Ελευθερία, Ισότητα, αλλά όχι «αδελφοσύνη»

Το μόνο σαφές τώρα για την εκκρεμούσα απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ για την «Υπεράσπιση του Νόμου περί Γάμου» - του νόμου που αποκλείει την αναγνώριση του γάμου ομοφύλων από την πλευρά της ομοσπονδιακής κυβέρνησης - είναι ότι οι Αμερικανοί θα θεωρήσουν την ετυμηγορία ως την πιο πρόσφατη ομοβροντία σε έναν πολυετή πολιτισμικό πόλεμο. Αλλά αξίζει να θυμηθούμε ότι πρόκειται για έναν πολιτισμικό πόλεμο που διεξάγεται ολοένα και περισσότερο διεθνώς - και συχνά με όρους που δεν συμβαδίζουν με τη συζήτηση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Αμερικανοί έχουν συνηθίσει να σκέφτονται τη συζήτηση περί του γάμου των ομοφυλοφίλων με αφετηρία τον θρησκευτικό συντηρητισμό. Αλλά αυτό δεν ισχύει απαραίτητα και αλλού.

Η Γαλλία αποτελεί ένα διδακτικό παράδειγμα. Παρά το γεγονός ότι το 60% των πολιτών υποστηρίζει το γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων, την χώρα έχουν αναστατώσει οξύτατες διαδηλώσεις από τότε που η Εθνοσυνέλευση πέρασε οριακά το νόμο περί ισότητας στο γάμο, την περασμένη άνοιξη. Κοιτάζοντας από απόσταση, οι εκατοντάδες χιλιάδες των ανθρώπων που βγήκαν στους δρόμους μπορεί να φαίνονταν ελάχιστα διαφορετικοί από τους ευαγγελιστές που συχνά συμμετέχουν σε παρόμοιες διαδηλώσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά οι Αμερικανοί θα εκπλαγούν όταν ανακαλύψουν πόσο διαφορετικά είναι τα κίνητρά τους.

Βέβαια, η θρησκεία δεν είναι άσχετη με τις γαλλικές διαδηλώσεις. Η πιο σημαντική ηγέτις των διαδηλώσεων, μια κωμικός που υιοθέτησε το ψευδώνυμο «Frigide Barjot» (Παγωμένη Ανόητη, μια σαρκαστική αναφορά στην ηθοποιό και σύμβολο του σεξ του 1960, Μπριζίτ Μπαρντό), ενστερνίστηκε ενθέρμως τον καθολικισμό κατά τη διάρκεια ενός προσκυνήματος στην Λούρδη (τώρα αποκαλεί τον εαυτό της «Γραμματέα Τύπου του Ιησού»). Ο καθολικός κλήρος έχει καταγγείλει τη νομοθεσία περί γάμου, και διάφορες θρησκευτικές οργανώσεις έχουν βοηθήσει στη διοργάνωση των διαδηλώσεων.

Οι αντίπαλοι της περί του γάμου ισότητας οι οποίοι προέρχονται από τα κατεστημένα κόμματα της Γαλλίας έχουν διατηρήσει, ως επί το πλείστον, αποστάσεις από τις θρησκευτικές ομάδες. Είναι σχετικά λίγοι οι διαδηλωτές που δίνουν συνέντευξη στους δημοσιογράφους και μιλούν για τον Θεό, κρατούν την Αγία Γραφή ή έχουν κάνει τατουάζ στα μπράτσα τους στίχους από το Λευιτικόν (κάτι που δεν θα πρέπει να προξενεί εντύπωση, δεδομένου ότι η Γαλλία είναι σε μεγάλο βαθμό κοσμική χώρα, όπου μόλις ο μισός πληθυσμός δηλώνει ακόμα καθολικός και όπου ο τακτικός εκκλησιασμός δεν φτάνει ούτε το 10%). Πράγματι, η πιο σημαντική αντίθεση έχει προέλθει από τις τάξεις επαγγελματικών ομάδων όπως οι καθηγητές της νομικής και οι ψυχαναλυτές, των οποίων οι Αμερικανοί συνάδελφοι είναι γενικά κατά πολύ υπέρ της ισότητας στο γάμο. Ένας σημαντικός αριθμός δημοσίων διανοούμενων έχουν επίσης εκφράσει την ηχηρή αντίθεσή τους στο νόμο, συμπεριλαμβανομένου του δοκιμιογράφου Alain Finkielkraut, του συγγραφέα Jean d'Ormesson και της φιλοσόφου Sylviane Agacinski (συζύγου τού πρώην σοσιαλιστή πρωθυπουργού, Λιονέλ Ζοσπέν).

Οι σχολιαστές, για να ερμηνεύσουν γενικά τις διαμαρτυρίες, έχουν χρησιμοποιήσει την άποψη της Jocelyne Cesari, η οποία ανέφερε προσφάτως στο The National Interest [1] ότι «Οι γαλλικές συλλογικές αξίες εξακολουθούν ασυνείδητα να συνδέονται με την παραδοσιακή θεώρηση της κοινωνίας». Αλλά στην πραγματικότητα, η έκταση των αντιδράσεων στην περί γάμου ισότητα έχει να κάνει τουλάχιστον με την αμφιλεγόμενη και βασανιστική ιστορία ενός κατ΄ εξοχήν σύγχρονου φαινομένου: του γαλλικού φεμινισμού.

Οι Αμερικανοί θεωρούν συχνά την Γαλλία ως μια χώρα που είναι θετικά προδιατεθειμένη απέναντι στον φεμινισμό χάρη στα πρωτοποριακά γραπτά τής Σιμόν ντε Μποβουάρ και άλλων. Και η φήμη αυτή δεν είναι αβάσιμη. Η άμβλωση είναι νόμιμη στη Γαλλία από το 1975 και οι Γαλλίδες απολαμβάνουν αμειβόμενες άδειες μητρότητας και επιδοτούμενη φροντίδα των παιδιών. Τον Ιούνιο του 2000, το γαλλικό κοινοβούλιο ψήφισε ένα νόμο, που δεν έχει αντίστοιχο στις Ηνωμένες Πολιτείες (αν και έβαλαν γρήγορα νερό στο κρασί τους), επιβάλλοντας στα πολιτικά κόμματα το ήμισυ του συνόλου των υποψηφίων τους να αποτελείται από γυναίκες.

Τα φεμινιστικά ζητήματα δίχασαν τον γαλλικό πνευματικό κόσμο, ωστόσο, και οι διαφωνίες επηρέασαν έντονα την εξέλιξη του θέματος της περί γάμου ισότητας. Ένα σημαντικό ρεύμα της γαλλικής σκέψης, η οποία δεν έχει αμερικανικό αντίστοιχο, υποστήριξε ότι ενώ οι γυναίκες αξίζουν ίσα δικαιώματα, τα δικαιώματα αυτά δεν πρέπει να συνεπάγονται τη διαγραφή τής σεξουαλικής διαφοράς. Ιστορικοί και φιλόσοφοι, όπως η Mona Ozouf και ο Philippe Raynaud έχουν διακρίνει ενός είδους απειλή στην αμερικανικού τύπου προστασία κατά της σεξουαλικής παρενόχλησης, την οποία έχουν τιτλοφορήσει ως «σεξουαλικό σταλινισμό». Η κοινωνιολόγος Irène Théry μίλησε υπέρ ενός φεμινισμού γαλλικού τύπου που θα αναγνωρίζει τις «ασύμμετρες απολαύσεις της αποπλάνησης». Η φιλόσοφος Sylviane Agacinski πάει μακρύτερα θεωρώντας τη σεξουαλική διαφορά ως την πραγματική βάση για την ισότητα των φύλων έναντι του νόμου. Η «ισότητα» στις εκλογές που απαιτεί ο νόμος του 2000, κατά την άποψή της, αντανακλούσε τη φυσική διαίρεση της ανθρώπινης φυλής σε συμπληρωματικά αρσενικά και θηλυκά μέρη. Άλλες φεμινίστριες αντέτειναν ότι ο νόμος θα πρέπει να λάβει υπόψη το φύλο μόνο στο βαθμό που να εξασφαλίζονται ίσα δικαιώματα για όλους (η Αμερικανίδα ιστορικός Joan Scott, η οποία έχει αποτελέσει συχνό στόχο της γαλλικής κριτικής, τα έχει αναλύσει επισταμένως όλα αυτά).

Αν και δυσνόητες με βάση τα αμερικανικά πρότυπα, οι συζητήσεις αντανακλούν τις βαθιές ανησυχίες που αισθάνεται η γαλλική ελίτ. Δεν είναι μόνο η γεωπολιτική θέση της Γαλλίας που υποβαθμίστηκε και η προηγούμενη πολιτιστική υπεροχή της που μειώθηκε αισθητά, - το Μάιο, η Εθνική Συνέλευση ενέκρινε ακόμη ένα μέτρο που επιτρέπει τα πανεπιστημιακά μαθήματα να διδάσκονται στα αγγλικά (quelle horreur!) [τι φρίκη!] - αλλά οι ιδεολογικές αιτίες για την εκ νέου κινητοποίηση μεγάλων τμημάτων του γαλλικού πληθυσμού έχουν σε μεγάλο βαθμό απαλειφθεί (ο γαλλικός μαρξισμός δεν είναι καν μια σκιά τού προηγούμενου εαυτού του και η διάθεση προσέγγισης μεταξύ του προέδρου των Σοσιαλιστών Φρανσουά Ολάντ και της νεο-Γκωλικής Ένωσης για ένα Λαϊκό Κίνημα, ή αλλιώς UMP, είναι αχνή).

Πολλοί Γάλλοι με ισχυρό εκτόπισμα, συμπεριλαμβανομένων αρκετών πρώην μαρξιστών, έχουν βρει καταφύγιο σε ένα είδος λατρευτικής πίστης στη γαλλική εθνική ταυτότητα. Ένας από τους πυλώνες της πίστης είναι η Δημοκρατία, με Δέλτα κεφαλαίο, την οποία συνδέουν με μια αυστηρή πολιτική ισότητα, ακόμη αυστηρότερη εκκοσμίκευση στη δημόσια ζωή και εκπαιδευτικά ιδρύματα που μπορούν να δημιουργήσουν μια ενιαία, συνεκτική κοινωνία πολιτών. Αλλά, ένας άλλος πυλώνας είναι η ιδέα της Γαλλίας ως η πατρίδα των σοφιστικέ συνηθειών, της γεύσης και του πολιτισμού, η οποία με τη σειρά της στηρίζεται, όπως πολλοί διανοούμενοι εξηγούν, στον ρομαντισμό, την ομορφιά και το μυστήριο που προκύπτει από το παιχνίδι τής σεξουαλικής διαφοράς. Το 2011, η θέση αυτή οδήγησε αρχικά, και με επαίσχυντο τρόπο, έναν μεγάλο αριθμό διανοουμένων στο να υπερασπιστούν τον Ντομινίκ Στρος Καν (τον επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και εν δυνάμει Πρόεδρο) και να τον δουν ως έναν αβρό «γόη», όχι ως κακοποιό στοιχείο, αφότου μία υπάλληλος ξενοδοχείου της Νέας Υόρκης τον κατηγόρησε για βιασμό.

Αυτή η ισχυρή έμφαση στη συμπληρωματικότητα των ρόλων των ανδρών και των γυναικών έχει μια αξιοσημείωτη επίδραση στη γαλλική συζήτηση σχετικά με τον γάμο. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι περισσότεροι αντίπαλοι της περί γάμου ισότητας είχαν σχετικά λίγα να πουν για την ηθική των ομοφυλοφιλικών σεξουαλικών πράξεων ή γενικά για τις απειλές έναντι του «θεσμού του γάμου». Αντ' αυτού, μιλούν πάνω απ' όλα για τα παιδιά, επιμένοντας ότι η ψυχολογικά υγιής οικογενειακή ζωή στηρίζεται στην ένωση ενός άνδρα και μιας γυναίκας. Το 1999, όταν το γαλλικό κοινοβούλιο ενέκρινε μια μορφή ένωσης με βάση το αστικό δίκαιο, ένα μεγάλο μέρος όσων ήταν αντίθετοι επικεντρώθηκαν σε αυτό το θέμα.

Την περασμένη άνοιξη, ακριβώς οι ίδιες ανησυχίες κυριάρχησαν στις διακηρύξεις ενάντια στον «γάμο για όλους» που εκφράστηκαν από ομάδες καθηγητών της νομικής και ψυχολόγων. Και οι συνεντεύξεις με απλούς διαδηλωτές έδειξαν πόσο αποτελεσματικά έχουν φιλτραριστεί τα επιχειρήματα των φιλοσόφων στο επίπεδο των διαδηλώσεων, με τον έναν μετά τον άλλο να εκφράζουν με τον ίδιο τρόπο την αντίθεσή τους στη μεταρρύθμιση. Για να παραθέσω ένα δημοφιλές πανό διαμαρτυρίας: «Un Père et une mère c'est élémentaire» («Ένας πατέρας και μια μητέρα είναι το στοιχειώδες»). Και παρότι το 60% υποστηρίζει τους ομοφυλοφιλικούς γάμους, η πλειοψηφία εξακολουθεί να ευνοεί την απαγόρευση υιοθεσίας παιδιών από ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Εν ολίγοις, αν και η θρησκεία και η ομοφοβία προφανώς τροφοδοτούν τις πρόσφατες διαδηλώσεις, η ρητορική που χρησιμοποιείται από την αντιπολίτευση πήγαζε από τους διανοούμενους (όπως κάποιος μπορεί, πράγματι, να περιμένει στη Γαλλία).

Το ερώτημα είναι αν αυτή η αντίθεση θα συνεχίσει να επηρεάζει την γαλλική πολιτική τώρα που η ισότητα είναι νόμος του κράτους κι έχουν αρχίσει να τελούνται οι ομοφυλοφιλικοί γάμοι. Εγώ εικάζω πως όχι. Παρά την εκπληκτική έκταση των διαδηλώσεων, η στήριξη για την περί γάμου ισότητα, ωστόσο, έχει αυξηθεί σταθερά μέσα στα χρόνια, όπως και στις περισσότερες άλλες δυτικές χώρες, και είναι πιθανό αυτή η τάση να συνεχιστεί. Έτσι, ενώ οι ηγέτες του UMP, του κεντροδεξιού κόμματος της Γαλλίας, αντιτίθενται ως επί το πλείστον στη μεταρρύθμιση, είναι απίθανο να διακινδυνεύσουν την αντιστροφή της, αν και όποτε επανέλθουν στην εξουσία. Οι άνδρες και οι γυναίκες που αντιτίθενται στην περί γάμου ισότητα από θρησκευτική πεποίθηση ή προκατάληψη, θα κλίνουν προς το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο, αν δεν το έχουν ήδη πράξει. Οι περισσότεροι αντίπαλοι αυτής της άποψης, αντίθετα, θα το αναγνωρίσουν ίσως ως κάτι για το οποίο η γαλλική γλώσσα έχει την τέλεια φράση: un fait accompli (ένα τετελεσμένο γεγονός).

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139527/david-a-bell/liberte-egali...

Σύνδεσμοι:
[1] http://nationalinterest.org/commentary/frances-peculiar-same-sex-marriag...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr