Η περιπετειώδης εξωτερική πολιτική τού Κατάρ

Τον περασμένο Ιούνιο, οι Ταλιμπάν άνοιξαν ένα επίσημο γραφείο εκπροσώπησης στην Ντόχα, κάνοντας το Κατάρ, για ακόμη μια φορά, είδηση στα δυτικά πρωτοσέλιδα. Αυτό θα μπορούσε να ήταν μέρος τού σχεδίου τού Κατάρ: η απόφαση να φιλοξενήσει ένα τέτοιο αμφιλεγόμενο γραφείο είναι ενδεικτική της επιθυμίας του να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε ένα ευρύ φάσμα σημαντικών διπλωματικών ζητημάτων. Ωστόσο, η κατάρρευση του γραφείου μέσα στις πρώτες 36 ώρες δείχνει πόσο μακρύ δρόμο έχει ακόμα να διανύσει το Κατάρ.

Τα προβλήματα άρχισαν πριν καλά - καλά εγκαινιαστεί το γραφείο, στις 18 Ιουνίου. Παρά τις διαβεβαιώσεις από τις ΗΠΑ και το Κατάρ προς την αφγανική κυβέρνηση ότι το γραφείο θα είναι σχετικά χαμηλών τόνων και ότι δεν θα μοιάζει με πρεσβεία, ο εκπρόσωπος των Ταλιμπάν ο οποίος το άνοιξε, έκανε ό,τι μπορούσε για να υπονοήσει ότι εκπροσωπούσε ένα κράτος. Παίχθηκε ο ύμνος των Ταλιμπάν, μια επίσημη πινακίδα απ’ έξω αναφερόταν στο Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν (το όνομα του Αφγανιστάν υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν) ενώ υψώθηκε η σημαία των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν σε μια σύντομα τελετή έναρξης λειτουργίας του γραφείου. Ο θίασος των μέσων ενημέρωσης δεν έκανε τίποτα για να διασκεδάσει τις εικόνες τής ανεξαρτησίας και της εξουσίας.

Ο Καρζάι αντέδρασε με οργή [1], διαψεύδοντας [2] τις υποσχέσεις του για αποστολή διαπραγματευτών και αποσυρόμενος [3] από τις συνομιλίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η αμερικανική αεροπορική βάση στο Μπαγκράμ δέχτηκε επίθεση από τους Ταλιμπάν [4], οι οποίοι σκότωσαν τέσσερις Αμερικανούς. Μετά από επίμονες διπλωματικές προσπάθειες εκ μέρους του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρυ, το Κατάρ ανάγκασε τους Ταλιμπάν να κατεβάσουν τη σημαία - κόβοντας [5] το κοντάρι της σημαίας και στη συνέχεια αφαιρώντας την εντελώς. Όμως η ζημιά είχε γίνει και οι Ταλιμπάν είχαν σημειώσει σημαντική διπλωματική νίκη.

Οι αρχές του Κατάρ δεν θα περίμεναν ποτέ να έχουν πλήρη έλεγχο πάνω στους Ταλιμπάν, αλλά θα μπορούσαν τουλάχιστον να περιμένουν να εξασφαλίσουν κάποιες εγγυήσεις ότι οι Ταλιμπάν θα πρόσεχαν την συμπεριφορά τους, την πρώτη εβδομάδα (άλλωστε, τι άλλο σκοπό εξυπηρετούσε η χρηματοδότηση του γραφείου στο σύνολό του;).

Όπως και στο άνοιγμα του γραφείου των Ταλιμπάν, οι συνομιλίες που υποτίθεται ότι θα λάβουν χώρα εκεί, κατά τις επόμενες εβδομάδες, δεν εμπνέουν μεγάλη εμπιστοσύνη. Είναι αλήθεια ότι και οι δύο πλευρές έχουν εξαντληθεί από τις συγκρούσεις που μετρούν περισσότερο από μια δεκαετία, και ότι και οι δύο συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν ποτέ να κερδίσουν ολοκληρωτικά. Αλλά υπάρχει ακόμα ένα βαθύ χάσμα που πρέπει να γεφυρώσουν. Οι Ταλιμπάν είναι διασπασμένοι, και δεν συμφωνούν μεταξύ τους σχετικά με το βαθμό τής επίσημης εκπροσώπησής τους από το γραφείο στο Κατάρ. Και από την άλλη πλευρά, ο Καρζάι μισεί τους Ταλιμπάν, δεν εμπιστεύεται το Κατάρ και συναίνεσε στις συνομιλίες μόνο και μόνο επειδή δεν είχε άλλη επιλογή: εξάλλου, πώς θα μπορούσε το Ανώτατο Συμβούλιο Ειρήνης να αρνηθεί να συμμετάσχει σε ειρηνευτικές συνομιλίες; Εν τω μεταξύ, ο Τζέιμς Ντόμπινς, ο Ειδικός Εκπρόσωπος των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, ο οποίος θα ηγηθεί των διαπραγματεύσεων στην Ντόχα, θα αποκαρδιωθεί όταν ανακαλύψει ότι θα πρέπει να καταλαγιάσει τα πάθη και να πείσει τους εταίρους να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων πριν καν να φτάσει εκεί.

Ο ρόλος του Κατάρ σε όλα αυτά ήταν απλά να παρέχει ένα φόρουμ όπου οι βασικοί πρωταγωνιστές - οι Ταλιμπάν, η κυβέρνηση του Αφγανιστάν και οι Ηνωμένες Πολιτείες - θα μπορούσαν να βρεθούν για να συνομιλήσουν. Παρά το γεγονός ότι αυτό μπορεί να ακούγεται σχετικά τετριμμένο, είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου ότι στις ειρηνευτικές συνομιλίες το 2010, ένας απατεώνας Ταλιμπάν που είχε εμφανισθεί ως διαπραγματευτής σηκώθηκε κι έφυγε [6] με «πολλά χρήματα», και στις συνομιλίες για το 2011 ένας άλλος απατεώνας σκότωσε [7] έναν διαπραγματευτή που κατείχε ηγετικό ρόλο στην αφγανική κυβέρνηση.

Για το Κατάρ, η κατάληξη των συνομιλιών είναι περίπου δευτερεύων στόχος. Ούσα πάντα φιλόδοξη, η κυβέρνηση βρίσκεται σε υπερδιέγερση τα τελευταία χρόνια. Αφού έλαβε το βάπτισμα του πυρός στη διαμεσολάβηση και τη διεθνή εμπλοκή, ιδίως στον Λίβανο το 2008 και στις εν εξελίξει συνομιλίες για το Νταρφούρ, το Κατάρ αποδείχτηκε διπλωματικά πολύ ενεργό κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Έκανε την αρχή υποστηρίζοντας, πριν από τις άλλες χώρες, τις επαναστάσεις στην Τυνησία και την Αίγυπτο, ιδιαίτερα με την επιμελή κάλυψη των συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας από το al Jazeera, το κρατικό δορυφορικό κανάλι. Στη συνέχεια, το Κατάρ παρείχε στήριξη [8] στις δυνάμεις της αντιπολίτευσης ενάντια στον συνταγματάρχη της Λιβύης, Μουαμάρ αλ-Καντάφι, και στο κάτω – κάτω ήταν το πρώτο αραβικό κράτος που αναγνώρισε επισήμως την αντιπολίτευση. Παρά το γεγονός ότι η δυτική υποστήριξη ήταν κρίσιμη, η σχετικά γρήγορη απομάκρυνση του εδραιωμένου δικτάτορα ερμηνεύτηκε ως νίκη για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης στην περιπετειώδη εξωτερική πολιτική του Κατάρ.

Το Κατάρ ήλπιζε ότι το ίδιο τέχνασμα θα μπορούσε να λειτουργήσει για τη Συρία. Αφότου απέτυχαν οι άτυπες διαπραγματεύσεις σε επίπεδο ελίτ το 2011, το al Jazeera άρχισε να καλύπτει σε βάθος την εντεινόμενη σύγκρουση. Ως την άνοιξη του 2012, το Κατάρ ήταν ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές της αντιπολίτευσης σε ελαφριά όπλα και άλλα υλικά. Αλλά, οι αρχικοί φόβοι για την επέμβαση στη Λιβύη - ότι το κράτος θα διχαζόταν, ότι ο αριθμός των νεκρών θα αυξανόταν και ότι η κυβέρνηση θα καταπίεζε αφόρητα τους ανθρώπους της – επιβεβαιώνονται πλέον εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.

Η βούληση του Κατάρ να προβεί σε τολμηρές κινήσεις πολιτικής – να υποστηρίξει τάχιστα και απροκάλυπτα την αντιπολίτευση της Λιβύης, να διοχετεύσει όπλα στην αντιπολίτευση της Συρίας ή να φιλοξενήσει ένα γραφείο των Ταλιμπάν - είναι σχεδόν μοναδική σε αποφασιστικότητα. Ένας ασυνήθιστος συνδυασμός της εγγενούς ασφάλειας του κράτους, η οποία παρέχεται και εξασφαλίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, της τεράστιας περιουσίας του και της επιθυμίας των κυβερνώντων του να κάνουν το Κατάρ έναν χρήσιμο διεθνή παράγοντα, έχει μεταμορφώσει την εξωτερική πολιτική του κράτους. Οι ΗΠΑ, λοιπόν, όχι μόνο διευκολύνουν έμμεσα πολλά από τα βασικά εργαλεία τής εξωτερικής πολιτικής του Κατάρ, αλλά ορισμένες πολιτικές - ιδίως εκείνες που αποσκοπούν στη δημιουργία εδάφους για συνομιλίες με διάφορες ομάδες, με τις οποίες οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δυσκολία επικοινωνίας (την Χαμάς, τους Ταλιμπάν) - αποσκοπούν στο να καταστήσουν το Κατάρ ιδιαίτερα σημαντικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ωστόσο, η ηγεσία τού Κατάρ βλέπει τώρα ότι η ενεργοποίηση σε ένα τόσο υψηλό και πολιτικοποιημένο επίπεδο απαιτεί μεγάλο βαθμό προετοιμασίας, σχεδιασμό και εκτέλεση στα οποία το Κατάρ δυσκολεύεται να ανταποκριθεί. Άλλωστε, υπάρχουν μόνο 250.000 πολίτες στο Κατάρ, και το κράτος διαθέτει σύγχρονη γραφειοκρατία εδώ και μόλις μια γενιά. Δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη, λοιπόν, ότι στερείται ορισμένων ικανοτήτων. Η ελίτ του Κατάρ είναι απλώς πρόθυμη να αναλάβει το ρίσκο να πάει στραβά η πολιτική της. Πρόσφατα, ωστόσο, το Κατάρ στηρίχτηκε ακόμη περισσότερο στους διεθνείς του συμμάχους, π.χ. μετατρέποντας την υπόθεση της Συρίας [9] σε πρόβλημα της Σαουδικής Αραβίας, κάτι που φαίνεται να είναι μέρος της κατανόησης από την πλευρά της Ντόχα ότι πρέπει να στραφεί περισσότερο στην πολυμερή προσέγγιση.

Η λήψη αποφάσεων που αφορούν την εξωτερική πολιτική [10] περιπλέκεται επίσης και από τις αλλαγές στην ηγεσία του Κατάρ. Δεν ήταν σύνηθες για τον αραβικό κόσμο ότι ο Εμίρης του Κατάρ παραιτήθηκε, χωρίς καμία εσωτερική πίεση, στις 25 Ιουνίου για χάρη του γιου του κι εννοείται κληρονόμου του, Ταμίμ Μπιν Χαμάντ αλ Θάνι. Την ίδια στιγμή, ο υπουργός Εξωτερικών, ο οποίος είναι επίσης πρωθυπουργός και του οποίου το όνομα έχει από καιρό ταυτιστεί με την εξωτερική πολιτική του Κατάρ, αναμένεται να αποσυρθεί, ως μέρος ενός ευρύτερου ανασχηματισμού του υπουργικού συμβουλίου. Μονομιάς, λοιπόν, οι δύο κεντρικοί αρχιτέκτονες της σύγχρονης ιστορίας του Κατάρ έφυγαν.

Η επόμενη γενιά ηγετών είναι εντυπωσιακή και με προσόντα στη διπλωματία. Δεν υπάρχει προς το παρόν καμία απτή απόδειξη ότι θα συνεχίσουν να εφαρμόζουν μια εξωτερική πολιτική με τόσο δραματικούς τόνους και τόσο παρεμβατική, όπως τα τελευταία χρόνια του Κατάρ. Ωστόσο, θα ήταν λογικό να υποθέσουμε κάποια συνέχεια: ο απώτερος στόχος τής εξωτερικής πολιτικής τού Κατάρ θα παραμείνει η προσπάθειά του να γίνει όσο πιο σημαντικό μπορεί, για μια σειρά από κράτη-κλειδιά του διεθνούς συστήματος. Για το Κατάρ, αυτό είναι το κλειδί για να ζει καλά ως ένα μικρό, πλούσιο κράτος σε μία εγγενώς ασταθή περιοχή. Εάν η ελίτ στην Ντόχα μπορεί να συνδυάσει τις επιθυμίες τής χώρας με μια λεπτή κατανόηση των δικών της περιορισμών, και είτε να επιχειρήσει μια πιο μετρημένη προσέγγιση είτε να ενεργήσει με πιο πολυμερή τρόπο, το Κατάρ θα μπορούσε και πάλι να γίνει, παρά το μικρό μέγεθός του, μια δύναμη του καλού στην ευρύτερη περιοχή του.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/139533/david-roberts/qatars-forei...

Σύνδεσμοι:
[1] http://ti.me/10yCDRq
[2] http://on.ft.com/12i1DXh
[3] http://ind.pn/1c8Ho45
[4] http://bit.ly/14iuzS9
[5] http://bit.ly/12XJKUY
[6] http://nyti.ms/12l6zdN
[7] http://on.wsj.com/ogZi7i
[8] http://fam.ag/pad1NF
[9] http://atfp.co/16O6tnX
[10] http://on.ft.com/1aDtPvq

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr