Κανείς δεν κερδίζει στην Ουκρανία

Το Σάββατο, το κοινοβούλιο της Ουκρανίας ψήφισε την αποκαθήλωση του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ίσως φέρνοντας ένα τέλος στους μήνες διαδηλώσεων που ακολούθησαν την άρνησή του, το Νοέμβριο να υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα γεγονότα που οδήγησαν στην ψηφοφορία τού Σαββάτου ήταν φρενήρη: συγκρούσεις νωρίτερα μέσα στην εβδομάδα φέρεται να έχουν αφήσει πάνω από 100 νεκρούς. Την Παρασκευή, η Ευρωπαϊκή Ένωση μεσολάβησε σε μια αμφιλεγόμενη συμφωνία ειρήνης μεταξύ του Γιανουκόβιτς και της αντιπολίτευσης. Και το Σάββατο, η πρώην πρωθυπουργός, Γιούλια Τιμοσένκο, απελευθερώθηκε από την φυλακή και αμέσως πέταξε από το Χάρκοβο, μια πόλη στην ανατολική Ουκρανία όπου κρατείτο, στην πλατεία Μαϊντάν, την Πλατεία τής Ανεξαρτησίας τής Ουκρανίας. Η επιστροφή της, η οποία θα μπορούσε να διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία ανάμεσα στους τρεις κύριους ηγέτες τού κινήματος διαμαρτυρίας και της αντιπολίτευσης, προκάλεσε ανησυχία στους διαδηλωτές ότι αυτή η εβδομάδα σήμανε το τέλος τής κυριαρχίας τού Γιανουκόβιτς, αλλά δεν αποτέλεσε την αρχή για κάτι καινούργιο.

Από όλα τα γεγονότα τής περασμένης εβδομάδας, η ανατροπή τού Γιανουκόβιτς ήταν ίσως το πιο εκπληκτικό. Η συμφωνία [2] που υπέγραψε με τους τρεις ηγέτες τής αντιπολίτευσης και εκπροσώπους τής ΕΕ την Παρασκευή, του επέτρεπε να μείνει στην εξουσία μέχρι τον Δεκέμβριο, οπότε και θα διεξάγονταν πρόωρες εκλογές. Αργότερα εκείνο το βράδυ, όμως, ο αρχηγός μιας από τις μονάδες άμυνας του κινήματος διαμαρτυρίας έστειλε στον Γιανουκόβιτς τελεσίγραφο από το βάθρο στην Πλατεία Ανεξαρτησίας: να παραιτηθεί, ή να αντιμετωπίσει μια ένοπλη εξέγερση. Από νωρίς το Σάββατο, υπήρχαν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι ο Γιανουκόβιτς είχε, όντως, εγκαταλείψει την θέση του. Αργότερα την ίδια μέρα, όμως, μια μυστηριώδης τηλεοπτική συνέντευξη [3] εμφανίστηκε στο UBR, ένα ουκρανικό κανάλι οικονομικών ειδήσεων. Σε αυτό, ένας ταλαιπωρημένος Γιανουκόβιτς αποκαλούσε τα γεγονότα της εβδομάδας ως πραξικόπημα και ορκιζόταν να το πολεμήσει. «Δεν έχω την πρόθεση να εγκαταλείψω την χώρα», είπε, «δεν σκοπεύω να παραιτηθώ. Είμαι ο νόμιμα εκλεγμένος πρόεδρος». Παρά ταύτα, τον σταμάτησαν εκείνο το βράδυ όταν προσπάθησε να εγκαταλείψει την Ουκρανία και στην συνέχεια, με κάποιο τρόπο, εξαφανίστηκε. Τα ίχνη του παραμένουν άφαντα.

Το Κόμμα των Περιφερειών τού Γιανουκόβιτς, το οποία έχει την βάση στήριξής του στην φιλορωσική ανατολική Ουκρανία, γρήγορα τον εγκατέλειψε, κατηγορώντας τον για την αναταραχή στην Ουκρανία. Σε μια επίσημη δήλωση [4] την Κυριακή, στελέχη τού κόμματος έλεγαν με θλίψη ότι «Το κόμμα με τα εκατομμύρια μέλη κατέστη όμηρος μιας διεφθαρμένης Οικογένειας», αναφερόμενοι στον εσώτατο κύκλο τού Γιανουκόβιτς. Και φαίνεται ότι μέχρι και ο κάποτε σύμμαχος τού Γιανουκόβιτς, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, τον εγκατέλειψε, κρίνοντάς τον ως ανίκανο. Κανείς δεν είναι σίγουρος ποια θα είναι η επόμενη κίνηση της Ρωσίας. Ο πρεσβευτής τής Ρωσίας στην Ουκρανία κλήθηκε πίσω στη Μόσχα [5] αργά την Κυριακή.

Τώρα που ο Γιανουκόβιτς έχει φύγει και ορισμένοι από τους στενότερους συμμάχους του έχουν εξαφανιστεί, η αντιπολίτευση πρέπει να στρωθεί στην δουλειά για τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης. Το κοινοβούλιο ονόμασε τον Oleksandr Turchynov, τον πρόεδρό του (και, παρεμπιπτόντως, έναν στενό σύμμαχο της Τιμοσένκο), ως προσωρινό πρόεδρο της χώρας και έδωσε χρόνο στους βουλευτές μέχρι την Τρίτη για να σχηματίσουν μια νέα κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Αρκετοί πολιτικοί φαίνεται ότι θα συναγωνιστούν για έναν ρόλο.

Η πρώτη είναι η Τιμοσένκο. Ήταν η ηρωίδα τής Πορτοκαλί Επανάστασης του 2004, στην οποία οι Ουκρανοί είχαν στρατοπεδεύσει στην Μαϊντάν για να διαμαρτυρηθούν κατά των προεδρικών εκλογών που πίστευαν ότι είχε νοθεύσει ο Γιανουκόβιτς. Στα χρόνια που ακολούθησαν, έγινε πρωθυπουργός δύο φορές. Κατέβηκε στις εκλογές για την προεδρία το 2010, αλλά έχασε από τον Γιανουκόβιτς με διαφορά 3,5 ποσοστιαίες μονάδες. Φυλακίστηκε τον Οκτώβριο του 2011 με κατηγορίες που είχαν θεωρηθεί ως πολιτικά υποκινούμενες. Πράγματι, η φυλάκισή της ήταν ένας λόγος που οι Βρυξέλλες είχαν αναβάλλει την υπογραφή μιας συμφωνίας σύνδεσης με το Κίεβο (έως ότου η κυβέρνηση της Ουκρανίας αποφάσισε να αποσύρει την ίδια την συμφωνία το Νοέμβριο).

Ήδη, η Τιμοσένκο φαίνεται έτοιμη να αναλάβει ευθύνες. «Αυτή είναι η νίκη σας, γιατί κανένας πολιτικός, κανένας διπλωμάτης δεν μπορούσε να κάνει ό, τι έχετε κάνει εσείς, έχετε αφαιρέσει αυτή τη μορφή καρκίνου από ετούτη την χώρα», διακήρυξε σε ένα αγριεμένο κοινό, στη Μαϊντάν το Σάββατο το βράδυ. Έχει ανακοινώσει [6] ότι δεν επιθυμεί να ληφθεί υπόψη για την θέση τού πρωθυπουργού. Από την στιγμή που απελευθερώθηκε, είπε ότι θα διεκδικήσει την προεδρία.

Αν το κάνει, θα διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των τριών ηγετών τής αντιπολίτευσης που επιχείρησαν να καθοδηγήσουν τις διαδηλώσεις στη Μαϊντάν: Ο Βιτάλι Κλίτσκο, ένας 42χρονος πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής πυγμαχίας, ο Αρσένι Γιάτσενιουκ, ο οποίος ηγήθηκε του συνασπισμού «Πατρίδα» τής Τιμοσένκο όσο εκείνη απουσίαζε και ο Όλεχ Τιάνιμποκ, ο ηγέτης τού εθνικιστικού κόμματος Svoboda («Ελευθερία»). Οι τρεις είχαν ήδη διχαστεί για το ποιος θα κατέβει στις προσεχείς προεδρικές εκλογές, που αρχικά υποτίθεται ότι θα λάμβαναν χώρα στις αρχές τού 2015. Αν επιμείνουν να κατέβουν στις εκλογές, θα πρέπει τώρα να τρέξουν να πάρουν θέση κατά της Τιμοσένκο, επίσης. Αυτό - και η ξαφνική απομάκρυνση του Γιανουκόβιτς, ενός ξεκάθαρα κοινού αντιπάλου - θα μπορούσε να προκαλέσει κατάρρευση στην διακηρυχθείσα ενότητά τους.

Η επιστροφή τής Τιμοσένκο είναι ιδιαίτερα απειλητική για τον Γιάτσενιουκ, παρ’ όλο που ο ίδιος έκανε επανειλημμένα έκκληση για την απελευθέρωσή της. Το πρόβλημά του είναι ότι δεν έχει το χάρισμα. Κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων έπαιξε συχνά το δεύτερο βιολί στους πιο εξωστρεφείς Κλίτσκο και Τιάνιμποκ. Δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να μπορέσει να συγκριθεί με την Τιμοσένκο, της οποίας η μεγαλύτερη γοητεία φάνηκε σε ένα βίντεο [7] που καταγράφηκε αμέσως αφότου προσγειώθηκε στο Κίεβο, το Σάββατο. Στο βίντεο, το οποίο έχει ήδη πάνω από 500.000 επισκέψεις στο YouTube, μια ομάδα ακτιβιστών που φρουρεί το αεροδρόμιο φαίνεται να της ζητά να θυμηθεί ποιός πραγματοποίησε την επανάσταση και να μην σπαταλήσει τις ελπίδες τού λαού. «Θέλω να ξέρετε ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό πράγμα για μένα», τους καθησυχάζει με ένα χαμόγελο. Δευτερόλεπτα πριν, στο ίδιο βίντεο, ο Γιάτσενιουκ φαίνεται να αγωνίζεται να απαντήσει σε ερωτήματα σχετικά με τα υποτιθέμενα προνόμιά του, σε αυτή την περίπτωση μια αυτοκινητοπομπή. «Δεν είσαι στην εξουσία ακόμη και ήδη συμπεριφέρεσαι έτσι», μουρμούριζε ένας από τους άνδρες.

Η επιστροφή τής Τιμοσένκο θα μπορούσε επίσης να σημάνει προβλήματα για τον Κλίτσκο, ο οποίος, σύμφωνα με τις πρώτες δημοσκοπήσεις, είχε την καλύτερη ευκαιρία μεταξύ των τριών ηγετών των διαδηλώσεων για να νικήσει τον Γιανουκόβιτς. Σε αντίθεση με την Τιμοσένκο, είναι ένα φρέσκο πρόσωπο χωρίς προηγούμενη πολιτική ιστορία. Ξεκίνησε την καριέρα του ως μέλος τού δημοτικού συμβουλίου τού Κιέβου το 2006 και εκλέχθηκε στο κοινοβούλιο το 2012, αλλά δεν έχει μπει στην κυβέρνηση. Ωστόσο, η έλλειψη εμπειρίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η αδυναμία του. Την Παρασκευή το βράδυ, πέρασε δύσκολα εξηγώντας [8] σε διαδηλωτές γιατί είχε υπογράψει την συμφωνία με τον Γιανουκόβιτς. Στο βάθρο τής Μαϊντάν, ένας διαδηλωτής δήλωσε ότι ήταν ντροπή που οι ηγέτες είχαν σφίξει το χέρι τού Γιανουκόβιτς. Λίγο μετά, ο Κλίτσκο απολογήθηκε στο πλήθος και ζήτησε συγχώρεση. Σε δηλώσεις του [9] την Κυριακή, άφησε να εννοηθεί ότι θέλει ακόμα να θέσει υποψηφιότητα για πρόεδρος.

Επίσης δεν είναι σαφές εάν η επιστροφή τής Τιμοσένκο αφήνει κάποιο χώρο για τον Τιάνιμποκ, τον εθνικιστή ηγέτη τού οποίου οι πολιτικές θέσεις πάντα τον έκαναν να ταιριάζει δύσκολα στη Μαϊντάν, αλλά παρ’ όλα αυτά κατάφερε να γίνει ένας από τους τρεις κύριους ηγέτες τής αντιπολίτευσης, μαζί με τον Κλίτσκο και τον Γιάτσενιουκ.

Αλλά δεν είναι ώρα να απορριφθούν οι τρεις επαναστάτες ακόμα. Στο κάτω-κάτω, η ευρύτερη αντίδραση στην απελευθέρωση της Τιμοσένκο είναι μικτή. Για πολλούς στη Μαϊντάν, η απελευθέρωσή της από την φυλακή είναι ένα ζήτημα, αλλά η επιστροφή της στην πολιτική είναι εντελώς κάτι άλλο. Μερικοί Ουκρανοί πιστεύουν ότι ήδη είχε την ευκαιρία της, όταν έγινε πρωθυπουργός το 2005, μετά την Πορτοκαλί Επανάσταση και πάλι την περίοδο 2007-2010, σημειώνοντας ότι έκανε λίγα για να μεταρρυθμίσει την χώρα ή να την φέρει πιο κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πράγματι, η κυβέρνησή της σημαδεύτηκε από εσωτερικές διαμάχες ανάμεσα στις δυνάμεις τής Πορτοκαλί Επανάστασης, κάτι που πολλοί θα προτιμούσαν να μην επαναληφθεί. Ακόμα, άλλοι Ουκρανοί σκέφτονται ότι θα γίνει η καλύτερη ηγέτης, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις άλλες λιγότερο έμπειρες ή λιγότερο χαρισματικές επιλογές.

Προς το παρόν, είναι αδύνατον να ειπωθεί ότι κάποια πλευρά έχει την πλειοψηφία. Και αυτό καταδεικνύει ένα ενδιαφέρον γεγονός τού Euromaidan: οι διαδηλωτές δεν έχουν μείνει έξω επί τρεις χειμερινούς μήνες για χάρη ενός από τους ηγέτες τής αντιπολίτευσης - και αυτό περιλαμβάνει και την Τιμοσένκο. Έχουν διαμαρτυρηθεί για ριζικές αλλαγές στο σύστημα - για το κράτος δικαίου, την σύσφιξη των σχέσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση και ένα τέλος στην διαφθορά. Πέτυχαν την εκδίωξη του Γιανουκόβιτς και αισθάνονται ότι η Τιμοσένκο επίσης ανήκει στην εποχή του. Υπήρχε κάτι σχεδόν αναχρονιστικό στην εμφάνισή της στη Μαϊντάν το Σάββατο. Πολλοί στην Ουκρανία δεν θέλουν πλέον λαϊκιστές ηγέτες σαν κι αυτήν, οι οποίοι δεσμεύονται να τους φροντίσουν. Θέλουν ηγέτες που θα εισαγάγουν την λογοδοσία, θα σέβονται το κράτος δικαίου και θα πολεμούν την διαφθορά.

Καθώς οι Ουκρανοί θρηνούν όσους έχασαν την ζωή τους την περασμένη εβδομάδα, θα δυσανασχετήσουν - περισσότερο από ποτέ – με αυτό που εκλαμβάνουν ως καριερίστικες προσπάθειες των πολιτικών να επωφεληθούν από την κατάσταση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, ακόμη και μετά την αναχώρηση του Γιανουκόβιτς, ορισμένοι από τους διαδηλωτές είναι ακόμα στους δρόμους. Ο Κλίτσκο, κατ’ αρχήν, έχει καλέσει τους διαδηλωτές να παραμείνουν εκεί [10] μέχρι να αρχίσουν οι μεταρρυθμίσεις. Θα μπορούσαν να παραμείνουν εκεί για πολλούς ακόμα μακρούς μήνες.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/no-one-wins-in-ukraine

Συνδέσεις:
[1] https://twitter.com/AB_Chapman
[2] http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/is-peace-a-done-deal...
[3] http://www.youtube.com/watch?v=VsoGnOe_Wos
[4] http://partyofregions.ua/news/5309dfd9f620d2f70b000031#sthash.UtMkgu7s.dpuf
[5] http://www.mid.ru/brp_4.nsf/newsline/2DDE25EA0E87A9FA44257C88006BB304
[6] http://batkivshchyna.com.ua/news/open/879
[7] https://www.youtube.com/watch?v=vcBYN4mE6uc#t=24
[8] http://www.reuters.com/article/2014/02/21/us-ukraine-crisis-call-idUSBRE...
[9] http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-26312075
[10] http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-26312075

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr