Τα επόμενα πέντε χρόνια του ΔΝΤ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα επόμενα πέντε χρόνια του ΔΝΤ

Καμιά ξεκούραση για τον κουρασμένο

Την περασμένη εβδομάδα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσε ότι όρισε την Κριστίν Λαγκάρντ [1] για μια δεύτερη πενταετή θητεία ως γενική διευθύντρια. Η Lagarde πήρε τα ηνία του ΔΝΤ τον Ιούλιο του 2011, σε μια στιγμή βαθιάς θεσμικής αναταραχής: Ο πρώην γενικός διευθυντής Dominique Strauss-Kahn είχε πρόσφατα παραιτηθεί˙ η προσπάθεια διάσωσης της Ελλάδας [2] που το ΔΝΤ είχε σχεδιάσει και υποστήριζε έντονα, ήταν στα πρόθυρα της αποτυχίας˙ και η απόφαση του Ταμείου να παράσχει το ένα τρίτο του συνόλου της χρηματοδότησης για τα πακέτα διάσωσης της Ευρώπης είχε επικριθεί σκληρά από τα μέλη του ΔΝΤ από τις αναδυόμενες αγορές ως ειδική συμφωνία για την Δύση. Εν τω μεταξύ, καθώς η παγκόσμια οικονομική κρίση [3] άρχισε να υποχωρεί, ο συντονισμός της πολιτικής μεταξύ των μεγάλων βιομηχανικών οικονομιών έγινε λιγότερο πιεστικός, και οι προσπάθειες του Ταμείου για την παροχή συμβουλών πολιτικής εκτός των χρηματοδοτικών προγραμμάτων του ξέμεινε από ορμή. Εν ολίγοις, δεν ήταν σαφές εάν το ΔΝΤ θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις απειλές που αντιμετώπιζε τότε η παγκόσμια οικονομία [4].

Καθώς το τέλος της πρώτης θητείας της Λαγκάρντ πλησιάζει, είναι δυνατή μια πιο καθαρή αξιολόγηση. Η παγκόσμια ανάκαμψη έχει επικρατήσει, και παρ’όλο που το μεγαλύτερο μέρος αυτού θα πρέπει να πιστωθεί στις εθνικές κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες, η σταθερή υποστήριξη του ΔΝΤ προς την ευρωπαϊκή περιφέρεια έπαιξε σημαντικό ρόλο. Το Ταμείο έχει επίσης σημειώσει πρόοδο όσον αφορά την χορήγηση μεγαλύτερης θεσμικής εκπροσώπησης στις χώρες των αναδυόμενων αγορών και έχει βελτιώσει το εύρος και το βάθος της ανάλυσης της παγκόσμιας οικονομίας. Τα επόμενα πέντε χρόνια, όμως, θα φέρουν νέες προκλήσεις, καθώς το Ταμείο παλεύει να συμβιβαστεί με μια ταχέως μεταβαλλόμενη παγκόσμια αγορά και με τους εν πολλοίς ακατάλληλους κανόνες δανεισμού για τις κρίσεις που πιθανότατα θα αντιμετωπίσει ο οργανισμός.

ΤΙ ΠΗΓΕ ΣΩΣΤΑ, ΤΙ ΠΗΓΕ ΛΑΘΟΣ

Κάθε αξιολόγηση των επιδόσεων του ΔΝΤ κατά την διάρκεια της πρώτης θητείας Λαγκάρντ πρέπει να ξεκινήσει με τον ρόλο του οργανισμού στην ευρωπαϊκή κρίση, έναν ρόλο που έχει υποβληθεί σε πολύ ανάλυση, μεταξύ άλλων από το ίδιο το ΔΝΤ [5]. Η άποψη του Ταμείου, η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό σωστή, είναι ότι ο θεσμός αξίζει εύσημα για την ταχεία αντίδραση που βοήθησε στο να ανακόψει τον πανικό, αύξησε την εμπιστοσύνη, και παρείχε βασικούς πόρους για τα χρηματοδοτικά πακέτα. Φυσικά, το ΔΝΤ, επίσης αντιμετώπισε σημαντικές επικρίσεις για τον σχεδιασμό των προγραμμάτων για την Ελλάδα, την Πορτογαλία και άλλα κράτη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια που υποτίμησαν την υστέρηση στην οικονομική δραστηριότητα που προκαλείται από την λιτότητα και τα ανεπαρκώς προστατευόμενα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Το ΔΝΤ αναγνώρισε τις επικρίσεις για τις επιδράσεις αυτές και έχει δεσμευτεί να τροποποιήσει τον σχεδιασμό των προγραμμάτων του ως απάντηση˙ το αν οι ενδεχόμενες μεταρρυθμίσεις θα είναι επαρκείς θα γίνει σαφές μόνο όταν ξεσπάσει η επόμενη μεγάλη παγκόσμια κρίση. Στο τέλος της ημέρας, ωστόσο, είναι άστοχο να επικρίνεται το ΔΝΤ για την υπερβολική λιτότητα: Ο ισολογισμός ΔΝΤ ήταν μοχλευμένος ως, ή ίσως και πέραν, το σημείο εκείνο που ήταν συνετό δεδομένης της ανάγκης εκείνη την στιγμή για να διατηρήσει την δύναμη πυρός του σε περίπτωση εξάπλωσης της κρίσης, και τα ευρωπαϊκά προγράμματα που υποστήριζε δεν θα μπορούσαν να ήταν πολύ πιο γενναιόδωρα δεδομένου το ποσού της χρηματοδότησης που ήταν διαθέσιμο από τις περιφερειακές κυβερνήσεις. Μια πιο σκληρή κριτική είναι ότι τα ευρωπαϊκά προγράμματα του Ταμείου, και ιδιαίτερα το ελληνικό πρόγραμμά του, ήταν υπερφορτωμένο με διαρθρωτικά μέτρα που ήταν απίθανο να εφαρμοστούν. Το να διατηρηθεί η πίεση προς την Ελλάδα με ένα πιο περιορισμένο σύνολο μεταρρυθμίσεων ανοίγματος της αγοράς θα μπορούσε να είναι περισσότερο πολιτικά βιώσιμο και θα παρείχε μια πολυπόθητη ώθηση στην ζήτηση.

Η απόφαση του Ταμείου να αναλάβει ένα τρίτο της ευθύνης για την χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πακέτων αρωγής, επιπλέον, κόστισε στον οργανισμό κάποια αξιοπιστία μεταξύ των χωρών στις αναδυόμενες αγορές όπως η Βραζιλία, και έθεσε μη βιώσιμες απαιτήσεις στον ισολογισμό του. Στο μέλλον, όταν οι χώρες χωρίς ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και με σημαντικούς περιορισμούς στην δημοσιονομική πολιτική τους αντιμετωπίσουν μια κρίση που αξίζει την υποστήριξη του ΔΝΤ, το Ταμείο θα πρέπει να αναπτύξει ισχυρότερες συνεννοήσεις με τους εταίρους του στην νομισματική ένωση σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις της χρηματοδοτικής στήριξης και να σχεδιάσει την ανάκαμψη πιο προσεκτικά.

Η απόφαση του ΔΝΤ να καθυστερήσει την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους -πρώτα το 2010, όταν κανένας σημαντικός πολιτικός δεν ήταν διατεθειμένος να διακινδυνεύσει την μετάδοση [της κρίσης] που θα μπορούσε να προκύψει από μια άτακτη χρεοκοπία και έξοδο από την ευρωζώνη και, στην συνέχεια, πιο ανησυχητικά, το 2011- κατέστησε σαφές ότι οι πολιτικές του Ταμείου, σε συνδυασμό με την τάση των πιστωτριών και οφειλετών χωρών να καθυστερούν τις δύσκολες αποφάσεις, ενθάρρυνε αναδιαρθρώσεις που ήταν ανεπαρκείς τόσο από πλευράς χρόνου όσο και σκοπού. Όσον αφορά την Ουκρανία [6], επίσης, οι πολιτικές του ΔΝΤ φάνηκε ότι ήταν εκτός χρόνου και τόπου: Η απόφαση του Ταμείου να προχωρήσει με ένα άκρως επικίνδυνο δάνειο προς το Κίεβο το 2014 ήταν δικαιολογημένη για γεωπολιτικούς λόγους, αλλά ανάγκασε το ΔΝΤ να υιοθετήσει μη ρεαλιστικές υποθέσεις για την ανάπτυξη και τα οικονομικά για την κάλυψη των δανειστικών όρων του˙ η αποτυχία αυτού του προγράμματος και της αναδιάρθρωσης του χρέους που ακολούθησε απέδειξε ότι οι κανόνες δανεισμού του Ταμείου δεν ταιριάζουν με τις απαιτήσεις των χωρών με μεγάλες ανάγκες χρηματοδότησης και αβέβαιες οικονομικές προοπτικές.

29022016-1.jpg

Ένα συλλαλητήριο κατά της απόφασης της ελληνικής κυβέρνησης να ζητήσει ένα πακέτο οικονομικής βοήθειας, στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 2010. YIORGOS KARAHALIS / REUTERS
----------------------------------------------

ΜΙΑ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ

Στα χρόνια μετά την οικονομική κρίση, το ΔΝΤ αντιμετώπισε μια δίκοπη πρόκληση σε σχέση με τις αναδυόμενες δυνάμεις του κόσμου. Από την μια πλευρά, ήταν υπό πίεση να χορηγήσει στις χώρες αυτές μεγαλύτερο ρόλο στην ηγεσία των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών, όπου η ισχύς τους ήταν δυσανάλογη με την οικονομική τους επιρροή˙ από την άλλη, θα έπρεπε να συνεχίσει να πιέζει για μεταρρύθμιση πολιτικής σε πολλές από τις ίδιες χώρες.

Και στις δύο υποθέσεις, το ΔΝΤ πάλεψε. Όσον αφορά την θεσμική εκπροσώπηση των χωρών αναδυόμενων αγορών, μέχρι φέτος, το ΔΝΤ είχε παραλύσει από την αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών να εγκρίνουν ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων που είχε συμφωνηθεί το 2010 και είχε ως στόχο να ενισχύσει την θέση των ανερχόμενων δυνάμεων. Τα μέτρα αυτά είναι μετριοπαθή, αλλά είναι παρ’ όλα αυτά ένα σημαντικό μήνυμα ότι το Ταμείο προσαρμόζεται στις απαιτήσεις ενός πολυπολικού κόσμου [7]. Εν τω μεταξύ, η ίδρυση της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων Υποδομών (Asian Infrastructure Investment Bank, ΑΙΙΒ) [8] και η Τράπεζα Νέας Ανάπτυξης (New Development Bank, παλαιότερα γνωστή ως Τράπεζα των BRICS) και οι συζητήσεις για ενισχυμένες περιφερειακές γραμμές swap, οι οποίες επιτρέπουν στις κεντρικές τράπεζες να έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε ξένο συνάλλαγμα, έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με την συνοχή και την συνέπεια της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κρίσεων, με το ΔΝΤ στο κέντρο της.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι το ΔΝΤ απέτυχε να έρθει σε πλήρη συμφωνία με τις μεγάλες ανισορροπίες στην κινεζική οικονομία [9] που διαρκούν στο μεγαλύτερο μέρος της περιόδου από το 2004. Σίγουρα, οι ετήσιες εκθέσεις του Ταμείου για την Κίνα έχουν συμπεριλάβει προειδοποιήσεις σχετικά με τα ιδιαίτερα μακροοικονομικά προβλήματα που έχουν ήδη αρχίσει να ταράζουν τις παγκόσμιες αγορές. Αλλά φαίνεται ότι η υποχωρητικότητα προς τις κινεζικές Αρχές οδήγησε αξιωματούχους του ΔΝΤ να αποσιωπήσουν αυτές τις προειδοποιήσεις, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητά τους ως σήματα προς τις αγορές και το ευρύ κοινό. Προς τιμήν του, το ΔΝΤ κάλεσε τις κινεζικές Αρχές να προσεγγίσουν την οικονομική απορρύθμιση προσεκτικά, τονίζοντας την σημασία της προσεκτικής αλληλουχίας των μεταρρυθμίσεων και την τοποθέτηση σκληρών δημοσιονομικών περιορισμών για τις επιχειρήσεις πριν ανοίξουν τις [κινεζικές] αγορές. Παρ’ όλα αυτά, το Ταμείο εξακολουθεί να θεωρείται από κάποιους ως ότι ήταν ένας διαφημιστής των μεταρρυθμίσεων της αγοράς που οδήγησαν στην σημερινή κρίση της Κίνας. Η σημερινή αναταραχή στις αγορές θα βλάψει αναπόφευκτα την αξιοπιστία των μελλοντικών προσπαθειών του επ’ αυτού του θέματος.

Φυσικά, τα προγράμματα δανεισμού του ΔΝΤ αποτελούν μόνο ένα μέρος των δραστηριοτήτων του, και κατά τα τελευταία πέντε χρόνια ο οργανισμός έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο αλλού. Έχει εκφράσει την υποστήριξή του για τις πολιτικές που θα μπορούσαν να περιορίσουν την άνοδο της ανισότητας εισοδήματος˙ έκανε μια συγκλονιστική υπόθεση, ειδικά για τις οικονομίες των αναδυόμενων αγορών που εξάγουν ενέργεια, ότι η περικοπή και η καλύτερη στόχευση των ενεργειακών επιδοτήσεων μπορεί να ωφελήσει την δημοσιονομική και πολιτική βιωσιμότητά τους˙ και, στις ερευνητικές εργασίες και τις δημόσιες δηλώσεις του, προώθησε την ιδέα ότι η ενίσχυση της οικονομικής δύναμης των γυναικών στις αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να ωφελήσει πολύ την παγκόσμια ευημερία. Ως προγνώστης της παγκόσμιας οικονομικής απόδοσης, οι επιδόσεις του ΔΝΤ είναι λιγότερο εντυπωσιακές: Έχει σταθερά υπερεκτιμήσει την μελλοντική ανάπτυξη, μια ανησυχητική συστηματική προκατάληψη που βλάπτει την αξιοπιστία των συμβουλών πολιτικής [που δίνει].

ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΕΤΑ;

Από ορισμένες απόψεις, τα θέματα που θα αντιμετωπίσει το ΔΝΤ στα επόμενα πέντε χρόνια θα αντανακλούν την φυσική εξέλιξη των πρόσφατων προβλημάτων του. Αλλά το Ταμείο θα πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει νέα προβλήματα που θα το αναγκάσουν να ελέγχει και να προσαρμόζει τους όρους με τους οποίους δανείζει.

Η πρώτη από αυτές τις προκλήσεις αφορά τον αστερισμό των σοκ που αντιμετωπίζουν τώρα οι πολιτικοί: Την οικονομική κρίση της Κίνας, την αστάθεια στις αναδυόμενες αγορές που έχουν κλονιστεί από τις μειωμένες τιμές των εμπορευμάτων, τις υψηλές εκροές κεφαλαίων, καθώς και την εξασθένηση της παγκόσμιας ζήτησης. Η Λατινική Αμερική θα είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Η Αργεντινή, η Βραζιλία [10] και η Βενεζουέλα [11], τρεις από τις μεγαλύτερες οικονομίες της περιοχής, αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές απειλές κατά το επόμενο έτος, και μια κρίση σε οποιαδήποτε από αυτές τις χώρες θα έχει σοβαρότατα φαινόμενα διάχυσης. Καμιά από τις τρεις δεν είναι κοντά στο να ζητήσει οικονομική στήριξη από το ΔΝΤ, αλλά αν αυτό αλλάξει, οι πιθανότητες ότι το ΔΝΤ θα πρέπει να προχωρήσει σε αρκετά μεγάλες παρεμβάσεις σε πολλαπλά μέτωπα, θα είναι υψηλότερες από όσο ήταν εδώ και χρόνια. Σε αντίθεση με την περίπτωση της Ευρώπης, ωστόσο, τα βιομηχανικά έθνη δεν είναι διατεθειμένα να παράσχουν μεγάλης κλίμακας διμερή βοήθεια για την αντιμετώπιση συστημικών σοκ στην Λατινική Αμερική, και το Ταμείο έχει μια αμφιλεγόμενη ιστορία στην περιοχή που ενδέχεται να αποθαρρύνει τις κυβερνήσεις από το να ζητήσουν γρήγορα την βοήθειά του. Οι παράγοντες αυτοί καθιστούν τους κινδύνους μιας πιθανής κρίσης εκεί ιδιαίτερα σοβαρούς.

29022016-2.jpg

Μια γυναίκα στέκεται δίπλα σε άδεια ράφια σε σούπερ μάρκετ στο Καράκας, στην Βενεζουέλα, τον Ιανουάριο του 2015. JORGE SILVA / REUTERS
-------------------------------------------

Με αυξημένο τον κίνδυνο μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, είναι πιο σημαντικό από ποτέ το Ταμείο να ενισχύσει την πολυμερή του εποπτεία -δηλαδή, την ανάλυση από αυτό των παγκόσμιων και περιφερειακών τάσεων και για το πώς οι εθνικές αποφάσεις πολιτικής επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. Μέχρι στιγμής, οι προσπάθειές του υπολείπονται. Παρά το γεγονός ότι το ΔΝΤ παράγει μια σειρά από παγκόσμιες εκθέσεις υψηλής ποιότητας, όπως το World Economic Outlook και την Παγκόσμια Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Global Financial Stability Report), και έχει επίσης δημιουργήσει νέες εκθέσεις σχετικά με την διάχυση και την μετάδοση [κρίσεων], έχει αποτύχει να πείσει τις χώρες να προσαρμόσουν τις δικές τους πολιτικές έχοντας κατά νου αυτούς τους κινδύνους. Η μια προσπάθεια που έχει επιχειρήσει ανοιχτά να ενισχύσει τον πολυμερή συντονισμό πολιτικής -η υπό την ηγεσία του G20 Διαδικασία Αμοιβαίας Αξιολόγησης (Mutual Assessment Process) [12], στην οποία το ΔΝΤ έχει διαδραματίσει σημαντικό συμβουλευτικό ρόλο- απέτυχε να το πράξει, επειδή δεν μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ χωρών με εμπορικό πλεόνασμα και χωρών με εμπορικό έλλειμμα σχετικά με την ευθύνη των πλεονασματικών χωρών να στηρίξουν την παγκόσμια ζήτηση.

ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΒΑΡΗ

Υπάρχει ένα ευρύτερο ζήτημα που παίζεται εδώ: Ο κόσμος μεγαλώνει πιο γρήγορα από όσο μεγαλώνει το ΔΝΤ. Η ταχεία ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών αγορών τις τελευταίες δύο δεκαετίες, μαζί με την επέκταση των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών της αγοράς και την ένταξή τους στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, σημαίνουν ότι οι οικονομικές απαιτήσεις για πιθανά πακέτα διάσωσης έχουν διογκωθεί. Το ΔΝΤ προσπάθησε να έρθει σε συμφωνία με αυτές τις εξελίξεις το 2002, όταν δημιούργησε εξαιρετικούς κανόνες πρόσβασης επιτρέποντας την χορήγηση δανείων πάνω από αυτά που αποδίδοντο σύμφωνα με τις διαδικασίες που συνδέουν το ύψος του δανεισμού με τις εισφορές μιας δανειζόμενης χώρας στο Ταμείο. Στην συνέχεια, το 2010, το ΔΝΤ προχώρησε περισσότερο, δημιουργώντας την λεγόμενη συστημική εξαίρεση (systemic exemption), η οποία του επέτρεψε να δανείσει μεγάλα ποσά στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, φαινομενικά στηριζόμενο στην διαπίστωση ότι η αποτυχία να το πράξει θα δημιουργούσε συστημικό κίνδυνο. (Μια πιο ειλικρινής ερμηνεία είναι ότι η συστημική εξαίρεση αναγνώρισε την ανάγκη για διακριτική ευχέρεια να αναστείλει τους κανόνες όταν οι μεγαλομέτοχοι [του Ταμείου] πιστεύουν ότι το Ταμείο οφείλει να δράσει αποφασιστικά για την επίλυση μιας οικονομικής κρίσης). Ανεξάρτητα από αυτό, έχει γίνει όλο και πιο σαφές ότι τα χρήματα του ΔΝΤ δεν επαρκούν από μόνα τους και ότι στο μέλλον, ο χρόνος και η κλίμακα των αναδιαρθρώσεων χρέους θα είναι όλο και περισσότερο μια λειτουργία των διαθέσιμων χρημάτων παρά αν το χρέος μιας χώρας είναι πάνω από ένα αυθαίρετα καθορισμένο όριο.

Τον περασμένο μήνα, το ΔΝΤ κατάργησε την συστημική εξαίρεση και ανακοίνωσε νέους κανόνες για να καθορίσει τον δανεισμό. Κατ’ αρχήν, έχει υιοθετήσει την «ανασκιαγράφηση» (reprofiling) –αναδιαρθρώσεις που στοχεύουν στην διατήρηση των πιστωτών στο παιχνίδι με την επέκταση των ληξιπρόθεσμων χρεών με μικρή απώλεια σε αγοραία αξία. Επιθυμεί επίσης να περιορίσει τον δανεισμό του σε επικίνδυνες, υψηλού προφίλ περιπτώσεις και να ψάξει για άλλους επίσημους πιστωτές να αναλάβουν ένα σημαντικό μέρος του βάρους όταν η ικανότητα μιας κυβέρνησης να εξοφλήσει τα χρέη της είναι αβέβαιη.

Οι μεταρρυθμίσεις είναι γενικά λογικές, αλλά κάνουν ελάχιστα για να προετοιμάσουν το ΔΝΤ για κρίσεις στις περιοχές που στερούνται ομάδες επίσημων πιστωτών οι οποίοι είναι πρόθυμοι να παρέχουν υποδεέστερη χρηματοδότηση, όπως η Λατινική Αμερική. Το έλλειμμα αυτό ελπίζουμε ότι θα ενθαρρύνει μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με το πώς να διανεμηθεί καλύτερα το βάρος των πακέτων διάσωσης μεταξύ του ΔΝΤ και των εταίρων του. Το πώς θα καταλήξει η συζήτηση θα βοηθήσει να προσδιοριστεί αν το Ταμείο θα είναι ένας αποτελεσματικός ηγέτης της παγκόσμιας προσπάθειας για την πρόληψη και την επίλυση των οικονομικών κρίσεων κατά τις επόμενες δεκαετίες.

Copyright © 2016 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-02-25/imf-s-next-five-years

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.cnbc.com/2016/02/19/christine-lagarde-wins-second-term-as-imf...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-01-29/austerity-vs-d...
[3] https://www.foreignaffairs.com/reviews/2015-06-16/what-caused-crash
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-02-15/age-sec...
[5] http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2015/110915.pdf
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-01-07/euromaidan-dr...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/2011-06-09/can-brics-take-imf
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2015-07-27/out-bretton-woods
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2016-01-11/end-chinas-rise
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2016-01-20/rousseff-ropes
[11] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2016-02-21/venezuela-d...
[12] https://www.imf.org/external/np/exr/facts/g20map.htm

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition