Τα στάδια της Αραβικής Άνοιξης

Παρόμοιες ιστορίες υπάρχουν και σε άλλες δικτατορίες της Μέσης Ανατολής. Στο Ιράκ, ο Σαντάμ Χουσεΐν σκόπιμα κατηύθυνε διάφορες ομάδες του πληθυσμού κατευθείαν την μια εναντίον της άλλης ως έναν τρόπο για να συνδέσει ορισμένες από αυτές τις ομάδες στο καθεστώς του και να αποδυναμώσει την όποια τυχόν αντιπολίτευση. Η πρακτική αυτή, σε συνδυασμό με την πλήρη καταστολή των δραστηριοτήτων της κανονικής πολιτικής ή της κοινωνίας των πολιτών από το καθεστώς, σήμαινε ότι το Ιράκ ήταν μόνο λίγα βήματα μακριά από την διολίσθηση σε βίαιο χάος μόλις θα ανατρεπόταν το καθεστώς του - μια διαδικασία που οι Ηνωμένες Πολιτείες διευκόλυναν με το να αποτύχουν να παράσχουν μια αποτελεσματική νέα τάξη πραγμάτων για να αντικαταστήσει την παλιά. Στη Λιβύη, ο Μουαμάρ αλ-Καντάφι κυβέρνησε μέσα από μια παράξενη προσωπική δικτατορία η οποία άφησε την χώρα του σχεδόν εξ ολοκλήρου χωρίς κρατική υπόσταση αμέσως μετά από την αποπομπή του, στρώνοντας το δρόμο για τον αγώνα της νέας κυβέρνησης στην Τρίπολη να επιβάλει την τάξη σε όλη την περιοχή και την δικαιοδοσία της. Και στη Συρία, η δικτατορία της οικογένειας Άσαντ ευνόησε την αλεβίτικη μειονότητα της χώρας, εις βάρος άλλων κοινοτήτων, θέτοντας τις βάσεις για σύγκρουση των κοινοτήτων, καθώς το καθεστώς των Άσαντ αποσυντίθεται.

Εκτός από το να κατηγορούν τα νέα δημοκρατικά καθεστώτα για τις αμαρτίες των αυταρχικών προκατόχων τους, οι επικριτές επίσης θέτουν παράλογα υψηλά τον πήχη για την επιτυχία, τόσο που δεν έχει καμία ιστορική προοπτική. Ερμηνεύουν την (μετά τη μετάβαση) βία, τη διαφθορά, την σύγχυση και την ανικανότητα, ως ενδείξεις ότι οι συγκεκριμένες χώρες (ή ακόμη και ολόκληρες περιοχές ή θρησκείες) δεν είναι έτοιμες για δημοκρατία, ως σαν η κανονική δημοκρατική μετάβαση να οδηγεί ομαλά και άμεσα σε σταθερά φιλελεύθερα αποτελέσματα και να φταίνε οι ίδιες οι χώρες που παραπατούν. Στην πραγματικότητα, σταθερή φιλελεύθερη δημοκρατία εμφανίζεται συνήθως μόνο στο τέλος μακρών και συχνά βίαιων αγώνων, με πολλές ανατροπές, στροφές, λανθασμένες εκκινήσεις και παρακάμψεις.

Αυτά τα προβλήματα, άλλωστε, δεν αποτελούν σφάλμα αλλά χαρακτηριστικό - δεν είναι σημάδια προβλημάτων με τη δημοκρατία, αλλά απόδειξη της δύσκολης, μπερδεμένης διαδικασίας της πολιτικής ανάπτυξης μέσω της οποίας οι κοινωνίες αποκαθάρονται από τα υπολείμματα της δικτατορίας και χτίζουν νέες και καλύτερες δημοκρατικές δομές. Η σταθερή φιλελεύθερη δημοκρατία απαιτεί κάτι περισσότερο από απλά μια αλλαγή στις πολιτικές μορφές. Συνεπάγεται, επίσης, την εξάλειψη της αντιδημοκρατικής κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής κληρονομιάς του παλαιού καθεστώτος. Αυτή η διαδικασία παίρνει πολύ χρόνο, θέλει μεγάλο κόπο και πολλές προσπάθειες. Ιστορικά, οι περισσότερες αρχικές μεταβάσεις ήταν το ξεκίνημα της διαδικασίας εκδημοκρατισμού, όχι το τέλος της - κάτι που καθιστούν σαφές οι βασανισμένες ιστορίες των σημερινών ώριμων φιλελεύθερων δημοκρατιών.

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ

Πάρτε τη Γαλλία. Ακριβώς όπως η Αραβική Άνοιξη και άλλα πρόσφατα κύματα παγκόσμιου εκδημοκρατισμού έγιναν δεκτά με αγαλλίαση από παρατηρητές σε όλο τον κόσμο, έτσι, επίσης, έγινε με την κατάρρευση της κληρονομικής δικτατορίας στην Γαλλίας το 1789. Στο The Prelude, ο William Wordsworth αναθυμόταν την εποχή ως μια που η Ευρώπη «ήταν ενθουσιασμένη από χαρά, / η Γαλλία να στέκεται στην κορυφή των χρυσών ωρών, / Και η ανθρώπινη φύση φαινόταν να αναγεννάται». Ωστόσο, παρά την αρχική αισιοδοξία, η μετάβαση σύντομα πήγε στραβά. Το 1791, με την ανακήρυξη της συνταγματικής μοναρχίας, η Γαλλία έκανε την πρώτη προσπάθειά της να δημιουργήσει μια νέα πολιτική τάξη, αλλά αυτό το μετριοπαθές πολιτικό καθεστώς απορρίφθηκε από αμφότερους τους αντιδραστικούς και τους ριζοσπάστες. Οι τελευταίοι πήραν σύντομα το πάνω χέρι και το 1793, εκτέλεσαν τον βασιλιά και ανακήρυξαν μια δημοκρατία με καθολική ψηφοφορία και τη δέσμευση για ένα ευρύ φάσμα ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Στη συνέχεια, η πρώτη σύγχρονη δημοκρατία στην Ευρώπη διολίσθησε γρήγορα σε αυτό που αποκλήθηκε το βασίλειο του τρόμου (Reign of Terror), στο οποίο 20.000-40.000 άνθρωποι εκτελέστηκαν για «αντεπαναστατικές» δραστηριότητες.

Ο Βρετανός πολιτικός θεωρητικός Edmund Burke ήταν απλώς ο πιο γνωστός από τους συντηρητικούς επικριτές που υποστηρίζουν ότι αυτές οι εμπειρίες δείχνουν τους κινδύνους της ριζικής πολιτικής αλλαγής και την ανάγκη οι ελίτ και τα θεσμικά όργανα να συγκρατούν τα πάθη των μαζών. Αλλά ο Burke και οι άλλοι επικριτές έχουν λάθος. Η σύγκρουση, το χάος και η βία που ακολούθησαν τη Γαλλική Επανάσταση δεν ήταν το αδυσώπητο αποτέλεσμα ούτε της δημοκρατίας per se ούτε της ανωριμότητας των γαλλικών μαζών. Αντίθετα, προήλθαν από τον τρόπο που κυβερνούσε η προηγούμενη δικτατορία. Το παλαιό καθεστώς στη Γαλλία είχε στηριχτεί σε μια συμμαχία μεταξύ του βασιλιά και ενός στενού κομματιού της κοινωνίας, κυρίως τους ευγενείς. Προκειμένου να διατηρηθεί η υποστήριξη των αριστοκρατών, οι Γάλλοι βασιλιάδες τούς εξαγόραζαν με διάφορα οικονομικά οφέλη και προνόμια, περιλαμβανομένων των συντάξεων, της προστασίας, της ειδικής νομικής μεταχείρισης, της πρόσβαση σε προσοδοφόρες εμπορικές ευκαιρίες και της απαλλαγής από τη φορολογία. Αυτό το σύστημα επέτρεψε στους Βουρβώνους να σταθεροποιήσουν την χώρα και να αρχίσουν την οικοδόμηση ενός σύγχρονου, συγκεντρωτικού κράτους. Αλλά δημιούργησε επίσης τη διαδεδομένη λαϊκή αντίληψη ότι οι Γάλλοι ευγενείς ήταν παράσιτα που αποσπούσαν πόρους από το κράτος ενώ παράλληλα εκμεταλλεύονταν την αγροτιά.