Το νέο γερμανικό ζήτημα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το νέο γερμανικό ζήτημα

Τι θα συμβεί όταν η Ευρώπη αρχίσει να διαλύεται;
Περίληψη: 

Η Γερμανία κατέστη και πάλι η κυρίαρχη δύναμη στην Ευρώπη. Η κεντρική Ευρώπη έγινε η αλυσίδα εφοδιασμού της Γερμανίας και ουσιαστικά μέρος της «ευρύτερης γερμανικής οικονομίας», μια υλοποίηση της Mitteleuropa του εικοστού πρώτου αιώνα. Η υπόλοιπη Ευρώπη έγινε η εξαγωγική αγορά της Γερμανίας.

Ο ROBERT KAGAN είναι ανώτερος συνεργάτης στην έδρα Stephen και Barbara Friedman στο Brookings Institution και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Jungle Grows Back: America and Our Imperiled World [1].

Πολλοί έχουν θρηνήσει το σκοτεινό μονοπάτι στο οποίο βρίσκονται σήμερα η Ευρώπη και η διατλαντική σχέση, αλλά δεν έχει υπάρξει μεγάλη συζήτηση για το πού οδηγεί αυτό το μονοπάτι. Η ευρωπαϊκή αδυναμία και διαίρεση, μια στρατηγική «αποσύνδεση» από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ξέφτισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το «μετά την Ευρώπη», «το τέλος της Ευρώπης» -αυτά είναι τα ζοφερά σενάρια, αλλά υπάρχει μια ευχάριστη ασάφεια σε αυτά. Υπονοούν αποτυχημένα όνειρα, όχι εφιάλτες. Ωστόσο, η αποτυχία του ευρωπαϊκού σχεδίου, αν συμβεί, θα μπορούσε να γίνει ένας εφιάλτης, και όχι μόνο για την Ευρώπη. Θα επιστρέψει, μεταξύ άλλων, αυτό που ήταν γνωστό ως «το γερμανικό ζήτημα».

04042019-1.jpg

Über alles: Υποστηρικτές του κόμματος Εναλλακτική για την Γερμανία, σε μια διαδήλωση στο Βερολίνο, τον Μάιο του 2014. THOMAS PETER/REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------

Το γερμανικό ζήτημα παρήγαγε την σημερινή Ευρώπη, καθώς και την διατλαντική σχέση των τελευταίων επτά δεκαετιών. Η ενοποίηση της Γερμανίας το 1871 δημιούργησε ένα νέο έθνος στην καρδιά της Ευρώπης που ήταν υπερβολικά μεγάλο, πολυπληθές, πολύ πλούσιο και πολύ ισχυρό για να αντισταθμιστεί αποτελεσματικά από τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου. Η καταστροφή της ευρωπαϊκής ισορροπίας ισχύος βοήθησε στην παραγωγή δύο παγκοσμίων πολέμων και έφερε πάνω από δέκα εκατομμύρια στρατιώτες των ΗΠΑ από τον Ατλαντικό για να πολεμήσουν και να πεθάνουν σε αυτούς τους πολέμους. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ίδρυσαν το ΝΑΤΟ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τουλάχιστον εξίσου για να διευθετήσουν το γερμανικό πρόβλημα όσο και για να ανταποκριθούν στην σοβιετική πρόκληση, ένα γεγονός που τώρα έχει ξεχαστεί από τους σημερινούς ρεαλιστές -να «κρατήσει την Σοβιετική Ένωση εκτός, τους Αμερικανούς εντός, και τους Γερμανούς κάτω», όπως το έθεσε ο Λόρδος Ismay, ο πρώτος γενικός γραμματέας της συμμαχίας. Αυτός ήταν επίσης ο σκοπός της σειράς των ενοποιητικών ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, ξεκινώντας από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, που τελικά έγινε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως το έθεσε ο διπλωμάτης George Kennan, κάποια μορφή ευρωπαϊκής ενοποίησης ήταν «η μόνη κατανοητή λύση για το πρόβλημα της σχέσης της Γερμανίας με την υπόλοιπη Ευρώπη» και αυτή η ενοποίηση θα μπορούσε να συμβεί μόνο υπό την ομπρέλα μιας δέσμευσης ασφάλειας από τις ΗΠΑ.

Και λειτούργησε. Σήμερα, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς την Γερμανία να επιστρέφει σε οποιαδήποτε εκδοχή του περίπλοκου παρελθόντος της. Οι Γερμανοί έχουν γίνει αναμφισβήτητα ο πιο φιλελεύθερος και ειρηνικός λαός στον κόσμο, η επιλογή του καθενός για να αναλάβουν το τώρα τον μη διεκδικούμενο μανδύα του «ηγέτη του ελεύθερου κόσμου». Πολλοί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θέλουν να δουν περισσότερη θεληματικότητα από την Γερμανία, όχι λιγότερη, στην παγκόσμια οικονομία, στην διπλωματία, ακόμη και στρατιωτικά. Όπως σημείωσε το 2011 ο Radoslaw Sikorski, τότε υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας, «φοβάμαι την γερμανική ισχύ λιγότερο από ό, τι αρχίζω να φοβάμαι την γερμανική αδράνεια». Είναι ένα αξιοσημείωτο πράγμα για να το πει ένας Πολωνός ηγέτης, και στηρίχθηκε στην ευρέως διαδεδομένη υπόθεση ότι αυτό που οι Γερμανοί έχουν κάνει με το να μεταμορφώσουν τον εαυτό τους δεν γίνεται ποτέ να ανατραπεί.

Είναι αυτά αληθή; Είναι αυτή η μόνη αντιληπτή Γερμανία; Με την τάξη που έκανε την σημερινή Γερμανία ισχυρή να βρίσκεται τώρα υπό επίθεση, [μια επίθεση] που συμπεριλαμβάνει και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κόσμος πρόκειται να μάθει. Η ιστορία υπονοεί ότι μπορεί να μην του αρέσει η απάντηση.

ΔΡΑΠΕΤΕΥΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Ως ιστορικό θέμα, η Γερμανία, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα ως έθνος, υπήρξε ένας από τους πιο απρόβλεπτους και ασυνεπείς παίκτες στην διεθνή σκηνή. Πέτυχε την ενοποίηση μέσω μιας σειράς πολέμων στις δεκαετίες του 1860 και του 1870. Ο Otto von Bismarck στην συνέχεια την σφυρηλάτησε σε έθνος, με «αίμα και ατσάλι», όπως το έθεσε, μετατρέποντάς το στην ειρηνική «χορτάτη δύναμη» των επόμενων δύο δεκαετιών. Στην συνέχεια, από το 1890 με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό τον Κάιζερ Βίλχελμ Β’, έγινε η φιλόδοξη γερμανική αυτοκρατορία, με όνειρα για την Mitteleuropa, μια γερμανική σφαίρα επιρροής που να εκτείνεται μέχρι την Ρωσία -και οράματα, σύμφωνα με τα λόγια του Bernhard von Bülow, ο οποίος ήταν τότε υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, για μια «θέση στον ήλιο». Μετά τον πόλεμο, η Γερμανία έγινε η προσεκτική ρεβιζιονιστική δύναμη των ετών της Βαϊμάρης, μόνο για να αναδειχθεί ως κατακτητής της Ευρώπης υπό τον Χίτλερ την δεκαετία του 1930 και στην συνέχεια να καταρρεύσει σε ένα νικημένο, διαιρεμένο κράτος. Ακόμη και κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Δυτική Γερμανία ταλαντευόταν ανάμεσα στον φιλοδυτικό ιδεαλισμό του καγκελάριου Konrad Adenauer και στην ρεαλιστική Ostpolitik του καγκελαρίου Willy Brandt. Η εγχώρια πολιτική της χώρας δεν ήταν λιγότερο ταραχώδης και απρόβλεπτη, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1940. Οι μελετητές έχουν από καιρό προβληματιστεί για την γερμανική Sonderweg (ιδιαιτερότητα), το μοναδικό και προβληματικό μονοπάτι που πήρε το έθνος προς την σύγχρονη δημοκρατία, μέσω της αποτυχημένης φιλελεύθερης επανάστασης, της κληρονομικής μοναρχίας, του αυταρχισμού, της εύθραυστης δημοκρατίας και του ολοκληρωτισμού, όλα στις πρώτες επτά δεκαετίες της ύπαρξής του.