Η πεπατημένη τού Νάσσερ

Όταν η Hoda Al-Nasser, η κόρη τού πρώην προέδρου τής Αιγύπτου, Γκαμάλ Αμπντέλ αλ-Νάσσερ, πρόσφατα έκρινε τον σημερινό ισχυρό άνδρα της χώρας, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ως τον νόμιμο συνεχιστή της πολιτικής κληρονομιάς τού πατέρα της, άξιζε να πάρει κανείς τα λόγια της σοβαρά. Ακριβώς όπως ο Νάσσερ, ο Σίσι πήρε χωρίς ενδοιασμούς την εξουσία με πραξικόπημα. Επίσης, όπως ο Νάσσερ, ο Σίσι ακολούθησε μια πορεία στην ανώτερη πολιτική που ξεκίνησε με μια συνεργασία με την Μουσουλμανική Αδελφότητα - φαίνεται ότι είχε συνωμοτήσει με τον πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι στην απομάκρυνση του στρατάρχη Μοχάμεντ Χουσεΐν Ταντάουι το καλοκαίρι τού 2012 - πριν αλλάξει πορεία και κάνει τα πάντα που του ήταν δυνατά ώστε να συντρίψει την ισλαμική οργάνωση. Η καταστολή από τον Σίσι έχει ήδη ως αποτέλεσμα τον θάνατο και τον εγκλεισμό για χιλιάδες ακτιβιστές τής Αδελφότητας, συμπεριλαμβανομένου του Μόρσι, του πρώην προστάτη του.

Αυτός ο ιστορικός παραλληλισμός μπορεί να φαίνεται ότι προοιωνίζεται επικίνδυνες καταστάσεις για την σχέση μεταξύ τής Αιγύπτου και των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο κάτω-κάτω, ο Νάσσερ τιμάται σήμερα για τον αμετανόητο, ακόμα και σοβινιστικό πατριωτισμό του, και οι περισσότεροι πολιτικοί στην Ουάσινγκτον ξέρουν ότι η στενή σχέση που οι Ηνωμένες Πολιτείες απολαμβάνουν σήμερα με την Αίγυπτο προέρχεται από τις συμφωνίες που υπεγράφησαν στο Καμπ Ντέιβιντ από τον διάδοχο του Νάσσερ, Ανουάρ Σαντάτ. Αλλά, η ιστορία της Ουάσιγκτον με τον Νάσσερ είναι πιο θετική από ό, τι γενικά θυμόμαστε. Πράγματι, με ορισμένες μικρές προσαρμογές, η εγκαθίδρυση των σχέσεων της Ουάσιγκτον με την κυβέρνηση του Νάσσερ μπορεί να χρησιμεύσει ως το πιο ελπιδοφόρο πρότυπο για μια σταθερή και παραγωγική σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αιγύπτου σήμερα.

Ο Σίσι δεν είναι λιγότερο εθνικιστής από τον προκάτοχό του. Ο Νάσσερ είχε μιλήσει για έναν «ρόλο» στον αραβικό κόσμο «σε αναζήτηση ενός ήρωα» - έναν ρόλο που η Αίγυπτος ήταν προορισμένη να εκπληρώσει - και ο Σίσι κάνει ουσιαστικά την ίδια διαπίστωση σε λιγότερο ποιητική γλώσσα. Ισχυρίζεται ότι η Αίγυπτος πρέπει να ανακτήσει την θέση της ως ηγέτης των Αράβων, και με τον τρόπο αυτό να αποκαταστήσει γενικότερα την Αραβική ισχύ.

Είναι αλήθεια ότι η ρητορική τού Σίσι είναι πιο ευσεβής από τον ομολογημένο κοσμικό παναραβισμό του Νάσσερ. Αλλά, αυτό είναι περισσότερο ένα σημάδι των καιρών παρά η ένδειξη μιας βαθιάς διαφοράς μεταξύ των δύο. Πράγματι, το θεμέλιο των κατηγοριών τού Σίσι εναντίον τής Αδελφότητας είναι ότι πρότεινε μια διακρατική, όχι ξεκάθαρα αιγυπτιακή, έκδοση του ισλαμισμού. Ένας σωστός ισλαμισμός θα βασίζεται σε αιγυπτιακές παραδόσεις και θεσμικά όργανα (συμπεριλαμβανομένου του κρατικού Πανεπιστημίου Al-Azhar), και έτσι θα στηρίζει τα συμφέροντα της χώρας - και κατ’ επέκταση τα Αραβικά συμφέροντα στο σύνολό τους. Οτιδήποτε λιγότερο θα ήταν προδοτικό, κατά την άποψη του Σίσι. Στο επίκεντρο του οράματος των δύο ανδρών βρίσκεται η προβολή τής ισχυρής προσωπικής, εθνικής, και αραβικής δύναμης.

Αλλά ο Σίσι καλά θα κάνει να σημειώσει ότι ο Νάσσερ, στα πρώτα του χρόνια τουλάχιστον, είχε την πρόθεση να συμφιλιώσει τις εκκλήσεις για αιγυπτιακό εθνικισμό με την υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Νάσσερ ήξερε ότι χρειάζεται την υποστήριξη της Αμερικής ως αντίβαρο στη πιθανότητα μιας επέμβασης της Βρετανίας μετά το πραξικόπημα, προς υποστήριξη του συμμάχου της, του έκπτωτου βασιλιά Φαρούκ. Είχε επίσης επίγνωση ότι η αμερικανική υποστήριξη θα ήταν χρήσιμη για την προβολή τής αιγυπτιακής ισχύος, τόσο της στρατιωτικής όσο και της διπλωματικής, κατά τα επόμενα έτη. Φυσικά, ο Νάσσερ ήταν προσεκτικός στο να μην φανεί σαν μαριονέτα τής Ουάσιγκτον. Προτιμούσε να δίνει την εντύπωση ότι χρησιμοποιούσε τους Αμερικανούς χωρίς να δίνει τίποτα σε αντάλλαγμα. Σε μια ιστορία που κυκλοφόρησε ευρέως (αν και πιθανώς ψευδής) για τις συναλλαγές του με την CIA, ειπώθηκε ότι ο Νάσσερ είχε κατασκευάσει τον «Πύργο τού Καΐρου», από όπου μεταδίδονταν οι εκπομπές τού ραδιοφωνικού σταθμού «Η Φωνή των Αράβων», με χρηματικές δωροδοκίες από έναν Αμερικανό πράκτορα που ήθελε να εξαγοράσει τη νομιμοφροσύνη του. Ο ψηλός, λεπτός πύργος λέγεται ότι αντιπροσωπεύει τον «χαιρετισμό» με το μεσαίο δάκτυλο του νεαρού ηγέτη προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εξίσου διδακτικό είναι το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέχονταν αυτήν την διευθέτηση. Τότε, όπως και τώρα, ο πρωταρχικός στόχος τής Ουάσινγκτον στην περιοχή ήταν να βρει έναν ισχυρό ηγέτη στο Κάιρο πρόθυμο να συνεργαστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1949, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ είχαν κρίνει ότι ο Νάσσερ ήταν ένα τέτοιο πρόσωπο, κι έτσι Ουάσιγκτον τον υποστήριξε. Στάθηκε εμπόδιο στις βρετανικές προσπάθειες να ανατρέψουν το πραξικόπημα του 1952 και στη συνέχεια, γεγονός πολύ πιο σχετικό με την σύγχρονη κατάσταση, υποστήριξε τον Νάσσερ κατά των δημοκρατικών δυνάμεων της αντιπολίτευσης της οποίας η ισχύς αυξήθηκε το 1953 και στις αρχές του 1954 ως αντίδραση στις όλο και πιο αυταρχικές τάσεις τού Νάσσερ. Τον Οκτώβριο του 1954, ο Νάσσερ κινήθηκε για να υποτάξει βάναυσα τον τελικό εναπομείναντα θύλακα της αντιπολίτευσης, που ήταν η Αδελφότητα. Η Ουάσιγκτον είχε υποστηρίξει αρχικά την Αδελφότητα έναντι της φιλελεύθερης, κοσμικής αντιπολίτευσης, η οποία θεωρείτο πολύ αδύναμη για να κυβερνήσει, αλλά στάθηκε στο περιθώριο καθώς χιλιάδες από αυτούς σκοτώθηκαν, φυλακίστηκαν ή κυνηγήθηκαν στην εξορία.

Τελικά, η σχέση μεταξύ του καθεστώτος τού Νάσσερ και των Ηνωμένων Πολιτειών αποδομήθηκε. Η αποτυχία είχε πολλαπλές αιτίες. Έχοντας βοηθήσει την άνοδο του Νάσσερ στην εξουσία και στη συνέχεια στην σταθεροποίησή του σε αυτήν, οι Ηνωμένες Πολιτείες «κρύωσαν» καθώς αυξήθηκαν οι εντάσεις μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Τελικά, οι υπερβολικές φιλοδοξίες τού Νάσσερ - που όλο και περισσότερο επικεντρώνονταν σε μια στρατιωτική εμπλοκή στην Αραβική Χερσόνησο μετά από το πραξικόπημα του 1962 στην Υεμένη - υπερέβησαν τα όσα η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να υποστηρίξει, καθιστώντας το δέλεαρ της σοβιετικής στήριξης ολοένα και πιο ελκυστικό για το Κάιρο. Είναι επίσης πιθανό ότι ο Νάσσερ εξαπάτησε τους Αμερικανούς αφήνοντάς τους να πιστεύουν ότι ήταν ο άνθρωπός τους και ότι θα τους βοηθούσε να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους στη Μέση Ανατολή, αλλά εξ αρχής είχε την πρόθεση να χρησιμοποιήσει και στη συνέχεια να απορρίψει την υποστήριξη των ΗΠΑ.

Οι σχέσεις ΗΠΑ-Αιγύπτου είναι πλέον ουσιαστικά εκεί που βρίσκονταν το 1954, με την Ουάσιγκτον να υποστηρίζει έναν αναδυόμενο ισχυρό άνδρα τού στρατού, ο οποίος πρέπει να αποδείξει την καλή του πίστη πρώτα στην πιο σημαντική πολιτική βάση του, τον στρατό, και δευτερευόντως στη χώρα συνολικά. Η πρόκληση τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και για τον Σίσι θα είναι να αναπροσαρμόζουν τις προσδοκίες τους από την διμερή αυτή σχέση, έτσι ώστε να εστιάζουν στενά στις διαρκείς επικαλύψεις των στρατηγικών συμφερόντων, και όχι να προσπαθήσουν να ανασυστήσουν την πιο ευρεία συμμαχία που έχτισαν τα τελευταία 30 χρόνια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται μια ισχυρή Αίγυπτο πάνω στην οποία θα αγκυρώσουν την φθίνουσα πολιτική τους στην περιοχή, ενώ ο Σίσι χρειάζεται όπλα και χρήματα για να αποκρούσει τους εγχώριους αμφισβητίες. Το μέλλον είναι λαμπρό, εφ’ όσον και οι δύο πλευρές είναι πρόθυμες να αγνοήσουν τις πτυχές τής σχέσης τους πέραν αυτών των βασικών στόχων.

Ο Σίσι φαίνεται ήδη να ακολουθεί αυτό το σχέδιο παιχνιδιού. Όπως κι ο Νάσσερ, έχει αποστασιοποιηθεί δημοσίως από την Ουάσιγκτον, ενώ κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει την πιο σημαντική υποστήριξή της. Παράδειγμα, η απάντηση της κυβέρνησής του στην ανακοίνωση τον Οκτώβριο για προσωρινή αναστολή τής αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας για την προμήθεια F-16, τανκς Abrams και ελικοπτέρων Απάτσι. Ο Σίσι δήλωσε ότι η απόφαση θα βλάψει τις Ηνωμένες Πολιτείες περισσότερο από την Αίγυπτο. Αλλά δεν είπε τίποτα που θα μπορούσε να διακινδυνεύσει την διακοπή τής βοήθειας για τις αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες της Αιγύπτου, ιδιαίτερα στην περιοχή τού Σινά, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερης και πιο άμεσης σημασίας για την αξιοπιστία τού στρατού και του ηγέτη του.

Ο Σίσι σίγουρα έχει επιτρέψει στα υπό κρατικό και κυβερνητικό έλεγχο μέσα ενημέρωσης να γίνουν πολύ πιο επικριτικά για τις Ηνωμένες Πολιτείες από όσο ήταν υπό τον προκάτοχό του, Χόσνι Μουμπάρακ. Αλλά, υπήρξε προσεκτικός να μην περάσουν την πραγματική κόκκινη γραμμή για την Ουάσιγκτον, η οποία είναι η Αίγυπτος να μην αποκηρύξει λεκτικά ή πρακτικά την ειρήνη με το Ισραήλ. Πράγματι, υπό τον Σίσι, ο αιγυπτιακός στρατός όχι μόνο κατέστρεψε σήραγγες της Χαμάς κάτω από τα σύνορα Σινά-Γάζας, αλλά έχει εντείνει την ευρύτερη αντιτρομοκρατική συνεργασία με το Ισραήλ, ενώ αυτοσυγκρατείται από το να κάνει έντονη κριτική, ακόμη και στην αιχμηρή κυβέρνηση Νετανιάχου.

Το κλειδί για να τα μετατρέψει αυτά σε μια βιώσιμη στρατηγική μπορεί να είναι μια συνεχής μεταρρύθμιση του αιγυπτιακού στρατού. Ως μέρος τής αναδιαμόρφωσης των σχέσεων ΗΠΑ-Αιγύπτου, οι πωλήσεις όπλων προς την Αίγυπτο θα πρέπει να τροποποιηθούν και ενδεχομένως να μειωθούν, ώστε να εξασφαλίζεται ότι έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκρίνονται στις πραγματικές απειλές για την ασφάλεια της Αιγύπτου, και όχι στα ιδιοτελή συμφέροντα των ανθρώπων και από τις δύο πλευρές τής αλυσίδας προμηθειών. Ο εξοπλισμός που υποστηρίζεται από την Αμερικανική Χρηματοδότηση Ξένων Στρατών (U.S. Foreign Military Funding) θα πρέπει να μετατοπιστεί από την ιδιαίτερη έμφαση που δίδεται στα πολεμικά αεροσκάφη, τα ελικόπτερα και τα τανκς, σε εξοπλισμό πιο κατάλληλο για τις απειλές που τίθενται από τις ανταρσίες, την τρομοκρατία και την διείσδυση των συνόρων, εξοπλισμό κατάλληλο για την διατήρηση της ειρήνης, την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, ναυτικών προκλήσεων και τα παρόμοια. Ένας πιο λιτός, πιο ευκίνητος στρατός αυτού του είδους θα είναι πιο ικανός να αναπτυχθεί στην περιοχή για την επίτευξη των αιγυπτιακών και, όχι τυχαία, των αμερικανικών συμφερόντων.

Ο Μουμπάρακ φοβόταν από καιρό ότι η μείωση του μεγέθους και η επαγγελματοποίηση του στρατού με τον τρόπο αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει τους αξιωματικούς να επαναστατήσουν, και πως ό,τι θα φαινόταν να εξυπηρετεί τα αμερικανικά περιφερειακά συμφέροντα θα περιέκοπτε την εύθραυστη εσωτερική νομιμοποίησή του. Το αποτέλεσμα ήταν ένας τεράστιος στρατός που παραφούσκωσε και μαλάκωσε, που προετοιμαζόταν «αλά Γκοντό» για έναν πόλεμο με το Ισραήλ ο οποίος ευτυχώς δεν θα ξεσπούσε ποτέ, και ο οποίος δεν ήταν σε θέση να προβάλει την δύναμή του πουθενά. Ο Σίσι δεν φαίνεται να συμφωνεί με τους φόβους τού Μουμπάρακ. Έχει ήδη συνταξιοδοτήσει ένα σημαντικό τμήμα των ανώτερων αξιωματικών οι οποίοι, άλλωστε, ωφελήθηκαν περισσότερο από την συστηματική διαφθορά. Η έκκλησή του είναι προς τους νεότερους αξιωματικούς, στους οποίους μπορεί να υπολογίζει ότι θα παραμείνουν πιστοί λόγω μιας κοινής αίσθησης αποστολής, και όχι λόγω πατρωνίας. Ένας πιο λιτός στρατός, ικανός να προβάλλει αιγυπτιακή ισχύ θα μπορούσε να καταστεί αναγκαίος για την διατήρηση της δημοτικότητας του Σίσι ανάμεσα στον πληθυσμό. (Από την πλευρά τής Ουάσιγκτον, μια ευέλικτη αραβική εκστρατευτική δύναμη ικανή να παρεμβαίνει σε προβληματικά σημεία για την επίτευξη αμοιβαία συμφωνηθέντων στόχων θα είναι ένα σημαντικό όφελος στην περιοχή).

Φυσικά, ακόμη και αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αίγυπτος επιτύχουν μια νέα σταθερότητα, κανείς δεν μπορεί να πει πόσο καιρό θα διαρκέσει. Ακριβώς όπως και στην εποχή τού Νάσσερ, και οι δύο πλευρές μπορούν να καταλήξουν να επιζητούν πάρα πολλά. Έχοντας βοηθήσει στην αναδιάρθρωση του αιγυπτιακού στρατού και στην οικονομική αναζωογόνηση της χώρας, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να γίνει αυταρχική, ανεπηρέαστη στις αιγυπτιακές επιθυμίες γενικά και στις πολιτικές ανάγκες των αρχόντων ειδικότερα. Και μπορεί να είναι απλώς θέμα χρόνου έως ότου μια ισχυρότερη και πιο εθνικιστική Αίγυπτος μπει στον πειρασμό να επιδείξει την δύναμή της, κάτι που είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει απρόβλεπτες αντιδράσεις στην περιοχή.

Πολλά θα καταλήξουν στον ίδιο τον Σίσι και στο σε ποιο βαθμό θα αποφασίσει να ακολουθήσει τα βήματα του Νάσσερ. Είναι σαφώς ισότιμος του προκατόχου του στην εμμονή του με την εξουσία, την φινέτσα τής τακτικής του στην απόκτησή της, και στον ζήλο και τον αδίστακτο τρόπο του στην διατήρησή της. Αλλά, ο «Σισισμός» μόλις τώρα αρχίζει να διαμορφώνεται σε μια εμφανή ιδεολογία, η οποία θα αντλεί τη νομιμοποίησή της μέσω αναφορών στον εθνικισμό, σε ένα καθιερωμένο και συντηρητικό Ισλάμ και μια ισχυρή αίσθηση συντηρητικής ηθικής. Αν και δεν υπάρχει τίποτα έμφυτο σε αυτές τις προοπτικές, που θα μπορούσε να έρχεται σε αντίθεση με μια ισχυρή σχέση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αιγύπτου, αυτή ήταν επίσης η άποψη που η Ουάσιγκτον είχε για τον Νασσερισμό πίσω στις αρχές τού 1950. Το κεντρικό παράδοξο εκείνης τής προηγούμενης σχέσης - ότι ο ισχυρός ηγέτης που υποστηρίζεται από την Ουάσιγκτον τελικά πρέπει να προδώσει τον ευεργέτη του για να επιβεβαιώσει την δύναμή του - σίγουρα αξίζει να υπάρχει κατά νου αυτή την φορά.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140242/robert-springborg/the-nass...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr