Πώς μπορεί να διασπαστεί η ευρωζώνη

Εάν προχωρήσει ένα δημοψήφισμα στην Γαλλία ή την Ιταλία, το αποτέλεσμα δεν θα έχει νόημα, καθώς η απλή ανακοίνωση μιας τέτοιας ψηφοφορίας θα παρακινήσει τους επενδυτές να μεταφέρουν τις καταθέσεις τους από τις τράπεζες της χώρας του δημοψηφίσματος -και ενδεχομένως από κάθε άλλο περιφερειακό κράτος της ΕΕ- στην Γερμανία και σε άλλα βασικά ευρωπαϊκά κράτη για να προστατευθούν έναντι μιας υποτίμησης. Η κλίμακα αυτής της εκροής κεφαλαίων θα ελαχιστοποιούσε την δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), πόσω μάλλον των τοπικών τραπεζών και των κυβερνήσεων, να σταθεροποιήσει την κατάσταση. Ακόμα και αν τα κράτη προσπαθούσαν να εξαλείψουν αυτή την εκροή μέσω της επιβολής ελέγχων κεφαλαίου (capital controls), αυτή η ίδια η επιβολή θα ηχούσε ουσιαστικά τις καμπάνες του θανάτου της νομισματικής ένωσης. Παρόλο που η διαδικασία θα ήταν εξαιρετικά αποδιοργανωτική, τελικά θα προέκυπτε μια βασική ομάδα χωρών, που θα βασίζονταν γύρω από την Γερμανία, που θα παρέμεναν στο αρχικό ευρώ, ενώ ταυτόχρονα τα πιο απομακρυσμένα κράτη όπως η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία θα υιοθετούσαν ένα ασθενέστερο νόμισμα, το nuevo euro.

ΕΝΑΣ ΑΠΡΟΘΥΜΟΣ ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Μια τέτοια διάσπαση θα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για την Γερμανία. Πρώτον, οι αποδόσεις των γερμανικών λογαριασμών θα μειώνονταν απότομα καθώς οι τράπεζες της χώρας θα πίεζαν προς τα κάτω τα επιτόκια, προκειμένου να αποτρέψουν την περαιτέρω ροή κεφαλαίων προς την χώρα. Η εισροή μετρητών θα είχε ως αποτέλεσμα την ανατίμηση του πραγματικού ευρώ και, αν και η Γερμανία θα μπορούσε απλώς να το επιτρέψει μέχρις ότου τα πραγματικά ευρώ γίνουν αρκετά ακριβά ώστε να αποτρέψουν την αγορά γερμανικών περιουσιακών στοιχείων, μια τέτοια αύξηση της αξίας θα έπληττε μαζικά τις εξαγωγές των χωρών του πραγματικού ευρώ. Κατά πάσα πιθανότητα, η Γερμανία και οι σύμμαχοί της θα υποστούν μια απότομη πτώση των εξαγωγών και της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ η ισχύς του πραγματικού ευρώ θα ωθήσει προς τα κάτω τον γερμανικό πληθωρισμό καθώς οι τιμές των εισαγωγών θα μειωθούν, αυξάνοντας τις πιέσεις στις τράπεζες της χώρας. Η Γερμανία θα αντιμετώπιζε λοιπόν μια θλιβερή επιλογή -το δίλημμα του απρόθυμου ηγεμόνα. Θα μπορούσε είτε να μάθει να ζει με ένα υπερβολικά υπερεκτιμημένο νόμισμα και τον αποπληθωρισμό, είτε να εκδώσει τόνους νέων κρατικών χρεογράφων για να απορροφήσει την εξωτερική ζήτηση για περιουσιακά στοιχεία της.

Υπάρχει επί του παρόντος έλλειψη γερμανικού κρατικού χρέους επειδή η χώρα διαθέτει σημαντικό πλεόνασμα στον προϋπολογισμό της, και η ΕΚΤ αγοράζει μεγάλο μέρος οποιουδήποτε χρέους είναι διαθέσιμο στο πλαίσιο του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (quantitative easing) [14]. Ωστόσο, σε αυτό το σενάριο, με τις εξαγωγές και την εγχώρια παραγωγή να υφίστανται μαζικό πλήγμα λόγω της διάσπασης της ευρωζώνης, μια μεγάλη χρηματοδοτημένη από χρέος δημοσιονομική διέγερση (fiscal stimulus) θα ήταν πολύ πιο ελκυστική, ακόμη και στην Γερμανία. Φυσικά, η Γερμανία θα έπρεπε να πορεύεται με σταθερά δημοσιονομικά ελλείμματα σε συνεχή βάση για να ικανοποιήσει την επιθυμία των ξένων να κατέχουν γερμανικό δημόσιο χρέος και όχι μόνο ως μια προσωρινή απάντηση σε ένα οικονομικό σοκ, η οποία θα μπορούσε να είναι μια πολιτική δύσκολο να ακολουθηθεί ακόμα και αν επέτρεπε στις εξαγωγές να ανακάμψουν.

Ο Γιάννης Βαρουφάκης, τότε υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, υποστηρικτής των πολιτικών κατά της λιτότητας, μιλά με την διευθύντρια του ΔΝΤ, Christine Lagarde, στο Λουξεμβούργο, τον Ιούνιο του 2015. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΤΕΛΟΣ

Αντιμέτωπη με ένα τέτοιο δίλημμα, η Γερμανία δεν θα μπορέσει να ανασύρει το κόλπο των Ηνωμένων Πολιτειών να διευθετήσει την τεράστια ζήτηση για το χρέος της χωρίς να υποστεί μεγάλη ανοδική πίεση στο REER της. Η γερμανική οικονομία έχει μόνο το ένα πέμπτο του μεγέθους της αμερικανικής οικονομίας, πράγμα που σημαίνει ότι η Γερμανία δεν θα μπορέσει ποτέ να εκδώσει τόσα ομόλογα (bonds) όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες εκδίδουν τίτλους του Δημοσίου (Treasury securities). Και δυστυχώς για την Γερμανία, αυτή η ροή προς γερμανικά περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσε να συμβεί ακριβώς την στιγμή που η διοίκηση Trump κάνει τους επενδυτές να αμφισβητούν πόσο ασφαλή είναι τα αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία σε σχέση με τα γερμανικά.

Εάν οι επενδυτές άρχιζαν να φεύγουν από τα ομόλογα των ΗΠΑ, οι πιέσεις στην Γερμανία θα γίνονταν παγκόσμιες. Θα αναμενόταν να ενεργεί όπως ένας τοπικός ηγεμόνας -που εκδίδει χρέος και αγοράζει εξωτερικά περιουσιακά στοιχεία με τα έσοδα, όπως κάνουν σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα έπαιρνε ελάχιστα από την άνοδο αν έπραττε έτσι, όπως η πληρωμή σημαντικά χαμηλότερων αποδόσεων σε ξένους από όσα θα κέρδιζε από τα κέρδη της από τα ξένα περιουσιακά στοιχεία της. Συγκεκριμένα, προκειμένου να αποφύγει την άνοδο της αξίας του νομίσματός της σε επικίνδυνα επίπεδα, η Γερμανία θα έπρεπε να επιτρέψει στο εξωτερικό της ισοζύγιο (τα στοιχεία που αγοράζει στο εξωτερικό με τα έσοδα που παίρνει από την πώληση όλων αυτών των νέων ομολόγων) να διογκωθεί. Η Γερμανία θα βίωνε συγχρόνως έναν συνδυασμό μιας πολύ ευρείας ανατίμησης του νομίσματος και μιας πολύ μεγάλης αύξησης της έκθεσής της σε εξωτερικούς κινδύνους.