Κάτι πέραν της Μοσούλης…

Τον τελευταίο καιρό, η ιρακινή πολιτική σκηνή ήταν γεμάτη αντιφάσεις. Στις 30 Απριλίου, εκατομμύρια ψηφοφόρων - συμπεριλαμβανομένων εκατομμυρίων σουνιτών - επέλεξαν κυρίως μετριοπαθείς υποψηφίους στις τρίτες γενικές εκλογές τής χώρας από τότε που υιοθετήθηκε το ισχύον σύνταγμα το 2005. Λίγες εβδομάδες αργότερα, η τοπική αυτοδιοίκηση στη μεγαλύτερη σουνιτική πόλη, την Μοσούλη, περιήλθε σε μια ομάδα ριζοσπαστών που έχουν ως βάση την Συρία αποκαλούμενη το Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και του Levant (Islamic State of Iraq and the Levant, ISIL). Οι ιρακινές δυνάμεις ασφαλείας αντιστάθηκαν ελάχιστα.

Με την κατάσταση στη Μοσούλη να επιδεινώνεται ραγδαία, ο πρωθυπουργός Νούρι αλ-Μαλίκι φαίνεται να εξετάζει δύο κύριες εναλλακτικές λύσεις: να προχωρήσει στον σχηματισμό νέου υπουργικού συμβουλίου, στο οποίο, για να επιτευχθεί μια κάποια σταθερότητα, θα αναγκαστεί να συμπεριλάβει τουλάχιστον μερικούς από τους πολιτικούς εχθρούς του, ή να εδραιώσει την επιρροή του μεταξύ των Ιρακινών σιιτών, δίνοντας ελάχιστη προσοχή στο τι συμβαίνει στο σουνιτικό και το κουρδικό τμήμα τής χώρας.

Οι δύο αυτές εναλλακτικές λύσεις αντανακλούν δύο πολύ διαφορετικές στρατηγικές, τις οποίες αμφότερες έχει ακολουθήσει ο Μαλίκι κατά την διάρκεια των τελευταίων αρκετών ετών. Από τότε που έγινε πρωθυπουργός το 2006, ο Μαλίκι έχει μερικές φορές προσπαθήσει να ξεπεράσει τον εθνο-σεχταρισμό που χαρακτηρίζει την ιρακινή πολιτική σκηνή μετά την αμερικανική εισβολή το 2003. Με το να ακολουθεί τους σκληροπυρηνικούς εντός τής δικής του σιιτικής κοινότητας, ιδιαίτερα τους Σαντρικούς, ο Μαλίκι προσπάθησε να προσδώσει στον εαυτό του την εικόνα ότι είναι ο πρωθυπουργός όλων των Ιρακινών. Επιμένοντας σε μια κεντρική ενεργειακή πολιτική, έσπασε την σιιτική-κουρδική συμφωνία που ήταν κεντρικής σημασίας για την ιρακινή πολιτική σκηνή κατά τα προηγούμενα έτη. Επίσης, αποξένωσε πολλούς συντρόφους σιίτες στην Βασόρα και στον μακρινό νότο, οι οποίοι ήλπιζαν για μια μεγαλύτερη ενεργειακή αυτονομία. Τέλος, παραμένοντας άκαμπτος εναντίον των κουρδικών αξιώσεων για τα εδάφη στον βορρά, κέρδισε φίλους έξω από την δική του εθνο-θρησκευτική κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των σουνιτών Τουρκμένων, των σουνιτών Αράβων και των χριστιανών που ζουν σε αυτές τις περιοχές.

Οι προσπάθειες του Μαλίκι να ξεπεράσει τις διχαστικές πολιτικές τού Ιράκ ήταν πιο ενθουσιώδεις μεταξύ 2008 και 2010, όταν ανακάλυψε ότι θα μπορούσε να αυξήσει την δική του δύναμη αμφισβητώντας τους συναδέλφους του σιίτες πολιτικούς και προσελκύοντας τους Ιρακινούς ευρύτερα. Τα σχέδιά του απέτυχαν μετά τις γενικές εκλογές το 2010 χάρη, αν μη τι άλλο, σε μια συντονισμένη προσπάθεια από άλλα σιιτικά κόμματα και το Ιράν για να τον επαναφέρουν σε σεχταριστικό περιβάλλον. Ο Μαλίκι όντως είχε προσπαθήσει, ωστόσο, να αναβιώσει τις παλιές στρατηγικές του πριν από τις γενικές εκλογές τού τρέχοντος έτους. Σε αυτή την προεκλογική περίοδο, μίλησε για την «πολιτική πλειοψηφία» τού Ιράκ, και φάνηκε να υποθέτει ότι θα είναι σε θέση να κερδίσει τουλάχιστον κάποιους σουνίτες Άραβες, οι οποίοι θα ένωναν τις δυνάμεις τους μαζί του στον αγώνα για την πάταξη των προσπαθειών των Κούρδων για μια όλο και πιο ανεξάρτητη ενεργειακή πολιτική.

Την ίδια στιγμή, όμως, ένας πολύ διαφορετικός - πιο σεχταριστικός - Μαλίκι καραδοκούσε στην γωνία. Στην πρώτη θητεία του, για παράδειγμα, ο Μαλίκι ήταν ένας από τους λίγους σιίτες ηγέτες που παρότρυναν για μετριοπάθεια στο πρόγραμμα απο-Μπααθοποίησης του καθεστώτος. Αλλά ήταν εξαιρετικά επιλεκτικός στην μετριοπάθειά του: ανεξάρτητα από νομικά κριτήρια, στους σιίτες πρώην Μπααθιστές δινόταν συχνά η δυνατότητα να συνεχίσουν να υπηρετούν στην κυβέρνηση ενώ στους σουνίτες συχνά απορρίπτετο. Στην δεύτερη θητεία του, ο Μαλίκι επίσης συνδέθηκε με σχέδια εξαιρετικά σεχταριστικά. Μερικές φορές, πήγαιναν ακόμη πιο μακριά από σχήματα που είχε επικρίνει το 2005, όπως ένα σχέδιο από μερικούς από τους σιίτες πολιτικούς ανταγωνιστές του να δημιουργήσουν ένα σιιτικό ομοσπονδιακό καντόνι. Εκείνη την εποχή, ο Μαλίκι είχε απορρίψει την ιδέα ως μια συνταγή για την κατάτμηση του Ιράκ. Όμως, λίγο πριν από τις γενικές εκλογές τού τρέχοντος έτους, ο ίδιος υποστήριξε μια παρόμοια νομοθεσία για να δημιουργήσει νέες επαρχίες σε ορισμένους τομείς στο βόρειο Ιράκ - μια κίνηση που θα μπορούσε να προστατεύσει τις εκεί σιιτικές μειονότητες από τον σουνιτικό έλεγχο και δυνητικά να τους συνδέσει με την κυριαρχούμενη από σιίτες επαρχία τής Βαγδάτης. Γενικότερα, παρά τις πολλές ευκαιρίες κατά την διάρκεια των δύο θητειών του, ο Μαλίκι δεν κατάφερε να προσεγγίσει τις κοινότητες των σουνιτών Αράβων πέρα από κάποιες εντυπωσιακές προσωπικές φιλίες με επιλεγμένους σεΐχηδες φυλών και τοπικούς πολιτικούς.

Η ασάφεια του Μαλίκι για τις θρησκευτικές πολιτικές τροφοδότησε την αντίδρασή του για την πτώση τής Μοσούλης. Η ταχεία αποχώρηση των ιρακινών δυνάμεων από τη Μοσούλη και άλλες σουνιτικές περιοχές δείχνει ότι ο Μαλίκι απλά εγκατέλειψε την υπεράσπισή τους, προτιμώντας αντ’ αυτού να εδραιώσει τον έλεγχό του στις σιιτικές ζώνες. Οι κινήσεις του έριξαν λάδι στην φωτιά των συζητήσεων για την πιθανή διχοτόμηση του Ιράκ.

Την ίδια στιγμή, όμως, ο Μαλίκι προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από την απόσυρση του στρατού, χαρακτηρίζοντάς την ως συνωμοσία και υπαινισσόμενος συμμετοχή τοπικών ανατρεπτικών σουνιτών πολιτικών. Ο Μαλίκι γνωρίζει ότι, για να σχηματίσει τελικά κυβέρνηση μετά τις εκλογές τής 30ης Απριλίου - από τις οποίες αναδύθηκε με τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών αλλά δεν κατέχει ολοκληρωτική πλειοψηφία - θα πρέπει να συμμαχήσει με τουλάχιστον έναν σημαντικό Κούρδο ή σουνίτη ηγέτη. Μέχρι τώρα, η αλαζονεία του φάνηκε να τον αποτρέπει από το να κάνει κάτι τέτοιο, αλλά τα γεγονότα στη Μοσούλη μπορεί να μπολιάσουν επιτέλους κάποιον πολυπόθητο ρεαλισμό στην πολιτική σκέψη του.

Ο Μαλίκι πρέπει να γνωρίζει ότι έχει ήδη χάσει πολλά από τα χαρτιά του. Για παράδειγμα, ο βαθμός που ορισμένοι σουνίτες πολιτικοί ενδιαφέροντο στο παρελθόν να διαπραγματευθούν μαζί του βασιζόταν στην σκληρή στάση τού Μαλίκι στις κουρδικές διεκδικήσεις σε αμφισβητούμενα εδάφη. Μετά την επίθεση του ISIL, όμως, οι κουρδικές δυνάμεις έχουν καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών αυτών, στερώντας έτσι από τον Μαλίκι αυτή την λίγη μόχλευση που είχε έναντι των Αράβων σουνιτών πολιτικών. Αν ο Μαλίκι αντί αυτών θελήσει να προσπαθήσει να επιτύχει μια συνεργασία με τους Κούρδους - ίσως η πιο ρεαλιστική εναλλακτική λύση προς το παρόν - θα διαπιστώσει ότι έχουν ήδη εξασφαλίσει από μόνοι τους πολλά από αυτά που θέλουν. Τα μόνα πράγματα που θα έχουν απομείνει στον Μαλίκι για να προσφέρει είναι οι πιο γενναιόδωρες πληρωμές προς τις κουρδικές ένοπλες δυνάμεις από τα ταμεία τής κεντρικής κυβέρνησης καθώς και επώδυνοι συμβιβασμοί σχετικά με την ανεξαρτησία τού κουρδικού πετρελαϊκού τομέα.

Εναλλακτικά, ο Μαλίκι θα μπορούσε να σκέφτεται ότι ένα μικρότερο, κυριαρχούμενο από σιίτες, Ιράκ θα του προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία να παραμείνει στην εξουσία, αφού όντως απολαμβάνει μια σαφή κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις σιιτικές περιοχές. Αλλά οποιαδήποτε κίνηση προς μια επίσημη διχοτόμηση της χώρας θα συναντήσει σημαντική περιφερειακή αντίσταση. Παρά την υποστήριξή της προς τους Κούρδους τού Ιράκ, η Τουρκία μάλλον δεν είναι έτοιμη να αναγνωρίσει ένα πλήρως ανεξάρτητο Κουρδιστάν. Από την πλευρά της, η Σαουδική Αραβία πιθανώς να αισθανθεί ότι απειλείται, αν το ISIL πρόκειται να χτίσει βάσεις έξω από την Συρία. Ακόμη και το Ιράν, αν και ενδεχομένως μπαίνει στον πειρασμό να αποδεχθεί την εμφάνιση ενός μικρότερου και πιο σιιτικού Ιράκ στο οποίο θα μπορούσε να κυριαρχήσει πιο εύκολα, δεν θα ήταν ευχαριστημένο με τον αποκλεισμό τής πρόσβασής του στην Συρία από μια καθαρά σουνιτική πολιτική οντότητα στο δυτικό Ιράκ.

Μέχρι στιγμής, η αντίδραση του Μαλίκι στην κρίση έχει υποδηλώσει ότι θέλει να συγκεντρώσει περαιτέρω εξουσία, αντί να την μοιραστεί ευρύτερα. Αμέσως μετά την πτώση τής Μοσούλης, προσπάθησε να επιβάλει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ένα σχέδιο που το ιρακινό κοινοβούλιο δεν υιοθέτησε. Όταν οι υποστηρικτές του αντέδρασαν απειλώντας να εμπλέξουν το Ανώτατο Δικαστήριο του Ιράκ, κάποιος θα αισθανόταν σαν να έχει ξαναζήσει την στιγμή. Ο Μαλίκι, όπως φαίνεται, θα μπορούσε να στοχεύει να συγκεντρώσει δύναμη που να βασίζεται στην ισχυρή σιιτική πλειοψηφία του και στην πεποίθηση ότι το υπόλοιπο Ιράκ απλά δεν έχει σημασία. Αν η τάση αυτή υπερισχύει τις επόμενες εβδομάδες, αυτό θα σημαίνει ότι ο Μαλίκι δεν έμαθε τίποτα από την δραματική πτώση τής Μοσούλης.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/141563/reidar-visser/more-than-mosul

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr