Ιράν: Ευκαιρία ειρήνευσης ή κίνδυνος κατευνασμού;

Στις 14 Ιουλίου 2015 στην Βιέννη, σε μια αναμφίβολα ιστορική στιγμή, η ΕΕ και 6 χώρες, ήτοι οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία (P5+1), ήρθαν σε συμφωνία δεκαετούς διάρκειας με το Ιράν για το Πυρηνικό του Πρόγραμμα, μια συμφωνία που ονομάστηκε «Σχέδιο Δράσης» (συγκεκριμένα JCPOA – Joint Comprehensive Plan Of Action). Η διαδικασία των διαπραγματεύσεων κράτησε 2 χρόνια, αν και κάποιος μπορεί να εικάσει ότι δεν σταμάτησε ποτέ τα τελευταία 13 χρόνια, από τότε δηλαδή που αποκαλύφθηκε το μυστικό πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης [1]. Η κλιμάκωση των οικονομικών κυρώσεων, η άνοδος του Ισλαμικού Χαλιφάτου το τέλμα στις διαμάχες της Μέσης Ανατολής, και κυρίως το κλίμα πολιτικής αλλαγής με τον μετριοπαθή Ρουχανί στο Ιράν και τον τιμηθέντα με το νόμπελ ειρήνης Ομπάμα στις ΗΠΑ, συνέτειναν στο να βρεθεί λύση.

Οι υπέρμαχοι της συμφωνίας μιλούν για κατακλυσμιαίες αλλαγές που θα συνδράμουν στην μακροπρόθεσμη ειρήνευση της περιοχής, ενώ οι πολέμιοί της δεν διστάζουν να την συγκρίνουν με την Συμφωνία του Μονάχου το 1938, την περιώνυμη συμφωνία του «Κατευνασμού» του Χίτλερ που είχε σαν αποτέλεσμα τον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας και την αποθράσυνση του Γερμανού δικτάτορα. Όπως θα δείξουμε με την ανάλυσή μας, και οι δυο απόψεις είναι ακραίες, και η αλήθεια βρίσκεται στην μέση, αφού η Τεχεράνη εξέρχεται του «Σχεδίου Δράσης» σαφώς αναβαθμισμένη, αλλά και η Δύση επιτυγχάνει τον βασικό της στόχο, ακυρώνει δηλαδή στην πράξη ή τουλάχιστον μεταθέτει κατά τουλάχιστον 10 χρόνια την πιθανότητα της μετατροπής του Ιράν σε πυρηνική δύναμη.

Επειδή γίνεται πολύς λόγος για το πόσο κοντά βρισκόταν η Τεχεράνη στην απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου, θα πρέπει να εξηγήσουμε με ποιο τρόπο θα μπορούσε να το επιτύχει. Θα χρειάζονταν να παράγει το κατάλληλο πυρηνικό υλικό (ποιοτικά και ποσοτικά), να μπορεί να σχεδιάσει πυρηνικές κεφαλές και να αποκτήσει ή να παράγει βαλλιστικούς πυραύλους για να τις χρησιμοποιήσει. Το πιο δύσκολο από τα παραπάνω βήματα είναι η παραγωγή κατάλληλης ποσότητας υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου ή πλουτωνίου. Το Ιράν διαθέτει τρεις μονάδες φυγοκέντρησης (2 στη Νατάνζ και 1 στη Φορντόου), οι οποίες εμπλουτίζουν ουράνιο. Το χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο δεν είναι ανησυχητικό, αλλά το υψηλά εμπλουτισμένο ουράνιο είναι εκμεταλλεύσιμο για στρατιωτικούς σκοπούς. Επίσης διαθέτει τον αντιδραστήρα βαρέως ύδατος στο Αράκ, του οποίου τα χρησιμοποιημένα καύσιμα περιέχουν πλουτώνιο, που δυνητικά θα μπορούσε να διαχωριστεί και χρησιμοποιηθεί σε πυρηνικά όπλα.

ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ

Όπως είναι λογικό η Δύση προσπάθησε και πέτυχε με την συμφωνία την απομάκρυνση του Ιράν από το επικίνδυνο (ποιοτικά και ποσοτικά) εμπλουτισμένο ουράνιο και πλουτώνιο. Το πρώτο σημαντικό επίτευγμα είναι ότι η Τεχεράνη θα χάσει το 98% από τους 12 διαθέσιμους τόνους εμπλουτισμένου ουρανίου για μια δεκαπενταετία και τα δυο τρίτα των συσκευών φυγοκέντρησης που διαθέτει. Το Φόρντοου θα μετατραπεί σε «Κέντρο Πυρηνικής Φυσικής και Τεχνολογίας». Από την άλλη πλευρά, οι περιορισμένες δυνατότητες εμπλουτισμού ουρανίου διατηρούνται και μάλιστα δίνεται περιθώριο επέκτασής τους με παρέλευση δεκαετίας. Ο ανασχεδιασμός του αντιδραστήρα βαρέως ύδατος του Αράκ καθιστά απαγορευτική την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων πλουτωνίου, ενώ το χρησιμοποιημένο καύσιμο θα εξάγεται από την χώρα για να μην είναι εκμεταλλεύσιμο για στρατιωτικούς σκοπούς. Φυσικά υπάρχει πρόβλεψη και για την απαγόρευση δημιουργίας έτερου αντιδραστήρα βαρέως ύδατος. Την τήρηση των ανωτέρω, και άλλων επιμέρους λεπτομερών προβλέψεων, θα επιβλέψει ενδελεχώς η Διεθνής Οργάνωση Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), η οποία ιδιαίτερα στη Νατάνζ θα έχει πρόσβαση σε καθημερινή βάση.

Ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Φίλιπ Χάμοντ (δεύτερος από δεξιά), ο Αμερικανός υπ. Εξωτερικών Τζον Κέρι (δεξιά) και η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για τις Εξωτερικές Υποθέσεις Φεντερίκα Μογκερίνι (αριστερά) συνομιλούν με τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών Ζαβάντ Ζαρίφ περιμένοντας τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ (που δεν είναι στην φωτογραφία) για ένα στιγμιότυπο στις 14 Ιουλίου 2015 στην Βιέννη αφότου επετεύχθη η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. REUTERS/Carlos Barria
----------------------------------------------

Κάποιος καχύποπτος μπορεί να θέσει το ερώτημα των «κρυφών» εγκαταστάσεων και η αλήθεια είναι ότι η Τεχεράνη δεν έχει το καλύτερο παρελθόν σχετικά με την αξιοπιστία της ως προς τους επιθεωρητές της ΙΑΕΑ [2]. Φυσικά, δεν μπορεί να ξέρουμε ό,τι δεν ξέρουμε! Όμως, το καθεστώς των συχνών επιθεωρήσεων, παράλληλα με τις μυστικές Υπηρεσίες και την δράση τους που θα είναι ευκολότερη, καθιστά πιο δύσκολη για το Ιράν την δημιουργία και λειτουργία μυστικών εγκαταστάσεων. Αν κάποια στιγμή το Ιράν φερθεί «περίεργα», η Διεθνής Κοινότητα - ή μονομερώς οποιοδήποτε μέρος της - μπορεί να πράξει ανάλογα, ακόμα και με στρατιωτική επίθεση. Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να τονίσουμε ότι αν οι ΗΠΑ εκτιμήσουν ότι η Τεχεράνη δεν συμμορφώνεται και δεν εφαρμόζει την συμφωνία, μπορούν να επιβάλλουν εκ νέου κυρώσεις άμεσα, και καμία άλλη δύναμη (όπως η Ρωσία και η Κίνα) δεν έχουν δικαίωμα αρνησικυρίας. Συνεπώς, αν το Ιράν ενδιάμεσα ή στο τέλος της συμφωνίας αποφασίσει να γίνει πυρηνική δύναμη, η περίπτωση στρατιωτικής επέμβασης όχι μόνο θα είναι στο τραπέζι, αλλά θα είναι και ευκολότερη, μια που οι δηλωμένες πυρηνικές ευκολίες και υποδομές της χώρας θα είναι γνωστές σε ιδιαίτερο βάθος. Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι ακόμα και σε επίσημες ισραηλινές μελέτες [ενός Ισραήλ που αντιτίθενται στην συμφωνία] γίνεται αποδεκτό ότι με τα προαναφερθέντα μέτρα η δυνατότητα κατασκευής πυρηνικού οπλοστασίου καθίσταται αδύνατη για την επόμενη δεκαετία [3]. Συνεπώς, ο Ομπάμα απέφυγε το να συρθεί σε έναν πόλεμο για χάρη του Ισραήλ.