνθρακα και στην συνέχεια σε πετρέλαιο και στις μέρες μας σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δημιούργησε εξελίξεις όχι μόνο σε οικονομικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο που όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, τόσο μεμονωμένα όσο και σε συνολικό επίπεδο σαν ΕΕ, δημιούργησαν σειρά από διατάξεις για την άντληση σημαντικών επενδυτικών κεφαλαίων για τις ΑΠΕ και για την καθιέρωση νέων κανόνων στις πολιτικές αποφάσεις (βασική έκφραση των οποίων είναι η δέσμευση για την παραγωγή του 20% της συνολικής παραγόμενης ενέργειας στην ΕΕ μέχρι το 2020 από ΑΠΕ). Στην περίπτωση κρατών με μεγάλη ενεργειακή ζήτηση όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, υπάρχει ανάγκη αναθεώρησης και των εξοπλιστικών τους προγραμμάτων ώστε να επενδύσουν σε οπλικά συστήματα λιγότερο εξαρτώμενα από τα συμβατικά καύσιμα και για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των υπαρχουσών συμβατικών πηγών ενέργειας. Στο πολιτικό πεδίο επίσης, η αποκέντρωση των ΑΠΕ σε διάφορες περιοχές δίνει δύναμη στις τοπικές εξουσίες και δημιουργεί ένα ιδιότυπο δημοκρατικό σύστημα με λιγότερο μακροχρόνια εξάρτηση από την κεντρική κυβέρνηση. Από την αντίθετη όχθη, οι κεντρικοί οργανισμοί παραγωγής και διανομής ενέργειας που είναι κυρίως κρατικοί φορείς δεν επιθυμούν να χάσουν την μονοπωλιακή τους θέση στον χώρο και προβάλλουν σειρά εμποδίων στην ανάπτυξη των ΑΠΕ. Στο σημείο αυτό υπάρχει η κυβερνητική παρέμβαση που θα πρέπει να εξισορροπήσει αυτές τις τάσεις.

Από εξωτερική γεωπολιτική άποψη οι χώρες που σήμερα επενδύουν σε ΑΠΕ θα έχουν σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο στο μέλλον. Το διπολικό μοντέλο όπου από την μία μεριά υπάρχουν οι ΗΠΑ και από την άλλη οι υπόλοιπες χώρες στην γεωπολιτική σκακιέρα της ενέργειας αρχίσει πλέον να φθίνει. Μερικοί εκτιμούν ότι το μοντέλο αυτό θα διευρυνθεί με την συμμετοχή και της Κίνας στην άλλη όχθη ή μάλλον θα γίνει ένα πολυπολικό μοντέλο όπου η δύναμη θα κατανέμεται πιο ισοδύναμα μεταξύ των διαφόρων κρατών και που θα οφείλεται στα γεωπολιτικά αποτελέσματα από την χρήση των ΑΠΕ.

Οι τρέχουσες τεχνολογίες μπορούν να εκμεταλλευτούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Τίθενται λοιπόν, σύμφωνα με την καθηγήτρια Marrianne Ηaug, σειρά γεωπολιτικών ερωτημάτων όπως σχετικά με την ανισότητα αυτών που παράγουν την ενέργεια (με παρόμοιο τρόπο όπως υπάρχει ανισότητα και στην συμβατική ενέργεια), την εκμετάλλευση της παραδοσιακής βιομάζας που πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση με θέματα υγείας και φτώχειας, τα μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα που επηρεάζουν τις γύρω περιοχές ή ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας θέτουν επί τάπητος την επιλογή της αποκεντρωμένης παραγωγής και διαχείρισης ενέργειας που δεν είναι σε όλες τις περιπτώσεις επιθυμητή.

Από γεωπολιτικής άποψης υπάρχουν σειρά από θέματα. που αφορούν τον γεωγραφικό παράγοντα στο θέμα των ευκαιριών και των περιορισμών σε διάφορες περιοχές. Η κοινή ανάπτυξη τεχνολογιών για ΑΠΕ δημιουργεί δεσμούς μεταξύ διαφόρων χωρών ανάλογους με εκείνους της συμβατικής ενέργειας και των διαφόρων ενεργειακών αγωγών. Οι χώρες που εκμεταλλεύονται σε μέγιστο βαθμό τις ευκαιρίες και περιορίζουν τα διάφορα εμπόδια θα είναι εκείνες που θα έχουν ρόλο στην νέα γεωπολιτική σκηνή. Σημαντικός παράγοντας επίσης είναι το είδος των φυσικών πηγών στις οποίες γίνεται εκμετάλλευση για παραγωγή ενέργειας: ανάλογα με την μορφή της φυσικής πηγής (ήλιος, αέρας, κύματα) προκύπτουν νέα χαρακτηριστικά για την παραγωγή ενέργειας. Τέλος, η ανάπτυξη στην ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έφερε στην αγορά νέα μέταλλα, που πιθανόν παράγονται σε διαφορετικές χώρες από αυτές που υπάρχουν οι φυσικές πηγές, όπως το λίθιο που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και το πυρίτιο που είναι το κύριο στοιχείο κατασκευής φωτοβολταϊκών.

Ξεκινώντας από το ηλιακό δυναμικό (Χάρτης 1) όπως θα διαπιστώσουμε τα παρακάτω, υπάρχουν δύο μεγάλες ζώνες σημαντικής ηλιακής ενέργειας με κέντρα τις περιοχές με γεωγραφικό πλάτος 20Ν και 20S με αποτέλεσμα π.χ. οι ΗΠΑ να επιδιώκουν συμμαχίες με το Μεξικό και τις παρακείμενες χώρες. Στο βόρειο ημισφαίριο χώρες όπως ο Καναδάς, η Ρωσία και οι Σκανδιναβικές χώρες δεν θα έχουν μεγάλη δύναμη σε αυτόν τον τομέα. Η Μέση Ανατολή φαίνεται να διατηρεί την θέση της σαν παραγωγός ενέργειας με πρωτοπόρα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όπου υπάρχει και το πρόγραμμα Masdar Initiative για την δημιουργία της πρώτης πόλης με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Σημαντικές επενδύσεις έχουν γίνει στο Μαρόκο: η χώρα αναμένεται το 2020 να καλύπτει το 20% των ενεργειακών της αναγκών από ηλιακή ενέργεια. Ενδιαφέρουσα είναι η προσπάθεια για την διασύνδεση της Ευρώπης με την βόρεια Αφρική και την Μέση Ανατολή για την ηλιακή ενέργεια. Σημαντική παρατήρηση είναι ότι η Κίνα δεν περιλαμβάνεται στους μεγάλους παίκτες παρά το γεγονός ότι παράγει την μεγαλύτερη ποσότητα ηλιακών κατόπτρων (Concentrated Solar Power – CSP) και φωτοβολταϊκών (photovoltaic panels- PV).

Στον τομέα της αιολικής ενέργειας η παγκόσμια κατάσταση αποτυπώνεται στον Χάρτη 2.