Η Ευρώπη και η κρίση

Εκ των υστέρων, οι οικονομολόγοι απεδείχθησαν σωστοί όταν ανησυχούσαν για «ασύμμετρες διαταραχές». Αλλά, οι διαταραχές ήταν αποτέλεσμα κυρίως περιόδων υπερθέρμανσης της οικονομίας που τροφοδοτήθηκε από υπερβολική επέκταση της πίστωσης στις χώρες τής περιφέρειας (2003-07) παρά περιόδων ύφεσης, με την Ιρλανδία και την Ισπανία να μη μπορούν να ανεβάσουν τα επιτόκια ή να ανατιμήσουν το νόμισμά τους και με την υπερθέρμανση να οδηγεί σε άνοδο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων (οικίες) και λιγότερο στα αγαθά. Μόνο μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, το 2008, δημιουργήθηκε η ανάγκη να αντιμετωπιστεί η ύφεση με υποτίμηση (π.χ. η Πολωνία είχε την καλύτερη επίδοση, ενώ οι χώρες τής Βαλτικής την χειρότερη). Και μόνο αφότου η ελληνική κρίση ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2009 έγινε τόσο έντονη η ανάγκη για υποτίμηση ώστε να παρακινήσει σκέψεις εξόδου από το Ευρώ.

Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΕΕ/ΔΝΤ

Όλα τα παραπάνω φανερώνουν ότι η ΕΕ δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει την κρίση. Δεν υπήρχε θεσμική θωράκιση ή τουλάχιστον ικανοποιητική θωράκιση για την αντιμετώπιση κρίσεων. Δημιουργούνται, ωστόσο, εύλογα ερωτήματα: Έπρεπε να υπάρχει από την αρχή ισχυρή θεσμική θωράκιση; Δεν θα δημιουργούνταν καθυστερήσεις και ρίσκο για την επιβίωση της Κοινής Αγοράς; Δεν είναι χαρακτηριστικό της καινοτομίας έστω σε θεσμικό επίπεδο; Ας σκεφτούμε για λίγο το παράδειγμα του αυτοκινήτου. Τα πρώτα αυτοκίνητα δεν είχαν υψηλούς κανόνες ασφαλείας (π.χ. ζώνες, αερόσακους) για την προστασία των οδηγών ούτε ήταν δυνατό να ανακαλυφθούν τότε. Τα δυστυχήματα ήταν σπάνια γιατί κυκλοφορούσαν λίγα αυτοκίνητα. Όταν άρχισαν να γίνονται τα ατυχήματα συχνά, οι κατασκευαστές ανέπτυξαν συστήματα ασφάλειας και οι κρατικές αρχές ρύθμισαν την έκδοση αδειών οδήγησης. Πριν από 13 χρόνια δημιουργήθηκε το Ευρώ χωρίς αερόσακους ή άλλους κανόνες ασφαλείας για την προστασία χωρών από κρίσεις χρέους. Πίστευαν ότι οι υπάρχοντες μηχανισμοί ήταν αρκετοί. Όμως δεν ήταν. Ατυχήματα μπορούσαν να συμβούν είτε από ακατάλληλη συμπεριφορά είτε από εξωτερικούς παράγοντες. Το άσχημο είναι ότι τα ατυχήματα έγιναν στην ευρωπαϊκή περιφέρεια (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία). Και βέβαια τότε, έστω και καθυστερημένα, η ΕΕ (μαζί με το ΔΝΤ) ανταποκρίθηκαν. Τα συστατικά στοιχεία τής οικονομικής διάσωσης ήταν: (α) Πιστώσεις από το Δ.Ν.Τ. και το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. (β) Μαζική λιτότητα ως προϋπόθεση για την λήψη τής οικονομικής διάσωσης. Η λιτότητα εφαρμόστηκε επίσης και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, οι χώρες που εφήρμοσαν τα αυστηρότερα μέτρα λιτότητας υπέστησαν και τη μεγαλύτερη πτώση στο ΑΕΠ (Γράφημα 2).

Είναι δε ενδιαφέρον ότι όσο πιο σκληρή ήταν η λιτότητα τόσο πιο μεγάλη ήταν η επακόλουθη αύξηση στην αναλογία χρέους προς Α.Ε.Π. (Γράφημα 3).

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω πολιτικών, παρατηρήθηκαν μαζικές διαδηλώσεις στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες με υψηλή ανεργία, και νέα φτώχεια, οι οποίες απειλούν την πολιτική και την οικονομική σταθερότητα: Νεανική ανεργία τής τάξεως του 50% και 60% στην Ισπανία και την Ελλάδα αντίστοιχα και απότομη πτώση της καταναλωτικής ζήτησης. Οι προβληματισμοί ήταν ανάμεσα σε άτακτη έξοδο από την Ευρωζώνη ή/και χαμένες δεκαετίες με υψηλή ανεργία και αποπληθωρισμό, στοιχεία που μπορεί να οδηγήσουν τη δημοκρατία σε ακόμη βαθύτερη κρίση.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ;

Το πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό κι όχι οικονομικό. Αρχικά δεν υπήρχε πολιτική ειλικρίνεια λόγω του φόβου αποδοκιμασίας από το εκλογικό σώμα. Οι ηγέτες τής Ε.Ε. επέδειξαν στρουθοκαμηλισμό όταν η κρίση ξέσπασε στα τέλη τού 2009. Στις αρχές τού 2010, κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι η Ελλάδα (ένα μέλος τής Ευρωζώνης) θα κατέφευγε στο Δ.Ν.Τ. μερικούς μήνες αργότερα. Στις αρχές τού 2011 κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι θα αποφασιζόταν αναδιάρθρωση του χρέους τής Ελλάδας μερικούς μήνες αργότερα.

Οι ηγέτες τής ΟΝΕ έπρεπε να ήξεραν ότι κάποια μέρα, κάποια χώρα-μέλος θα αντιμετώπιζε μια κρίση χρέους. Ωστόσο, δεν ήταν προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο και δεν έλαβαν τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα.

Οι στόχοι τού προγράμματος ανάπτυξης και σταθερότητας «επετεύχθησαν» με υπερβολικά αισιόδοξες προβλέψεις. Στην πραγματικότητα, όλα τα μέλη παραβίασαν τους κανόνες κάποια στιγμή, τόσο τα μεγάλα κράτη όσο και τα μικρά. Οι απειλές για ποινές είχαν μηδενική αξιοπιστία.

Η διάλυση της Ευρωζώνης είναι, ωστόσο, η πιο δαπανηρή λύση. Αυτή η καταστροφική επιλογή θα οδηγούσε σε μαζικές αναλήψεις (bank-run) και βέβαιη ολική άρνηση αποπληρωμής τού εθνικού χρέους.

Είναι εμφανές ότι το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά οικονομικό, αλλά θα επηρεάσει το μέλλον τής Ευρώπης.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ;

Τα παραπάνω μας οδηγούν στα αναγκαία μέτρα που πρέπει να πάρει η ΕΕ: