Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μακρύ χέρι του A.Q. Khan

Πώς ένας επιστήμονας βοήθησε τον κόσμο να γίνει πυρηνικός
Περίληψη: 

Η παρεμπόδιση της εξάπλωσης της τεχνολογίας των πυρηνικών όπλων και η θέσπιση αυστηρότερων νόμων για τις εξαγωγές, θα πρέπει να αποτελούν ύψιστη προτεραιότητα για κάθε κυβέρνηση. Μια και μόνη πυρηνική συσκευή που θα πυροδοτηθεί από ένα κράτος ή μια τρομοκρατική ομάδα, θα αλλάξει τον κόσμο μας για πάντα.

Η CATHERINE COLLINS και ο DOUGLAS FRANTZ είναι συν-συγγραφείς δύο βιβλίων σχετικά με την εμπορία πυρηνικών όπλων, τα The Nuclear Jihadist [1] και Fallout [2]. Ο Frantz υπήρξε βοηθός υφυπουργός Δημόσιων Υποθέσεων στην διοίκηση Ομπάμα και αναπληρωτής διευθυντής της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ.

Στις 4 Φεβρουαρίου 2004, ο Πακιστανός επιστήμονας Abdul Qadeer (AQ) Khan, διάσημος για τον ρόλο του στην ανάπτυξη του πυρηνικού οπλοστασίου του Πακιστάν, ομολόγησε ζωντανά στην τηλεόραση ότι έχει διασπείρει παράνομη τεχνολογία πυρηνικών όπλων [3] στο Ιράν, την Λιβύη και την Βόρεια Κορέα, στην διάρκεια δεκαετιών. Σήμερα ο Χαν απολαμβάνει μια αναβάπτιση στην πατρίδα του, όπου και πάλι αναφέρεται ως «Mohsin e-Pakistan», ή «Σωτήρας του Πακιστάν». Εμφανίζεται ως επίτιμος προσκεκλημένος σε επίσημες τελετές και, πέρσι, το Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Τεχνολογίας Sir Syed τον ανακήρυξε διακεκριμένο απόφοιτο σε αναγνώριση των «αξιόλογων υπηρεσιών του και της πολύτιμης συμβολής του στην επιστημονική έρευνα και την πρακτική εφαρμογή της στην παραγωγική χρήση της από την ανθρωπότητα».

01022018-1.jpg

Υποστηρικτές του κόμματος «Μουσουλμανικός Σύνδεσμος-Ν» κρατούν πορτρέτα του A.Q. Khan στην Ισλαμαμπάντ, τον Μάιο του 2008. FAISAL MAHMOOD / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Έξω από το Πακιστάν, ο Χαν έχει σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί, παρά το γεγονός ότι τα αποτυπώματά του βρίσκονται σε όλα τα πιο ασταθή πυρηνικά καυτά σημεία του κόσμου [4]. Πράγματι, τρεις από τις σημαντικότερες προκλήσεις εθνικής ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών -το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και το Πακιστάν- είναι σε μεγάλο βαθμό αποτελέσματα της χειροτεχνίας του Χαν.

Μεταξύ της έναρξης της πυρηνικής μαύρης αγοράς του Khan στα μέσα της δεκαετίας του 1970 και της αναγκαστικής ομολογίας του το 2004, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες είχαν πολλές ευκαιρίες να τον σταματήσουν. Ωστόσο, κάθε φορά, οι πολιτικοί αποφάσιζαν ότι η πρόληψη της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων ήταν λιγότερο σημαντική από την επιδίωξη άλλων στόχων εξωτερικής πολιτικής. Αυτές οι αποφάσεις στοιχειώνουν σήμερα τους ηγέτες των ΗΠΑ. Το πυρηνικό αποτρεπτικό του Πακιστάν καθιστά αδύνατο για τους κυβερνήτες των ΗΠΑ να αναγκάσουν την χώρα [5] να καταργήσει τα ασφαλή καταφύγιά της για Αφγανούς εξτρεμιστές. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν [6] -αν και έχει παγώσει για την ώρα- θα μπορούσε πάντα να οδηγήσει σε μια κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών στη Μέση Ανατολή. Και η Βόρεια Κορέα, την οποία ο Χαν βοήθησε να μετατραπεί από ένα αγκάθι στα πλευρά του πλανήτη σε μια ασταθή πυρηνική δύναμη, τώρα απειλεί την ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.

Πώς επετράπη να συνεχιστούν οι δραστηριότητες του Χαν για τόσο πολύ καιρό; Και τι διδάγματα μπορεί να έχουν οι αποτυχίες που τον περιβάλλουν για τους πολιτικούς σήμερα;

01022018-2.jpg

Ο A.Q. Khan χαιρετά από το σπίτι του στην Islamabad, τον Αύγουστο του 2009. MIAN KURSHEED / REUTERS
------------------------------------------------------------

ΑΠΟΚΤΩΝΤΑΣ ΠΥΡΗΝΙΚΑ

Γεννημένος στην Βρετανική Ινδία το 1936, ο Χαν έφυγε με την οικογένειά του για το Πακιστάν κατά την διάρκεια της διαίρεσης [των δύο χωρών] το 1948 [7]. Ως καλός φοιτητής, απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα μηχανικού από το Καθολικό Πανεπιστήμιο του Λουβέν στο Βέλγιο το 1972 και στην συνέχεια βρήκε δουλειά ως μεταλλουργός σε ένα εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου στην Ολλανδία, όπου γίνονταν προηγμένες εργασίες εμπλουτισμού για πολιτικούς αντιδραστήρες.

Ο Χαν εργαζόταν στο εργοστάσιο το 1974, όταν η Ινδία δοκίμασε το πρώτο πυρηνικό της όπλο. Το επεισόδιο φούντωσε τον εθνικισμό του Χαν και άρχισε να αναζητά έναν τρόπο να βοηθήσει το Πακιστάν να ισοφαρίσει με τον αντίπαλό του. Οι αρχικές του επιστολές προς Πακιστανούς αξιωματούχους αγνοήθηκαν. Αλλά τον Αύγουστο του 1974 ο πρωθυπουργός, Ζουλφικάρ Αλί Μπούτο, πρόσεξε την επιστολή του Χαν. Ο Bhutto ζήτησε από την πακιστανική πρεσβεία στην Ολλανδία να έρθει σε επαφή με αυτόν, και μέχρι το φθινόπωρο του 1974 ο Khan μυστικά αντέγραφε σχέδια φυγοκεντρητών και κατάρτιζε έναν κατάλογο πιθανών εταιρειών που θα μπορούσαν να παράσχουν στο Πακιστάν την τεχνολογία για την παραγωγή ουρανίου υψηλής πυκνότητας για πυρηνικά όπλα.

Ο Χαν θα μπορούσε να σταματήσει σε αυτό το πρώιμο στάδιο. Στα μέσα του 1975, η ολλανδική αστυνομία παρακολούθησε μια συνάντηση μεταξύ αυτού και ενός Πακιστανού διπλωμάτη, ύποπτου για αναζήτηση πυρηνικής τεχνολογίας. Η αστυνομία πίστευε ότι είχε αρκετά στοιχεία για να συλλάβει τον Χαν. Ωστόσο, μετά από διαβουλεύσεις με ανώτερους αξιωματούχους της ολλανδικής κυβέρνησης και της CIA, αποφάσισαν να τον κρατήσουν υπό παρακολούθηση με την ελπίδα να μάθουν περισσότερα για το δίκτυο λαθρεμπορίου πυρηνικών όπλων του Πακιστάν. Ενώ η CIA και οι ολλανδικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν, ο Χαν κατάφερε να ολοκληρώσει την κλοπή των σχεδίων φυγοκεντρητών. Είτε είχε ειδοποιηθεί για την παρακολούθηση είτε απλώς αισθάνθηκε ότι είχε αυτά που χρειαζόταν, ο Χαν και η οικογένειά του έφυγαν από την Ολλανδία για το Πακιστάν τον Δεκέμβριο του 1975.

Υπάρχουν δύο βασικές διαδρομές για το σχάσιμο υλικό που αποτελεί τον εκρηκτικό πυρήνα ενός πυρηνικού όπλου. Η πρώτη είναι η επεξεργασία του πλουτώνιου, που είναι ένα παραπροϊόν πυρηνικού αντιδραστήρα, σε σχάσιμο υλικό. Η δεύτερη είναι η χρήση φυγοκεντρητών υψηλής ταχύτητας για τον εμπλουτισμό του ουρανίου σε υλικό επιπέδου όπλου, που ονομάζεται ουράνιο υψηλού βαθμού εμπλουτισμού (HEU).