Το κατασκοπικό παιχνίδι τής Μόσχας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το κατασκοπικό παιχνίδι τής Μόσχας

Γιατί η Ρωσία κερδίζει τον πόλεμο πληροφοριών στην Ουκρανία
Περίληψη: 

Η σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία έχει μια αόρατη, αλλά καίρια διάσταση: Τις πληροφορίες. Στο μέτωπο αυτό, τόσο η Ουκρανία όσο και η Δύση αγωνίζονται για να αντιμετωπίσουν το τεράστιο πλεονέκτημα της Ρωσίας.

Ο MARK GALEOTTI είναι καθηγητής Παγκόσμιων Υποθέσεων στην Σχολή Επαγγελματικών Σπουδών στο New York University και ειδικός στην ρωσική διάταξη ασφαλείας.

Οκτώ εβδομάδες αφότου η νέα κυβέρνηση και οι φιλο-ρώσοι αυτονομιστές τής Ουκρανίας στα ανατολικά τής χώρας συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός, ο πόλεμος εξακολουθεί να σιγοβράζει. Διεξάγεται με όπλα και ρουκέτες στο έδαφος και με προειδοποιήσεις και κυρώσεις στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Όμως, σχεδόν αόρατα, ο πόλεμος επίσης διεξάγεται κατά μήκος μιας τρίτης διάστασης: Εκείνης των πληροφοριών. Σε αυτό το μέτωπο, τόσο η Ουκρανία όσο και η Δύση αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν το τεράστιο πλεονέκτημα της Ρωσίας.

Για τους νέους ηγέτες τού Κιέβου που εξακολουθούν να αγωνίζονται για να στήσουν στα πόδια της την χώρα τους αφότου οι λαϊκές διαδηλώσεις ανέτρεψαν την φιλο-ρωσική κυβέρνηση του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς πέρυσι, οι ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες σχετικά με τους αντάρτες στα ανατολικά είναι κρίσιμες. Αλλά η συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τους στόχους, τις προθέσεις και τις δυνατότητες των ανταρτών -πόσω μάλλον εκείνες για την ρωσική κυβέρνηση που τους υποστηρίζει- είναι σχεδόν αδύνατη. Καθώς το Κίεβο προσπαθεί να αντιδράσει στις πρωτοβουλίες των Ρώσων και των ανταρτών, τόσο στρατιωτικά όσο και πολιτικά, που συχνά έχει μόνο μια αμυδρή ιδέα για το αν αντιπροσωπεύουν σοβαρές κινήσεις ή προσποιήσεις και τι τελικό σκοπό επιδιώκουν. Ακόμα και οι αριθμοί τού πλήθους των ανταρτών και των όπλων που έχουν αποκτήσει από την Ρωσία αποτελούν συχνά κάτι περισσότερο από εικασίες. Εν τω μεταξύ, η Μόσχα απολαμβάνει μια σημαντική υπεροχή έναντι του Κιέβου σε ό,τι αφορά στις πληροφορίες –οι Ρώσοι πράκτορες έχουν διεισδύσει σε βάθος στις ουκρανικές επικοινωνίες και δομές διοίκησης- και χρησιμοποιεί αυτό το πλεονέκτημα για να γείρει περαιτέρω το παιχνίδι υπέρ της.

Ο χρόνος δουλεύει εναντίον τής Ουκρανίας. Για να αντιστραφεί η τάση, το Κίεβο δεν πρέπει μόνο να ενισχύσει τις προσπάθειες συλλογής πληροφοριών και αντικατασκοπείας, αλλά να το πράξει ενώ θα αναμορφώνει ριζικά τον μηχανισμό ασφαλείας τής Ουκρανίας. Το να στηριχτεί στην Δυτική συνδρομή θα δώσει μικρή βοήθεια: Η Δύση, επίσης, είναι ελλειμματική σε αξιόπιστες πηγές στην ανατολική Ουκρανία και υπερκεράζεται από την προηγούμενη προετοιμασία της Ρωσίας. Η εν εξελίξει πολιτική μετάβαση της Ουκρανίας και οι βουλευτικές εκλογές τού περασμένου Σαββατοκύριακου δίνουν στην κυβέρνησή της ένα παράθυρο ευκαιρίας για να διεκδικήσει εκ νέου τον έλεγχο αυτού του βασικού μέσου πολιτικής ασφαλείας. Σε αντίθετη περίπτωση, η αξιοπιστία τής Ουκρανίας και της κυριαρχίας της, αμφότερες θα συνεχίσουν να βρίσκονται υπό αμφισβήτηση.

ΣΤΗΝ ΠΙΣΩ ΑΥΛΗ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ

Τέσσερις παράγοντες έχουν δώσει στην Ρωσία προβάδισμα στον συνεχιζόμενο πόλεμο πληροφοριών. Πρώτον, η Ρωσία προετοιμαζόταν από καιρό για το είδος τής σύγκρουσης που εξελίσσεται στην Ουκρανία –το είδος που συνδυάζει την κατασκοπεία με την δύναμη πυρός, την οικονομική πίεση, τον πόλεμο πληροφοριών και τους πολιτικούς ελιγμούς. Οι ρωσικές Υπηρεσίες πληροφοριών χρησιμοποιούν όλα αυτά τα εργαλεία αβίαστα, μια ικανότητα που κληρονόμησαν από τους σοβιετικούς προκατόχους τους και βελτιώθηκε περαιτέρω για τον σημερινό κόσμο, στον οποίο η επιρροή αφορά τόσο πολύ στην οικονομική ισχύ και την ικανότητα να γυρνά την ιστορία όσο και στα πραγματικά γεγονότα επί του εδάφους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο επικεφαλής τού ρωσικού στρατού, στρατηγός Valery Gerasimov, παραδέχτηκε την περασμένη χρονιά ότι τα «μη στρατιωτικά μέσα» έχουν γίνει απαραίτητα στην Ρωσία και μερικές φορές ακόμη και υπερβαίνουν σε σημασία την παραδοσιακή δύναμη πυρός.

Δεύτερον, οι ρωσικές μυστικές Υπηρεσίες διατηρούσαν για δεκαετίες μια σταθερή βάση στην Ουκρανία -μια παρουσία με ρίζες στην σοβιετική ιστορία, όταν η δομή ασφάλειας τής Ουκρανίας ήταν απλά το τοπικό υποκατάστημα της KGB. Ρώσοι πράκτορες που συνήθως εργάζονται για την Υπηρεσία Ασφαλείας τής Ρωσικής Ομοσπονδίας (FSB), διαδόχου τής KGB, διαπερνούν την ουκρανική αστυνομία και τις μυστικές Υπηρεσίες. Συμπαθούντες και πράκτορες τής Ρωσίας, πολλοί από τους οποίους ανήκουν στην GRU, την αναζωογονημένη στρατιωτική Υπηρεσίας πληροφοριών τής Ρωσίας [1], συμπληρώνουν τις τάξεις τού ουκρανικού στρατού. Εξοπλισμένη με μια σειρά από εργαλεία -από τους ενσωματωμένους κατασκόπους ως τις παρακολουθήσεις των επικοινωνιών- η GRU είναι επιφορτισμένη με τον εντοπισμό των ουκρανικών στρατιωτικών μονάδων, με την αποκάλυψη των σχεδίων τους, καθώς και την διεξαγωγή παραστρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον τους. Η ρωσική Υπηρεσία Εξωτερικών Πληροφοριών και το Υπουργείο Εσωτερικών, ομοίως, έχουν επίσης οικοδομήσει εκτεταμένα δίκτυα στην χώρα. Ειδικότερα, η μακροχρόνια σχέση τού Υπουργείου Εσωτερικών Υποθέσεων με τον τοπικό ομόλογό του, το ουκρανικό Υπουργείο Εσωτερικών, έχει επιτρέψει στην Υπηρεσία να εντοπίζει εύκολα Ουκρανούς ομολόγους που επιδέχονται στρατολόγηση από την FSB.

Τρίτον, οι ρωσικές δυνάμεις πληροφοριών διατηρούν μια σημαντική επιτόπια παρουσία - τόσο ανοιχτή όσο και μυστική- κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Έχουν επωφεληθεί πλήρως από την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων μεταξύ των δύο χωρών, την οποία η Ουκρανία έχει μέχρι στιγμής κάνει ελάχιστα για να ανακόψει. Για παράδειγμα, υπάρχουν στοιχεία [2] ότι οι ρωσικές μυστικές Υπηρεσίες έχουν ανακρίνει Ουκρανούς πρόσφυγες που περνούν στην Ρωσία, με το πρόσχημα της συλλογής δεδομένων σχετικά με εγκλήματα πολέμου. Τα θέματα της ανάκρισης θα μπορούσαν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τις ουκρανικές κυβερνητικές δυνάμεις που μάχονται την εξέγερση, από τις θέσεις των στρατοπέδων τους μέχρι τις τακτικές που χρησιμοποιούν.

Και, τέλος, η Μόσχα είχε το πλεονέκτημα της πρώτης κίνησης από την έναρξη της σύγκρουσης. Οι ανώτερες ικανότητες κατασκοπείας της σήμαιναν ότι μπορούσε να αντέξει να κρατήσει τις επιλογές της ανοικτές, αλλάζοντας την στρατηγική της και τους στόχους της ανά εβδομάδα. Στην πραγματικότητα, ο μόνος σαφής στόχος τής Μόσχας ήταν να αποτρέψει το Κίεβο από την καταστολή των επαναστατών -μια δουλειά στην οποία έχει αποδειχθεί αρκετά επιτυχής.

ΜΗΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΕΣΑΙ ΚΑΝΕΝΑΝ