Η Αρκούδα δεν θα δαγκώσει

Έχει υπάρξει πολλή σπέκουλα τελευταία σχετικά με μια πιθανή ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία. Αφότου η Ρωσία διέταξε μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα με την Ουκρανία νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι προειδοποίησε ότι «κάθε είδους στρατιωτική επέμβαση που παραβιάζει την κυρίαρχη εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας θα είναι ένα τεράστιο, ένα σοβαρό λάθος». Και ο Γενικός Γραμματέας τού ΝΑΤΟ, Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, έγραψε την Παρασκευή, «Καλώ την Ρωσία να μην προβεί σε καμία ενέργεια που μπορεί να κλιμακώσει την ένταση ή να δημιουργήσει παρανοήσεις». Φαίνεται ότι οι Δυτικοί πολιτικοί ανησυχούν περισσότερο για δύο πιθανά σενάρια: Πρώτον, ότι η Ρωσία θα προχωρήσει σε εμπάργκο φυσικού αερίου στην Ουκρανία, και, δεύτερον, ότι θα εισβάλει στην χερσόνησο της Κριμαίας. Είναι κάποιο από αυτά τα δύο σενάρια όντως πιθανό;

Η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει το φυσικό αέριο ως όπλο εναντίον τής Ουκρανίας δύο φορές κατά το παρελθόν. Τον Ιανουάριο του 2006 και του 2009, η υπό κρατικό έλεγχο εταιρεία Gazprom σταμάτησε την παροχή στους αγωγούς προς την Ουκρανία ως απάντηση σε διαφωνίες επί των τιμών. Οι περισσότερες πωλήσεις ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη περνούν μέσω τής Ουκρανίας, έτσι ώστε η κίνηση της Ρωσίας άφησε ορισμένα κράτη-μέλη τής ΕΕ να αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις σε καύσιμα θέρμανσης στην καρδιά τού χειμώνα. Οι χώρες αυτές θα μπορούσαν να ψάξουν για κάποιο νέο πάροχο, αλλά δεν το έκαναν. Αποδέχθηκαν την αφήγηση της Ρωσίας ότι το Κίεβο, και όχι η Μόσχα, ήταν υπεύθυνο για την διακοπή λειτουργίας των αγωγών. Σήμερα, τα μέλη τής ΕΕ εξακολουθούν να αγοράζουν περίπου το ένα τρίτο τού φυσικού αερίου τους από την Ρωσία, με συμβάσεις που καλύπτουν μέχρι και το 2020. Ορισμένες χώρες μάλιστα, έχουν αυξήσει τις αγορές τους από την Ρωσία, δεδομένου ότι η Gazprom προσφέρει το φθηνότερο φυσικό αέριο στην περιοχή.

Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ένδειξη ότι η Ρωσία θα μπορούσε και πάλι να προχωρήσει σε εμπάργκο φυσικού αερίου στην Ουκρανία χωρίς να τιμωρηθεί. Αλλά τα πράγματα είναι διαφορετικά τώρα. Τα νέα ανατολικά κράτη-μέλη τής Ευρωπαϊκής Ένωσης - αυτά που είναι τα πιο εξαρτημένα από το ρωσικό φυσικό αέριο και ως εκ τούτου υπέφεραν περισσότερο στις προηγούμενες κρίσεις - έχουν θέσει σε προτεραιότητα νέα έργα υποδομής για την διευκόλυνση εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από την Δυτική Ευρώπη και αλλού. Επίσης, εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις με φυσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά τα σχέδια δεν είναι ακόμη ανταγωνιστικά από οικονομικής απόψεως και θα χρειαστούν χρόνια για να τεθούν πλήρως σε λειτουργία. Αλλά όταν το κάνουν, και καθώς η επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου θα διευρύνει τις παγκόσμιες προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου, η Gazprom θα αντιμετωπίσει ένα ολοένα και πιο αβέβαιο μέλλον στην Ευρώπη και με τον μεγάλο εναλλακτικό πελάτη των αγωγών της, την Κίνα. Με άλλα λόγια, δεν είναι η ώρα ώστε η Gazprom να προχωρήσει σε εμπάργκο φυσικού αερίου στην Ουκρανία και να διακινδυνεύσει να εξαγριώσει την Ευρώπη. Επιπλέον, δεδομένης της πρόσφατης οικονομικής στασιμότητας της Ρωσίας, μπορεί να μην έχει την πολυτέλεια να χάσει το οποιοδήποτε έσοδο, και οι εξαγωγές φυσικού αερίου αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες πηγές των συνολικών ρωσικών φορολογικών εσόδων.

Αλλά, τι θα γίνεται με μια στρατιωτική εισβολή που θα αντικατοπτρίζει την προσάρτηση της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας από την Μόσχα στο πόλεμο του Αυγούστου του 2008 με την Γεωργία; Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η χερσόνησος της Κριμαίας, η οποία έγινε για πρώτη φορά μέρος τής ρωσικής αυτοκρατορίας τής Αικατερίνης τής Μεγάλης (είχε αλλάξει χέρια μεταξύ αυτοκρατοριών αρκετές φορές κατά το παρελθόν). Στην δεκαετία τού 1940, ο Σοβιετικός ηγέτης Ιωσήφ Στάλιν μετακίνησε βίαια τον γηγενή πληθυσμό των Τατάρων τής Κριμαίας, και οι Ρώσοι απέκτησαν έκτοτε την πλειοψηφία. Το 1954, όταν αμφότερες η «Ουκρανία» και η «Ρωσία» ήταν απλές ονομασίες σοβιετικών δημοκρατιών χωρίς ελπίδα ανεξαρτησίας, ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ μετέφερε τεχνητά την Κριμαία στην ουκρανική δικαιοδοσία ως ένα μάλλον περίεργο δώρο. Και στην δεκαετία τού 1990 έγιναν νομικές μάχες σχετικά με το καθεστώς τής Κριμαίας, αφότου κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση. Τελικά ονομάστηκε ως αυτόνομη δημοκρατία τής Ουκρανίας - αν και με πολύ περιορισμένη αυτονομία από το Κίεβο.

Το λιμάνι τής Σεβαστούπολης στην Κριμαία εξακολουθεί να φιλοξενεί τον ρωσικό στόλο τής Μαύρης Θάλασσας, ο οποίος συμμετείχε στον πόλεμο με την Γεωργία το 2008. Σε μια συνθήκη το 2010 που τερμάτισε την δεύτερη κρίση τού φυσικού αερίου, η Ουκρανία μίσθωσε στην Ρωσία την βάση τής Σεβαστούπολης ως το 2042 με αντάλλαγμα ένα ανώτατο όριο τιμής για το φυσικό αέριο. (Αυτός είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο η Ρωσία δεν θα χρησιμοποιήσει το όπλο τού φυσικού αερίου τώρα – αν το έκανε, αυτό θα ακύρωνε την συνθήκη) Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο στόλος, όπως και μεγάλο μέρος τού ρωσικού ναυτικού, δεν είναι σε άριστη κατάσταση, η βάση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να φέρει ρωσικό προσωπικό στην ξηρά.

Παρ’ όλα αυτά, είναι απίθανο ότι η Ρωσία θα δείξει τον ίδιο ζήλο πολεμώντας τις ουκρανικές στρατιωτικές δυνάμεις, όπως το έπραξε πολεμώντας τις δυνάμεις τής Γεωργίας. Ο ουκρανικός στρατός είναι υπερτετραπλάσιος σε μέγεθος από εκείνον της Γεωργίας, και έχει μια μακρά ιστορία (που χρονολογείται από την σοβιετική εποχή) προετοιμασίας για να είναι στην πρώτη γραμμή ενός μεγάλου πολέμου. Εξάλλου, ακόμα και απέναντι στις σχετικά ασήμαντες γεωργιανές δυνάμεις το 2008, οι ρωσικές δυνάμεις εμφάνισαν ορισμένες σημαντικές λειτουργικές αδυναμίες.

Υπάρχει κι ένας άλλος λόγος για να αποφύγει η Ρωσία την εισβολή: Τα ηγετικά στελέχη των αξιωματούχων και αξιωματικών τού ουκρανικού στρατού, συμπεριλαμβανομένου του αναπληρωτή υπουργού Άμυνας, Volodymyr Zamana, έχουν καταδείξει μια φιλο-δυτική νοοτροπία, και θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο για τις ρωσικές δυνάμεις να προσπαθήσουν να τους υποτάξουν. Εκατοντάδες Ουκρανών στρατιωτών έχουν συνεργαστεί στενά με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ σε δύσκολες και επικίνδυνες ξένες επιχειρήσεις στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Κοσσυφοπέδιο, το Αφγανιστάν και το Ιράκ, έχοντας πια γίνει «σύντροφοι στα όπλα» με τους Δυτικούς ομολόγους τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκπαιδεύσει περισσότερους από 500 Ουκρανούς αξιωματικούς σε αμερικανικό έδαφος μέσω του Προγράμματος Διεθνούς Στρατιωτικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, παρέχοντας περαιτέρω ευκαιρίες για την ανάπτυξη φιλο-δυτικών ιδεών.

Ωστόσο, υπάρχει ένα σενάριο που θα μπορούσε να πείσει την Ρωσία να αναλάβει δράση: η σημαντική βία εναντίον τού ρωσικού πληθυσμού τής Κριμαίας. Απειλές κατά των Ρώσων θα έχουν απήχηση στην Ρωσία. Σε απάντηση, η Ρωσία θα μπορούσε να προσφέρει ένοπλη «ειρηνευτική» βοήθεια στους πολιορκούμενους ομογενείς της, περίπου όπως έκανε στην Υπερδνειστερία τής Μολδαβίας την δεκαετία τού 1990. Τις τελευταίες ημέρες, Ρώσου εθνικιστές, Ουκρανοί εθνικιστές και η επανακάμψασα μειονότητα Τατάρων, όλοι συσπειρώθηκαν στην Κριμαία. Μέχρι στιγμής, οι διαμαρτυρίες έχουν παραμείνει σχετικά ειρηνικές, αν και κάποιοι ξυλοδαρμοί έχουν ξεσπάσει μεταξύ διαδηλωτών αντίθετων πεποιθήσεων στο κτίριο του κοινοβουλίου τής Κριμαίας, στη Σιμφερούπολη, στην οποία έχουν κάνει έκτοτε κατοχή οι φιλορώσοι μασκοφόροι. Αν οι αντι-ρωσικές διαδηλώσεις γίνονταν πραγματικά βίαιες - για παράδειγμα αν εμπλακούν ένοπλες υπερεθνικιστές περιθωριακές ομάδες παρόμοιες με αυτές που δραστηριοποιήθηκαν στο Κίεβο την περασμένη εβδομάδα - τότε η Ρωσία θα μπορούσε να στείλει μικρά αποσπάσματα από την ρωσική βάση τής Σεβαστούπολης για να προστατεύσουν τους ντόπιους.

Αν και οι ουκρανικές δυνάμεις θα μπορούσαν θεωρητικά να τους καταπολεμήσουν, η απόφαση να το πράξουν θα ήταν δύσκολη, δεδομένης της πλειοψηφίας τού πληθυσμού τής Κριμαίας, της πιθανότητας έκρηξης βίας μεταξύ οποιουδήποτε Ρώσου παρεμβαίνοντα και Τατάρων που επέστρεψαν στην Κριμαία, και της επιτακτικής ανάγκης να προληφθούν πυρκαγιές σε άλλες υπερευαίσθητες περιοχές τής Ουκρανίας. Επιπλέον, οι πολιτικοί ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης έχουν προειδοποιήσει εναντίον μιας ρωσικής στρατιωτικής επέμβασης, αλλά δεν είναι σαφές τι θα κάνουν για να την σταματήσουν. Είναι αδιανόητο ότι το κουρασμένο από τον πόλεμο και επιβαρυμένο από την λιτότητα ΝΑΤΟ θα στείλει δυνάμεις σε έναν ουκρανικό εμφύλιο πόλεμο για να πολεμήσει την Ρωσία. Η Δύση θα μπορούσε να εφαρμόσει κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά δεν είναι σαφές τι θα συνεπάγονται ή πώς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Στο κάτω-κάτω, η Ευρώπη και η Ρωσία είναι αλληλοεξαρτώμενες από τους κοινούς τους αγωγούς φυσικού αερίου.

Μπορεί να είναι δελεαστικό να πιστεύουμε ότι η Κριμαία θα μπορούσε να διαχωριστεί και να προσαρτηθεί στην Ρωσία, με αποτέλεσμα τον τερματισμό τής κρίσης. Αλλά, περίπου το 40% της Κριμαίας δεν είναι ρωσικής εθνικότητας, και μια σημαντική μειονότητα είναι βαθιά αντι-ρωσική. Περαιτέρω, εάν ξεκινούσε η διαδικασία ενός αναγκαστικού διαχωρισμού, δεν είναι σαφές το πού θα τελείωνε, δεδομένης της διαίρεσης της Ουκρανίας σε φιλοδυτικές και φιλο-ρωσικές ομάδες που δεν ταιριάζουν ακριβώς με τα σύνορα των επαρχιών.

Τι σημαίνουν αυτά για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους; Το πιο σημαντικό είναι ότι η Δύση θα πρέπει να κάνει ό, τι μπορεί για να στηρίξει το ήθος τής μη βίας στην Ουκρανία, με ιδιαίτερη έμφαση στην Κριμαία. Οι διπλωμάτες και οι σύμβουλοι θα πρέπει να βάλουν όλες τις δυνάμεις τους στην εκπαίδευση ομάδων της κοινωνίας των πολιτών της Ουκρανίας σχετικά με τους τρόπους αποτελεσματικής ειρηνικής δραστηριότητας διαμαρτυρίας, όπως έκαναν στην Γεωργία κατά την διάρκεια της Επανάστασης των Ρόδων. Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνουν την ουκρανική αστυνομία να αποτρέψει τους υπερεθνικιστές Ουκρανούς από το να μπουν στην Κριμαία.

Η Ουκρανία έχει μια φοβερή ιστορία βίας, συμπεριλαμβανομένων μεγάλης κλίμακας εθνοκαθάρσεων τόσο υπό την Σοβιετική Ένωση όσο και υπό τη ναζιστική κυριαρχία. Θα ήταν τραγικό αν η ίδια ιστορία επαναληφθεί και τώρα. Η βία των αντι-ρωσικών διαδηλώσεων στην Κριμαία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι η θρυαλλίδα.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140980/kimberly-marten/crimean-pu...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr