Πώς τελειώνει μια παγκόσμια τάξη

Σήμερα, και οι δύο τάξεις έχουν επιδεινωθεί. Αν και ο ίδιος ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε πριν από πολύ καιρό, η τάξη που δημιούργησε διαλύθηκε με πιο αποσπασματικό τρόπο -εν μέρει επειδή οι προσπάθειες της Δύσης για ενσωμάτωση της Ρωσίας στην φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη πέτυχαν ελάχιστα. Ένα σημάδι της επιδείνωσης της τάξης του Ψυχρού Πολέμου ήταν η εισβολή του Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ το 1990, κάτι που η Μόσχα πιθανότατα θα είχε εμποδίσει τα προηγούμενα χρόνια λόγω του ότι ενείχε υπερβολικό ρίσκο. Αν και η πυρηνική αποτροπή εξακολουθεί να ισχύει, ορισμένες από τις συμφωνίες ελέγχου όπλων που την υποστηρίζουν έχουν σπάσει, ενώ άλλες ξεφτίζουν.

Παρόλο που η Ρωσία απέφυγε οποιαδήποτε άμεση στρατιωτική πρόκληση προς το ΝΑΤΟ, έδειξε εντούτοις μια αυξανόμενη βούληση να διαταράξει το status quo: Μέσω της χρήσης βίας στην Γεωργία το 2008 και στην Ουκρανία από το 2014, της συχνά αδιάκριτης στρατιωτικής επέμβασής της στην Συρία και της επιθετικής χρήσης κυβερνοπολέμου (cyberwarfare) για να προσπαθήσει να επηρεάσει τα πολιτικά αποτελέσματα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Όλα αυτά αντιπροσωπεύουν μια απόρριψη των κύριων περιορισμών που σχετίζονται με την παλαιά τάξη. Από την ρωσική σκοπιά, το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, μια πρωτοβουλία σαφώς αντίθετη με το ρητό του Winston Churchill «Στη νίκη, μεγαλοψυχία». Η Ρωσία έκρινε επίσης τον πόλεμο του Ιράκ το 2003 και την στρατιωτική παρέμβαση του ΝΑΤΟ στην Λιβύη το 2011, που πραγματοποιήθηκαν στο όνομα του ανθρωπισμού αλλά γρήγορα εξελίχθηκαν σε αλλαγή καθεστώτος, ως πράξεις κακής πίστης και παρανομίας, ασυμβίβαστες με τις έννοιες της παγκόσμιας τάξης όπως τις καταλάβαινε.

Η φιλελεύθερη τάξη παρουσιάζει τα δικά της σημάδια επιδείνωσης. Ο αυταρχισμός είναι σε άνοδο όχι μόνο σε προφανείς τόπους, όπως η Κίνα και η Ρωσία, αλλά και στις Φιλιππίνες, την Τουρκία και την ανατολική Ευρώπη. Το παγκόσμιο εμπόριο έχει αυξηθεί, αλλά οι πρόσφατοι γύροι εμπορικών συνομιλιών έχουν τερματιστεί χωρίς συμφωνία, και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) αποδείχθηκε ανίκανος να αντιμετωπίσει τις πιεστικότερες προκλήσεις του σήμερα, συμπεριλαμβανομένων των μη δασμολογικών εμποδίων και της κλοπής της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η δυσαρέσκεια για την εκμετάλλευση του δολαρίου από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την επιβολή κυρώσεων αυξάνεται, όπως και η ανησυχία για την συσσώρευση του χρέους της χώρας.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει ελάχιστη συνάφεια με τις περισσότερες από τις συγκρούσεις του κόσμου και οι διεθνείς ρυθμίσεις έχουν αποτύχει γενικότερα να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που συνδέονται με την παγκοσμιοποίηση. Η σύνθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας έχει όλο και λιγότερη συνάφεια με την πραγματική κατανομή της ισχύος. Ο κόσμος έχει τεθεί ενάντιος ως προς την γενοκτονία και έχει υποστηρίξει το δικαίωμα να παρέμβει όταν οι κυβερνήσεις αδυνατούν να ανταποκριθούν στην «ευθύνη για προστασία» (“responsibility to protect”) των πολιτών τους, αλλά η ρητορική δεν έχει μεταφραστεί σε δράση. Η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (Nuclear Nonproliferation Treaty) επιτρέπει μόνο σε πέντε κράτη να διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αλλά τώρα υπάρχουν εννέα που έχουν (και πολλά άλλα που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν αν το επιλέξουν). Η ΕΕ, μακράν η σημαντικότερη περιφερειακή διευθέτηση, παλεύει με το Brexit και τις διαμάχες για τη μετανάστευση και την [εθνική] κυριαρχία. Και σε όλο τον κόσμο, οι χώρες όλο και περισσότερο αντιτίθενται στα πρωτεία των ΗΠΑ.

Ρώσοι στρατιώτες σε θωρακισμένα στρατιωτικά οχήματα μεταφοράς προσωπικού σε δρόμο κοντά στην Σεβαστούπολη, στην Κριμαία, τον Μάρτιο του 2014. BAZ RATNER / REUTERS
--------------------------------------------------------------------

ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΕΙΣ ΙΣΧΥΟΣ

Γιατί συμβαίνει όλο αυτό; Είναι διδακτικό να κοιτάξουμε πίσω στον σταδιακό θάνατο της Συνεννόησης της Ευρώπης (Concert of Europe). Η σημερινή παγκόσμια τάξη έχει αγωνιστεί για να αντιμετωπίσει τις μετατοπίσεις της ισχύος: Η άνοδος της Κίνας, η εμφάνιση αρκετών μεσαίων δυνάμεων (ειδικά το Ιράν και η Βόρεια Κορέα) που απορρίπτουν σημαντικές πτυχές της τάξης, και η εμφάνιση μη κρατικών δρώντων (από καρτέλ ναρκωτικών μέχρι τρομοκρατικά δίκτυα ) που μπορούν να αποτελέσουν σοβαρή απειλή για την τάξη εντός και μεταξύ κρατών.

Το τεχνολογικό και πολιτικό πλαίσιο επίσης άλλαξε και με σημαντικούς τρόπους. Η παγκοσμιοποίηση είχε αποσταθεροποιητικές επιδράσεις, κυμαινόμενες από την αλλαγή του κλίματος έως την εξάπλωση της τεχνολογίας σε πολύ περισσότερα χέρια από ποτέ άλλοτε, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς ομάδων και ανθρώπων που σκόπευαν να διαταράξουν την τάξη. Ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός έχουν αυξηθεί -το αποτέλεσμα της μεγαλύτερης ανισότητας εντός των χωρών, της αποδιάρθρωσης που συνδέεται με την οικονομική κρίση του 2008, της απώλειας θέσεων εργασίας από το εμπόριο και την τεχνολογία, της αύξησης των ροών μεταναστών και προσφύγων, και της δύναμης των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης να εξαπλώνουν το μίσος.