Secure Connection

Η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται

Ο ιμπεριαλισμός τότε και τώρα

Emanuele Saccarelli και Latha Varadarajan

24/12/2015

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Πρόσφατα, ο ιμπεριαλισμός ήρθε ξαφνικά στη μόδα. Οι μελετητές και οι πολιτικοί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού άρχισαν να ισχυρίζονται ότι στον ιμπεριαλισμό είχε δοθεί μια άδικη κατηγορία από τους αριστερούς που ήταν απρόθυμοι να αναγνωρίσουν τις σκληρές πραγματικότητες του περασμένου αιώνα: Ο ιμπεριαλισμός που ασκήθηκε από φιλελεύθερα, όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν μόνο επωφελής αλλά στην πραγματικότητα είναι απαραίτητος για την διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο.

Ο EMANUELE SACCARELLI και η LATHA VARADARAJAN είναι συγγραφείς του βιβλίου με τίτλο Imperialism: Past and Present, από το οποίο αυτό το άρθρο έχει ανατυπωθεί με την άδεια της Oxford University Press, Inc. Copyright © 2015 by Oxford University Press. Το βιβλίο διατίθεται από την OUP [1], την Amazon [2] και την Barnes and Noble [3].

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Το 2010, μια ανησυχητική έκθεση προστέθηκε σε έναν κύκλο ανησυχητικών ειδήσεων. Άνδρες μιας ταξιαρχίας του Στρατού των ΗΠΑ, που είχαν συμπήξει μια αυτοαποκαλούμενη «kill team» (ομάδα θανάτου), είχαν στοχεύσει αδιακρίτως αμάχους στο νότιο Αφγανιστάν. Ως τρόπαια για τις πράξεις τους, οι στρατιώτες συγκέντρωναν δάχτυλα, οστά ποδιού και κρανία από τα θύματά τους. Φωτογραφίες που ελήφθησαν από τους στρατιώτες που ποζάριζαν δίπλα σε πτώματα ήρθαν στο φως, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο κύριος εμπνευστής κρατούσε λογαριασμό για κάθε θύμα, κάνοντας τατουάζ κρανία στην κνήμη του.

Τέτοιες ειδήσεις, δυστυχώς ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της σύγχρονης ζωής, χαράσσουν μια προβλέψιμη πορεία. Η αρχική φρίκη υποχωρεί γρήγορα απέναντι στις επίσημες διαβεβαιώσεις και το αδιάκοπο κύμα άλλων ειδήσεων. Σε περίπτωση που το κοινό επιδιώξει να αντλήσει διαρκή πολιτικά συμπεράσματα από αυτές τις φρικαλεότητες, προβλέψιμα θα του υπενθυμιστεί ότι υπάρχει μόνο ένα: Ότι ένα αταβιστικό σκοτάδι κρύφτηκε στις καρδιές των ανθρώπων από την εποχή της εμφάνισης του είδους μας.

Ακόμη και μια βιαστική σκέψη σχετικά με τα διαθέσιμα στοιχεία, ωστόσο, δείχνει ότι τέτοιες φρικαλεότητες δεν είναι εκτροπές που διαπράττονται μέσα σε πολιτικό κενό. Ο Calvin Gibbs, ο κύριος υποκινητής της ομάδας θανάτου στο Αφγανιστάν [4], καυχιόταν ότι είχε κάνει τα ίδια πράγματα κατά την διάρκεια της κατοχής του Ιράκ. Αλλά η συλλογή από απομεινάρια του εχθρού ήταν επίσης διαδεδομένη από Αμερικανούς στρατιώτες κατά την διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Και όταν ο Gibbs αναφερόταν στα θύματα των φρικιαστικών πράξεών του ως «βρώμικοι άγριοι» [5], συνειδητά ή όχι, πατούσε σε μια παγιωμένη ιστορία κατάκτησης και κατοχής.

Η φρίκη του παρελθόντος ζει στην φρίκη του παρόντος, και μια υπεύθυνη εμπλοκή με το δεύτερο απαιτεί την κατανόηση του πρώτου. Αλλά αν μια αίσθηση της ιστορικής συνέχειας είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων, θα ήταν επίσης λάθος να σκιαγραφηθούν τέτοιες συνέχειες με πολύ ευρύ τρόπο. Ο πόλεμος και η βία είναι μαζί μας για πολύ καιρό. Αλλά οι πολιτικές και οικονομικές παράμετροι μέσω των οποίων παράγονται και αναπαράγονται σήμερα αποτελούν μέρος μιας ιστορικής εποχής της οποίας το παρόν είναι δυστυχώς ακόμα ένα κομμάτι: Η εποχή του ιμπεριαλισμού. Πράγματι, μετά από μια μακρά παύση, όταν φαινομενικά εξορίστηκε στην έρημο της εσωτερικής ακαδημαϊκής συζήτησης, ο «ιμπεριαλισμός» [6] είναι και πάλι ένα σλόγκαν, είτε νευρικά επικαλούμενος ως ένα παλιό φάντασμα προς αποφυγή είτε υιοθετούμενος ως ένα σίγουρο καλό [7].

Μια νεαρή Ιρανή κρατά ένα αντιαμερικανικό πλακάτ με την εικόνα του Προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στην Τεχεράνη, στις 13 Ιανουαρίου 2012. MORTEZA NIKOUBAZL / REUTERS
-----------------------------------

Χωρίς να αποτελεί έκπληξη, η ξαφνική δημοτικότητα του όρου δημιούργησε μεγάλη σύγχυση σχετικά με το τι σημαίνει και γιατί πρέπει να νοιαζόμαστε γι’ αυτό. Μέρος της δυσκολίας είναι ότι ο «ιμπεριαλισμός» χρησιμοποιείται για να αναφερθεί σε ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών και γλωσσικών φαινομένων σε όλους τους αιώνες και τις ηπείρους. Από την Περσική αυτοκρατορία της αρχαιότητας στις σύγχρονες αμερικανικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Μέση Ανατολή [8], από την οικονομική διείσδυση της Κίνας [9] στην Αφρική μέχρι την παλιά σοβιετική κυριαρχία επί της Ανατολικής Ευρώπης, κάθε πραγματική ή αντιληπτή μορφή ιεραρχίας ή προνομίου έχει αποκληθεί ιμπεριαλισμός. Αλλά η τόσο ευρεία χρήση του όρου τού στερεί την αναλυτική του έννοια˙ γι’ αυτό είναι χρήσιμο να εξετάσουμε εν συντομία την εμφάνιση και την εξέλιξη του ίδιου του όρου.

Παρά το γεγονός ότι το «ιμπέριουμ» [η «αυτοκρατορία»] έχει μακρές ιστορικές ρίζες, ο όρος «ιμπεριαλισμός» είναι μια σχετικά πρόσφατη καινοτομία, κάνοντας την είσοδό του στην παγκόσμια σκηνή στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αυτό που ξεκίνησε ως ένα θέμα εσωτερικής πολιτικής προβλήθηκε στην διεθνή στίβο. Αρχικά χρησιμοποιημένος για να περιγράψει τις πολιτικές του Ναπολέοντα ΙΙΙ, στην δεκαετία του 1860, ο «ιμπεριαλισμός» σταδιακά κατέληξε να συνδέεται με το νέο κύμα των αποικιακών κτήσεων των ευρωπαϊκών κρατών. Την δεκαετία του 1890, αμφότεροι οι υποστηρικτές και οι αντίπαλοι της αποικιακής εξάπλωσης χρησιμοποιούσαν συνήθως τον όρο «ιμπεριαλισμός» στις δημόσιες συζητήσεις τους για την κατεύθυνση των κοινωνιών τους και, μάλιστα, του κόσμου. Ο όρος αναφερόταν στον φρενήρη αγώνα που είχε ξεσπάσει για ένα μερίδιο του ραγδαία συρρικνούμενου αποθέματος εδαφών που διατίθεντο για αποικιακό έλεγχο.

Ορισμένοι παρατηρητές της εποχής επέμειναν ότι, παρά ορισμένες επιφανειακές ομοιότητες, αυτές δεν ήταν σαν τις χυδαίες αυτοκρατορίες του παρελθόντος, τουλάχιστον από οικονομική άποψη. Άνδρες σαν τον Cecil Rhodes φορούσαν υπερήφανα τον μανδύα του «ιμπεριαλιστή», όχι μόνο λόγω του τεράστιου πλούτου που είχε συσσωρευτεί στην επιχείρηση, αλλά και γιατί ο ιμπεριαλισμός είχε υποσχεθεί μια λύση στο πρόβλημα της διατήρησης της κοινωνικής τάξης εγχωρίως. Όπως υποστήριξε ο Rhodes, ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί μια διογκούμενη εργατική τάξη στην Αγγλία ήταν να εξασφαλιστούν υψηλά ποσοστά κερδών που θα μετακυλίοντο σε αυτούς, καθώς και να αποκτηθούν νέες περιοχές όπου θα μπορούσαν να μεταναστεύσουν. Επιπλέον, τα οφέλη του ιμπεριαλισμού θα εκτείνοντο πέρα από τις εγχώριες μάζες, φέρνοντας τον πολιτισμό στις πιο μακρινές και πιο σκοτεινές γωνιές του κόσμου.

Αυτή η ευτυχής εικόνα του ιμπεριαλισμού δεν έπεισε τους πάντες. Η άνοδος του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος ιδίως, έθεσε τις βάσεις για μια αποφασιστική στροφή στον τρόπο που ο ιμπεριαλισμός ήταν κατανοητός και χρησιμοποιείτο στον ευρύτερο πολιτικό λόγο. Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής ορμούσαν σε ό, τι θα γίνει γνωστό ως ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων, Βλαντιμίρ Λένιν, έγραψε ένα σύντομο, εκρηκτικό φυλλάδιο που εξέθετε την προέλευση, την πορεία και την κατ’ ουσίαν αντιδημοκρατική, εκμεταλλευτική φύση του ιμπεριαλισμού. Βασιζόμενο στο έργο άλλων συγγραφέων όπως ο Βρετανός φιλελεύθερος John Hobson και ο Αυστριακός μαρξιστής Ρούντολφ Χίλφερντινγκ, ο Λένιν επέμενε ότι ο ιμπεριαλισμός δεν ήταν απλά ένα λανθασμένο σύνολο πολιτικών με αξιοθρήνητες συνέπειες για τον άνθρωπο, αλλά ένα ολοκληρωμένο οικονομικό και πολιτικό σύστημα σε παγκόσμια κλίμακα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί ως τέτοιο.

Αυτό που έκανε το επιχείρημα του Λένιν πειστικό ήταν το γεγονός ότι, παρά τις προσπάθειες να παρουσιαστεί η επιχείρηση ως εκπολιτιστική και αμοιβαία επωφελής, η πραγματικότητα της ζωής για την πλειονότητα των αποικισμένων πληθυσμών παρέμεινε ένα καυστικό και αδιάψευστο κατηγορητήριο [κατά] του ιμπεριαλισμού. Επιπλέον, παρά την ρητορική δέσμευσή τους για το «δικαίωμα στην αυτοδιάθεση», οι νικητές του πολέμου που τελείωνε όλους τους πολέμους, όχι μόνο διαμοίρασαν τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ τους, αλλά δικαιολόγησαν επίσης το συνεχιζόμενο δικαίωμά τους στην αποικιακή κυριαρχία μέσω του συστήματος «εντολών» της νέας Κοινωνίας των Εθνών. Με άλλα λόγια, διατήρησαν την παλιά ιμπεριαλιστική πραγματικότητα μέσα από νέες μορφές, θέτοντας τις βάσεις για μελλοντικές συγκρούσεις.

Στο πλαίσιο αυτό, το γεγονός ότι οι Μπολσεβίκοι όχι μόνο αρνήθηκαν τις εδαφικές κτήσεις της τσαρικής Ρωσίας αλλά και αποκήρυξαν δημοσίως τις μυστικές συνθήκες του Τσάρου με τις άλλες δυνάμεις, μόνο ενίσχυσε τα αντι-ιμπεριαλιστικά διαπιστευτήριά τους. Ακόμα και μέσα στην δίνη του αγώνα για την επιβίωσή της, η νέα σοβιετική κυβέρνηση προσπάθησε να συσπειρώσει αντι-ιμπεριαλιστικά στοιχεία τόσο από αποικιακές καθώς και αποικισμένες χώρες. Το 1920, η σοβιετική κυβέρνηση οργάνωσε το Συνέδριο των Λαών της Ανατολής, στο Μπακού. Η συνάντηση, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 1.800 σύνεδροι από την Ασία και την Ευρώπη, συνέδεσε την τύχη της Σοβιετικής Ένωσης με την ήττα του ιμπεριαλισμού. Αργότερα, ακόμη και καθώς το πολιτικό κλίμα στην Σοβιετική Ένωση είχε αλλάξει σημαντικά, ηγέτες από την Ασία και την Αφρική ζήτησαν και έλαβαν την υποστήριξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς για να δημιουργήσουν τον Σύνδεσμο Ενάντια στον Ιμπεριαλισμό το 1927.

Κατά την διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών, καθώς τα εθνικιστικά κινήματα σε όλο τον κόσμο γίνονταν όλο και πιο εμφανή, και δεδομένου ότι οι μεγάλες δυνάμεις ορμούσαν προς μια άλλη καταστροφική παγκόσμια σύγκρουση, ο ισχυρισμό ότι ο ιμπεριαλισμός ήταν καθ’ οιονδήποτε τρόπο ευεργετικός για τους αποικισμένους έγινε αδύνατο να σταθεί. Η απο-αποικιοποίηση του Τρίτου Κόσμου, που αρχίζει μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, φαίνεται να επιβεβαιώνει ετούτη την εκτίμηση. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις έλαβε την μορφή ομαλής μεταβίβασης της εξουσίας μεταξύ κυβερνήσεων, θέτει νέα ερωτήματα. Από την μια πλευρά, η πτώση των αυτοκρατοριών και η επίσημη πολιτική ανεξαρτησία των πρώην αποικιών φαίνεται να είναι ένα σημαντικό επίτευγμα. Από την άλλη πλευρά, η εκμετάλλευση, η υποταγή και η ανισότητα, για να μην πούμε τίποτα για συγκρούσεις και πόλεμο, δύσκολα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι είχαν τερματιστεί στην διεθνή σκηνή.

Η κριτική για τις μακρόχρονες μορφές της ιεραρχίας και της ανισότητας άρχισαν να εκφράζονται περισσότερο στην πολιτιστική φλέβα. Ο «ιμπεριαλισμός» έδωσε την θέση του σε όρους όπως «Οριενταλισμός», ο οποίος εξέταζε την ιστορική συνάντηση μεταξύ της Δύσης και του υπόλοιπου κόσμου μέσα από το πρίσμα των πολιτισμικών σπουδών, παρά της πολιτικής και της οικονομίας.

Ο ιμπεριαλισμός, στο κάτω-κάτω, έφτασε να συνδέεται με τις μαρξιστικές πολιτικές και, κατ’ επέκταση, με την Σοβιετική Ένωση, ιδίως στις Δυτικές ακαδημίες. Την δεκαετία του 1970, παρότι η δυσφορία με τον καπιταλισμό εγχωρίως και στο εξωτερικό ήταν μακράν του να έχει εξαφανιστεί, οι αριστεροί δεν έπαιρναν πλέον σοβαρά την ιδέα ότι ένα νέο είδος κοινωνίας χτιζόταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Πολλοί ήταν πρόθυμοι να επισημάνουν ότι, αν ο όρος «ιμπεριαλισμός» παρέμενε χρήσιμος, θα έπρεπε να εφαρμοστεί πρώτα απ’ όλα για την σχέση μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των δορυφόρων της. «Ο ιμπεριαλισμός», ως έννοια και ως συντομογραφία για ένα συγκεκριμένο τρόπο κατανόησης του κόσμου, ήταν ένα θύμα αυτής της πνευματικής και πολιτικής διαδικασίας.

Η μείωση της χρήσης του όρου έγινε απότομη στον απόηχο της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η ανακήρυξη μιας «νέας παγκόσμιας τάξης» έθεσε τις βάσεις για ισχυρισμούς σχετικά με τις δυνατότητες, αν όχι ήδη την πραγματικότητα, μιας εποχής που δεν θα διέπεται πλέον από τον ανταγωνισμό και τις συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Αντί των παλαιών παραδειγμάτων, θα επιτρεπόταν τελικά στον ανθρωπισμό να ανθίσει. Οι εξελίξεις της δεκαετίας του 1990 -ο πόλεμος του Κόλπου, η σύσταση των διεθνών δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία και την Ρουάντα, οι παρεμβάσεις στην Σομαλία, στην Βοσνία, στο Κοσσυφοπέδιο, η υπογραφή του Καταστατικού της Ρώμης που οδήγησε στον θεσμό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου- χαιρετήθηκαν ως βήματα που πληρούν τις μεγάλες προσδοκίες αυτής της εποχής. Με την αλλαγή του αιώνα, εμφανίστηκε ως σαν ο ιμπεριαλισμός (και ο όρος και το φαινόμενο) να ήταν ένα ιστορικό κειμήλιο.

Ο Αμερικανός πεζοναύτης Kirk Dalrymple κοιτάζει καθώς το άγαλμα του προέδρου του Ιράκ Σαντάμ Χουσεΐν πέφτει στο κέντρο της Βαγδάτης, σε αυτή την φωτογραφία αρχείου, στις 9 Απριλίου 2003. GORAN TOMASEVIC / REUTERS
---------------------------------

Μέσα σε δύο χρόνια, ωστόσο, ο ιμπεριαλισμός ήταν ξαφνικά πίσω στη μόδα [10]. Οι μελετητές και φορείς χάραξης πολιτικής και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού άρχισαν να ισχυρίζονται ότι στον ιμπεριαλισμό είχε δοθεί μια άδικη κατηγορία από τους αριστεριστές, τους αριστερών τάσεων εθνικιστές, και τους κλεισμένους σε γυάλινο πύργο ακαδημαϊκούς που ήταν απρόθυμοι να αναγνωρίσουν τις σκληρές πραγματικότητες του περασμένου αιώνα. Ο ιμπεριαλισμός που ασκήθηκε από φιλελεύθερα κράτη (την Βρετανία στο παρελθόν και τις Ηνωμένες Πολιτείες τώρα [11]), όπως αποδείχθηκε, δεν ήταν μόνο επωφελής αλλά στην πραγματικότητα είναι απαραίτητος για την διατήρηση της ειρήνης και της σταθερότητας στον κόσμο. Αυτό, υποστήριξαν, ήταν ιδιαίτερα αληθές αν ληφθεί υπόψη ο μεγάλος αριθμός των αποτυχημένων και αποτυγχανόντων κρατών που αποτελούσαν τις πρώην αποικισμένες περιοχές του κόσμου. Όχι συμπτωματικά, η περιοχή αυτή περιλαμβάνει το Αφγανιστάν και το Ιράκ, τις δύο χώρες που εισέβαλαν οι Ηνωμένες Πολιτείες στον απόηχο της 11ης Σεπτεμβρίου.

Οι ισχυρισμοί αυτοί έχουν εξασθενίσει από την εποχή των εναρκτήριων ομοβροντιών των Επιχειρήσεων Enduring Freedom και Iraqi Freedom. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό είναι ένα μέτρο του χαρακτήρα, της διάρκειας και του κόστους των πολέμων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Αλλά τα επιχειρήματα σχετικά με την σημασία του ιμπεριαλισμού συνεχίζουν να αντηχούν, αν και ίσως όχι όπως προβλεπόταν αρχικά. Οι πολιτικοί της κυρίαρχης τάσης και οι πολιτικές αυθεντίες δεν σχετίζουν πλέον ανοιχτά τους εαυτούς τους με την γλώσσα του ιμπεριαλισμού. Μόλις γίνεται επίκληση του ιμπεριαλισμού, όμως, το φάντασμά του δεν είναι τόσο εύκολο να εξοριστεί. Τώρα στοιχειώνει τις συζητήσεις γύρω από τα αποτελέσματα από τον πόλεμο του ΝΑΤΟ στην Λιβύη, τις μηχανορραφίες στην Ουκρανία, καθώς και τα αιτήματα για νέα παρέμβαση στην Συρία.

Ήταν η επέμβαση του ΝΑΤΟ στην Λιβύη [12] το 2011 μια εκδήλωση ιμπεριαλισμού, ακόμα κι αν είχε εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ; Μήπως η φαινομενικά παγκόσμια ανησυχία για τον ανθρωπισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα αποκλείσει την δυνατότητα εφαρμογής του ιμπεριαλισμού στην σύγχρονη πολιτική; Πρέπει κάθε είδος επιθετικής εξωτερικής πολιτικής να θεωρηθεί ως ιμπεριαλιστική; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, πιστεύουμε ότι μπορούν να βρεθούν μόνο μέσα από μια παρατεταμένη ιστορική ανάλυση της φύσης και της ανάπτυξης του ιμπεριαλισμού. Από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ως τις επαναστάσεις στη Μέση Ανατολή˙ από την επιμονή των ανελεύθερων κρατών ως την επιδείνωση των βασικών δημοκρατικών δικαιωμάτων στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες˙ από τις επαναλαμβανόμενες οικονομικές κρίσεις κορυφούμενες στην άλυτη ακόμη κατάρρευση το 2008 ως τους αιματηρούς πολέμους που συνεχίζουν να ερειπώνουν σε κάθε περιοχή του κόσμου, ο ιμπεριαλισμός, υποστηρίζουμε, παραμένει στο επίκεντρο των πρόσφατων γεγονότων και των εν εξελίξει διεργασιών που καθορίζουν την σύγχρονη πολιτική. Συνεπώς, η κατανόηση του ιμπεριαλισμού δεν είναι απλώς μια διανοητική προσπάθεια, αλλά μάλλον το πιο σημαντικό βήμα για την εξεύρεση διεξόδου από το τραγικό αδιέξοδο που χαρακτηρίζει την παγκόσμια πολιτική σήμερα.

Αναδημοσίευση από το Imperialism Past and Present των Emanuele Saccarelli και Latha Varadarajan με την έγκριση του Oxford University Press, Inc. Copyright © 2015 by Oxford University Press. Το βιβλίο είναι διαθέσιμο από την OUP, την Amazon και την Barnes and Noble.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2015-12-17/empire-strikes-back

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Η αυτοκρατορία αντεπιτίθεται

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών