Είναι ο Baghdadi, ο ηγέτης του ISIS, ακόμα ζωντανός;

Στις 16 Ιουνίου 2017, ο ρωσικός στρατός ανακοίνωσε ότι ίσως είχε σκοτώσει τον μοναχικό αρχηγό του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) [2], Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάτι, σε αεροπορική επιδρομή στην Raqqa. Προσπαθεί να παράσχει περαιτέρω επιβεβαίωση. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να είμαστε σκεπτικοί σχετικά με τον ισχυρισμό, συμπεριλαμβανομένων των αναφορών ότι το ISIS μετέφερε την εναπομείνασα ηγεσία του από την Raqqa στο Deir Ezzor πριν από μήνες. Και τούτο είναι μακράν του να είναι η πρώτη φορά που ο Μπαγκντάτι έχει κηρυχθεί νεκρός. Ακόμα κι αν οι φήμες αποδειχθούν ψευδείς, αξίζει να αναλογιστεί κανείς τι θα σήμαινε ο θάνατός του.

Ο Abu Bakr al-Baghdadi μιλώντας στο τζαμί al-Nuri στην Μοσούλη, τον Ιούλιο του 2014. REUTERS
-------------------------------------------------------------------------------

Γεννημένος στη Σαμάρα, στο Ιράκ, ο Μπαγκντάτι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του 2004 στο στρατόπεδο Bucca, την αμερικανική στρατιωτική φυλακή στο νότιο Ιράκ. Αυτό αποδείχθηκε μια ευκαιρία να συνδεθεί [3] με εγκληματίες, πρώην μπααθιστές και τζιχαντιστές, συμπεριλαμβανομένων των Αμπού Μουσλίμ Αλ-Τουρκμάνι, του Αμπού Λουάι και του Αμπού Κασέμ. Με την απελευθέρωσή τους, ο Μπαγκντάτι και αυτοί οι τρεις σχημάτισαν τον πυρήνα αυτού που εξελίχθηκε σε ISIS, αφού ο Μπαγκντάτι βοήθησε να πραγματοποιηθεί η αποστασιοποίηση της «Αλ Κάιντα στο Ιράκ» από την ευρύτερη οργάνωση της Αλ Κάιντα. Είναι ο ηγέτης του ISIS έκτοτε [4].

Ο Μπαγκντάτι θεωρείται ότι έχει αποκτήσει διδακτορικό δίπλωμα στις Κορανικές σπουδές από το Πανεπιστήμιο του Σαντάμ στην Βαγδάτη. Η εκπαίδευσή του τού επέτρεψε να διεκδικήσει καλύτερα θρησκευτικά διαπιστευτήρια από όσο άλλοι τζιχαντιστές ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων των ηγετών της Αλ Κάιντα, Οσάμα Μπιν Λάντεν και Αϊμάν αλ Ζαουαχίρι. Αυτός ήταν ένας από διάφορους παράγοντες -μαζί με μια οικογενειακή γενεαλογία που αναγόταν στον Προφήτη- που άνοιξαν τον δρόμο στον Μπαγκντάτι να ανακηρύξει τον εαυτό του Χαλίφη [5], κυβερνήτη όλων των Μουσουλμάνων, με μια ιστορική ομιλία στο Μεγάλο Τζαμί της Μοσούλης τον Ιούνιο του 2014.

Αν και η είδηση της ανακήρυξης του νέου Χαλίφη αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό με αδιαφορία από τους Δυτικούς κύκλους ασφάλειας και πληροφοριών, προσέλκυσε ένα πρωτοφανές κύμα ξένων μαχητών [6] στο Ιράκ και την Συρία από όλο τον κόσμο. Δεκάδες χιλιάδες Μουσουλμάνοι συσπειρώθηκαν εκεί για να συμμετάσχουν στο ISIS, καθώς επιδιώκουν να κατασκευάσουν ένα σύγχρονο χαλιφάτο, ενώ καταστρέφουν όλους τους εχθρούς στον ορίζοντα.

Πόσο μεγάλο χτύπημα θα ήταν ο θάνατος του Μπαγκντάτι για την επιβίωση του ISIS; Η ακαδημαϊκή μελέτη για την αποτελεσματικότητα της στοχευμένης φόνευσης τρομοκρατικών ηγετών είναι μεικτή. Μια μελέτη με επικεφαλής τον ειδικό για την τρομοκρατία, Peter Neumann, διαπίστωσε ότι η εξάλειψη των μεσαίου επιπέδου διοικητών μιας τρομοκρατικής ομάδας είναι πολύ πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης μελλοντικών επιθέσεων από όσο η απλή κατάργηση του ηγέτη, επειδή η εξάλειψη των μεσαίων διοικητών καταστρέφει την σχέση μεταξύ των στρατιωτών και λαϊκών υποστηρικτών με εκείνους που έχουν το έργο του σχεδιασμού επιθέσεων και της δημιουργίας της συνολικής στρατηγικής.

Άλλες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της «When Heads Roll: Assessing the Effectiveness of Leadership Decapitation´(Όταν πέφτουν κεφάλια: Αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα του αποκεφαλισμού της ηγεσίας) της Jenna Jordan από το [Πανεπιστήμιο] Georgia Tech, σημειώνουν ότι οι αποκεφαλισμοί της ηγεσίας μπορεί να είναι μέχρι και αντιπαραγωγικοί. Μπορεί να ενισχύσουν την αποφασιστικότητα μιας ομάδας και να ενθαρρύνουν επιθέσεις αντιποίνων. Σε μερικές περιπτώσεις, μελετητές όπως οι Haroro J. Ingram και ο Craig Whiteside πιστεύουν ότι τα χτυπήματα ακρίβειας κατά των ηγετών των τρομοκρατών μπορούν να οδηγήσουν στην άνοδο μιας πιο βάναυσης και αποτελεσματικής προσωπικότητας, όπως συνέβη όταν ο Μπαγκντάτι αντικατέστησε τελικά τον πρώην ηγέτη της «Αλ Κάιντα στο Ιράκ», τον Αμπού Μουσάμ αλ-Ζαρκάουι. Οι δολοφονίες ηγετών μπορούν επίσης να αυξήσουν την συμπάθεια για την οργάνωση πέρα από τους βασικούς οπαδούς της. Το ISIS θα χρησιμοποιήσει σίγουρα τον θάνατο του Μπαγκντάτι ως μεγάλη προπαγανδιστική ευκαιρία, όπως έχει κάνει και με άλλες σημαντικές αποτυχίες, όπως η υποχώρησή του από την Μοσούλη, για να προσελκύσει νεοσύλλεκτους και να κάνει έκκληση για επιθέσεις στην Δύση.

Άλλοι μελετητές, όπως ο Patrick Johnston, βρίσκουν ότι τα χτυπήματα αποκεφαλισμού [της ηγεσίας] είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για να πληγεί η ικανότητα μιας οργάνωσης να διατηρεί την συνοχή της. Η έρευνα του Johnston διαπιστώνει ότι οι τρομοκρατικές εκστρατείες είναι πιο πιθανό να τερματιστούν γρήγορα όταν οι αντι-αντάρτες στοχεύουν με επιτυχία τους ηγέτες των εχθρών. Οι αντι-αντάρτες που αιχμαλωτίζουν ή σκοτώνουν ηγέτες των ανταρτών είναι πολύ πιο πιθανό να νικήσουν τις εξεγέρσεις, από όσο εκείνοι που δεν καταφέρνουν να συλλάβουν ή να σκοτώσουν αυτούς τους ηγέτες. Επιπλέον, η έρευνά του δείχνει ότι η ένταση μιας σύγκρουσης είναι πιθανότερο να μειωθεί μετά την επιτυχή εξάλειψη ενός αρχηγού του εχθρού από ό, τι μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα, ενώ οι επιθέσεις των ανταρτών είναι πιο πιθανό να αποκλιμακωθούν μετά από επιτυχημένους αποκεφαλισμούς ηγεσίας παρά μετά από αποτυχημένες προσπάθειες.

Πολλοί από τους δράστες που σκοτώνουν στο όνομα του ISIS προσπαθούν ιδιαίτερα να εγγυηθούν bay'at [7] ή αλλιώς υπακοή πρώτα στον Μπαγκντάτι ως Χαλίφη και μετά στο ISIS ως οργάνωση ή την εκπλήρωση της υπόσχεσης ενός χαλιφάτου. Χωρίς τον Μπαγκντάτι στο τιμόνι του, το ISIS θα μπορούσε για τα καλά να υποφέρει από κάτι παρόμοιο με μια κρίση ταυτότητας. Το προκύπτον κενό της ηγεσίας θα μπορούσε να επιταχύνει την κατάρρευση του ISIS [8] ή τουλάχιστον να οδηγήσει σε σημαντικό διχασμό και κατακερματισμό της τρέχουσας οργάνωσης.

Όποια και αν είναι η περίπτωση, η δολοφονία του αυτοαποκαλούμενου Χαλίφη είναι τουλάχιστον μια συμβολική νίκη που δείχνει πόσο ευάλωτο έχει γίνει το ISIS. Ανίκανο να προστατεύσει τον σεβαστό του ηγέτη ενώ αντιμετωπίζει μια συνεχή επίθεση από ένα ευρύ φάσμα αντιπάλων –συμπεριλαμβανομένης της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συμμαχίας κατά του ISIS, της Ρωσίας και μυριάδων άλλων μη κρατικών φορέων- ο θάνατος του Μπαγκντάτι θα μπορούσε να οδηγήσει την εξέγερση σε μια νέα φάση στην οποία η διοίκηση και ο έλεγχος του ISIS θα είναι σημαντικά υποβαθμισμένα.

Ωστόσο, η απομάκρυνση του Μπαγκντάτι δεν θα οδηγήσει στην άμεση κατάρρευση του ISIS σε καμία περίπτωση. Η οργάνωση έχει ήδη επιζήσει από τον θάνατο υψηλόβαθμων ηγετών όπως ο Αμπού Μουχάμαντ αλ-Αννάνι, πρώην εκπρόσωπός της και εξωτερικός προγραμματιστής επιχειρήσεων, και ο Ταρκάν Μπατσαρασβίλι, ένας Γεωργιανός που πήρε το ψευδώνυμο Αμπού Ομάρ αλ-Σισάνι ή «Ομάρ ο Τσετσένος». Και, όπως τεκμηριώνεται σε μια μελέτη του RAND Corporation [9], «Rolling Back the Islamic Stat», και μια άλλη από το Ινστιτούτο Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών [10], ακόμη και χωρίς τον Χαλίφη και τον έλεγχο της επικράτειας, το ISIS είναι πιθανό να επιβιώσει υπόγεια ως παράνομη τρομοκρατική ομάδα, διατηρώντας ταυτόχρονα την ικανότητα να διεξάγει θεαματικές επιθέσεις στην Μέση Ανατολή και σε άλλες περιοχές, διότι οι αιτίες της ανάδυσής του -ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία και η εκδίωξη των σουνιτών στο Ιράκ- πιθανότατα θα παραμένουν άλυτες στο άμεσο μέλλον. Το κέντρο βάρους, ειδικά για τον προγραμματισμό των εξωτερικών επιχειρήσεων, θα μπορούσε να μετατοπιστεί στην θυγατρική του ISIS στην Λιβύη, η οποία είναι συνδεδεμένη με την επίθεση των Χριστουγέννων στην αγορά του Βερολίνου τον Δεκέμβριο του 2016 και, πιο πρόσφατα, με την επίθεση στην συναυλία στο Μάντσεστερ της Αγγλίας.

Η Αλ Κάιντα ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό αυτό το μονοπάτι αφότου ο Μπιν Λάντεν σκοτώθηκε στο Abbottabad του Πακιστάν τον Μάιο του 2011. Αντί να καταρρεύσει από τη μια μέρα στην άλλη, η ομάδα συνέχισε να προσαρμόζεται, να εξελίσσεται και να επεκτείνεται. Τώρα μπορεί να υπερηφανεύεται για περισσότερους μαχητές στην Συρία (μέσω της θυγατρικής της, Jabhat Fateh al-Sham) από όσους είχε η οργάνωση στο αποκορύφωμά της. Ακόμη και καθώς υπέφερε από μια επιθετική εκστρατεία με drones στις τραχιές περιοχές των φυλών του Πακιστάν, οι θυγατρικές της Αλ Κάιντα στην Υεμένη, την Συρία και την Βόρειο Αφρική συνέχισαν να συγκεντρώνουν πολιτική νομιμοποίηση υποστηρίζοντας τους Σουνίτες σε κοινοτικές συγκρούσεις. Με την έντονα θρησκευτική του ατζέντα, το ISIS θα μπορούσε εύκολα να ακολουθήσει το παράδειγμα αυτό και να χρησιμοποιήσει τις ενέργειες της Αλ Κάιντα ως οδικό χάρτη για να επαν-αναδυθεί ισχυρότερο από πριν.

Όπως πάει το πράγμα, ο θάνατος του Μπαγκντάτι θα μπορούσε ακόμη και να ανοίξει την πόρτα για ενδεχόμενη προσέγγιση μεταξύ ISIS και Αλ Κάιντα. Όπως έγραψε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Georgetown, Bruce Hoffman, στο Foreign Affairs τον Μάρτιο του 2016, «η εξάλειψη του Μπαγκντάτι θα μπορούσε να εκτοξεύσει το ISIS σε πλήρη αταξία και να δώσει στην Αλ Κάιντα την ιδανική ευκαιρία για εθελοντική ή αναγκαστική επανένωση».

Εάν αποδειχθεί αληθές ότι η Ρωσία έχει σκοτώσει τον Χαλίφη, θα είναι μια σημαντική απώλεια για το ISIS. Δεν θα σηματοδοτήσει τον επικείμενο θάνατο της οργάνωσης, αλλά ο συμβολισμός θα ήταν κρίσιμος, ειδικά αφού ο Μπαγκντάτι έχτισε την οργάνωσή του γύρω από την λατρεία της προσωπικότητάς του και δεν υπάρχει χαρισματικός ηγέτης έτοιμος να πάρει την θέση του.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2017-06-22/isis-leader-bag...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Terrorism-Inc-Financing-Insurgency-International/...
[2] https://www.foreignaffairs.com/tags/isis
[3] https://www.washingtonpost.com/news/morning-mix/wp/2014/11/04/how-an-ame...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-revolutionary-s...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-not-terrorist-g...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/syria/2016-09-26/downfall-isis
[7] http://www.macleans.ca/news/world/why-the-death-of-isiss-leader-could-sp...
[8] https://mobile.nytimes.com/2017/06/20/opinion/isis-abu-bakr-al-baghdadi....
[9] https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR1912.html
[10] https://www.usip.org/sites/default/files/The-Jihadi-Threat-ISIS-Al-Qaeda...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition