Η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική τής Τουρκίας

Αισθητή είναι και η παρουσία της Τουρκίας στα Βαλκάνια μέσω των οικονομικών και επιχειρηματικών της κινήσεων, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι η αγορά των Βαλκανίων είναι σημαντική, αλλά περιορισμένη. Η Τουρκία έχει υπογράψει Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών (FTA) και άλλες εμπορικές και οικονομικές συμφωνίες με όλες τις χώρες των Δυτικών και Κεντρικών Βαλκανίων. Σύμφωνα με στοιχεία τού τουρκικού Υπουργείου Οικονομικών, η διάλυση του Ανατολικού Μπλοκ και η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων στα Βαλκάνια είχε ως αποτέλεσμα την μεγάλη άνοδο του εμπορίου μεταξύ Τουρκίας και βαλκανικών κρατών την δεκαετία τού 2000. Σε απόλυτους αριθμούς, ο όγκος των συναλλαγών ο οποίος ήταν 2,9 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000 έφτασε τα 18,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2011 [15]. Οι Τουρκικές επενδύσεις στα Βαλκάνια αυξήθηκαν επίσης κατά πολύ την τελευταία δεκαετία (30 εκατομμύρια δολάρια το 2002, 189 εκατομμύρια δολάρια το 2011) και επικεντρώνονται στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και των μεταφορών, στον τραπεζικό, στον κατασκευαστικό τομέα, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην δημιουργία υποδομών [16]. Οι τουρκικές επενδύσεις είναι σίγουρα αισθητές στην περιοχή, ως επί το πλείστον στο Κόσοβο, στην Αλβανία και την ΠΓΔΜ, αλλά δεν βρίσκονται στις πρώτες θέσεις σε καμία χώρα (οι πρώτες θέσεις συνήθως καλύπτονται από χώρες τής ΕΕ και την Ρωσία) [17].

Είναι εμφανές ότι η Τουρκία αποτελεί τον σημαντικότερο ισλαμικό δρώντα στην περιοχή αλλά είναι και υπό ερώτηση το πόσο κεντρικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου γράφει στο βιβλίο του ότι, «η βάση τής πολιτικής επιρροής τής Τουρκίας στα Βαλκάνια είναι τα οθωμανικά κατάλοιπα, που είναι οι μουσουλμανικές κοινότητες» [18]. Μια τέτοια προσέγγιση θέτει σε αμφισβήτηση την αντικειμενικότητα της Τουρκίας και στενεύει τα όρια της δράσης της. Η ρητορική τού ΑΚΡ, όπως οι δηλώσεις τού Τούρκου πρωθυπουργού «Το Κόσοβο είναι Τουρκία, η Τουρκία είναι Κόσοβο» ή «Το Σαράγιεβο νίκησε σήμερα όσο και η Κωνσταντινούπολη» [19] διακρίνονται από ιμπεριαλιστικές συνυποδηλώσεις, ενώ οι συνεχείς αναφορές στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς τής περιοχής προκαλούν ανησυχία στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς [20]. Αλλά ακόμα και στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς, η παρουσία τής Τουρκίας μπορεί να μην είναι πάντα καλοδεχούμενη, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι το Ισλάμ στα Βαλκάνια είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένο με την εθνοτική ταυτότητα. Σημαντική είναι επίσης η ενεργή συμμετοχή και άλλων δρώντων στην περιοχή, κυρίως των ΗΠΑ, της Ρωσίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όσον αφορά στην ΕΕ, η ένταξη σε αυτή εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα για τα δυτικά Βαλκάνια και ο δισταγμός που μπορεί να εκφραστεί για την Τουρκία έγκειται και στον φόβο μήπως επιδράσει αρνητικά στις προοπτικές ένταξης. Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο ενός Σέρβου αξιωματούχου: «Δεν θέλουμε να έρθουμε πολύ κοντά στην Τουρκία γιατί δεν θέλουμε να είμαστε στο κλαμπ των χαμένων» [21].

Στο πλαίσιο της Τουρκικής πολιτικής προς τα δυτικά εντάσσεται και η πολιτική προς την υπόλοιπη Ευρώπη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δράση μη κρατικών δρώντων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, κυρίως στις χώρες με έντονο Τουρκικό στοιχείο (Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο). Η παρουσία τουρκικών ισλαμικών οργανώσεων ακολούθησε την μετανάστευση προς αυτές τις χώρες. Εντοπίζονται διάφορες μουσουλμανικές αδελφότητες (πχ. Σουλεϊμαντζί), ενώ το κίνημα Εθνικό Όραμα, υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα μουσουλμανικά κινήματα στην δυτική Ευρώπη, το οποίο αναπτύχθηκε ως επί το πλείστον μέσω της λειτουργίας τζαμιών. Μέχρι την δεκαετία τού 1990 οι οργανώσεις αυτές ενδιαφέρονταν σχεδόν αποκλειστικά για τις ανάγκες των Τούρκων μεταναστών, και φρόντιζαν ώστε οι τελευταίοι να διατηρήσουν την θρησκευτική και πολιτισμική τους ταυτότητα. Η κοινότητα του Γκιουλέν ήταν το τελευταίο θρησκευτικο-κοινωνικό κίνημα που εμφανίστηκε (στις αρχές τού 1990) και αποδείχθηκε το πιο δυναμικό και οργανωμένο. Σημαντικός παράγοντας της ισχυροποίησης και της διαφοροποίησής του από τα άλλα κινήματα είναι η μη θρησκοκεντρική προσέγγιση του. Οι άνθρωποι του κινήματος επένδυσαν σε σχολεία και κέντρα πολιτισμού και όχι σε τζαμιά ή θρησκευτικά σχολεία. Οι δράσεις τού κινήματος φτάνουν πέρα από την σφαίρα τής θρησκείας. Ξεπερνούν και τα όρια της τουρκικής κοινότητας απευθυνόμενες και στα μέλη των κοινοτήτων υποδοχής. Ο βασικός στόχος του κινήματος ήταν να συμβάλλει στην ένταξη των Τούρκων μεταναστών, γι’ αυτό και προσάρμοσε την στρατηγική του στο περιβάλλον και στον βαθμό δεκτικότητας της εκάστοτε χώρας. Επιδίωξε επίσης την προώθηση του τουρκικού πολιτισμού, της γλώσσας και της θρησκείας μέσω της πολύμορφης αλληλεπίδρασης και του διαλόγου μεταξύ των δύο κοινοτήτων [22]. Στην προώθηση της γλώσσας και του πολιτισμού αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή τού κρατικού Ινστιτούτου Yunus Emre με τα μαθήματα τουρκικής γλώσσας, την διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων αλλά και θερινών προγραμμάτων στην Τουρκία.

Στον επιχειρηματικό τομέα, η Ένωση Τούρκων Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών (Turkish Industrialists' and Businessmen's Association - ΤÜSİAD) έχει γραφεία στην Γερμανία, στις Βρυξέλλες και στο Παρίσι, και στοχεύει στην βελτίωση της εικόνας τής Τουρκίας στην Ευρώπη και την ανάπτυξη των σχέσεων, μέσω της ενημέρωσης των ιδιωτών, των ΜΜΕ, των πολιτικών Αρχών και των πολιτιστικών κύκλων για τις κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις στην Τουρκία. Η Ένωση Τούρκων Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών σχετίζεται με το κοσμικόδοξο στρατόπεδο. Εκτός της ένωσης TÜSİAD, σημαντική -αν και μικρότερη- παρουσία έχει και η αντιπροσωπία της Συνομοσπονδίας των Επιχειρηματιών και των Βιομηχάνων τής Τουρκίας (The Confederation of Businessmen and Industrialists of Turkey - TUSKON) στις Βρυξέλλες. Η TUSKON σχετίζεται με το κίνημα Γκιουλέν και δραστηριοποιείται για την προώθηση των τουρκικών εταιριών και επιχειρήσεων και την ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας με την Τουρκία.