Το κεντρί στην ουρά της COVID-19

Στην αρχή της πανδημίας COVID-19, πολλοί φοβούντο ότι η ασθένεια θα έπληττε σκληρότερα τις φτωχότερες χώρες του κόσμου –ότι τα κρούσματα θα κατέκλυζαν τα νοσοκομεία, οι εργαζόμενοι στην υγειονομική περίθαλψη θα ξέμεναν από εξοπλισμό και προμήθειες, και ότι ο αριθμός των θανάτων θα ήταν καταστροφικός. Αυτά τα ενδεχόμενα, ευτυχώς, δεν έχουν ακόμη πραγματοποιηθεί. Από τα διαθέσιμα δεδομένα, φαίνεται ότι υπάρχουν λιγότεροι [1] κατά κεφαλήν θάνατοι στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος από όσοι στις πλουσιότερες αντίστοιχες χώρες.

Διαδηλωτές κατά την διάρκεια αντικυβερνητικών διαμαρτυριών στην Βασόρα του Ιράκ, τον Δεκέμβριο του 2020. Essam al-Sudani / Reuters
----------------------------------------------------------------

Ωστόσο, οι αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να έχουν υποφέρει περισσότερο από την πανδημία οικονομικά και πολιτικά από όσο στον τομέα της δημόσιας υγείας. Μια πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) διαπίστωσε [2] ότι η κοινωνική αναταραχή αυξήθηκε μετά τις πανδημίες SARS, H1N1, MERS, Ebola και Zika, ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλά επίπεδα ανισότητας. Η COVID-19 έχει περισσότερες δυνατότητες από όλες τις προηγούμενες ασθένειες συνδυαστικά για να αυξήσει την φτώχεια, να εμβαθύνει τα κοινωνικά ρήγματα και να εντείνει τις συγκρούσεις.

Το πιθανό εύρος και η σοβαρότητα της ύφεσης [από την] COVID-19 είναι χειρότερα από εκείνα οποιασδήποτε παγκόσμιας οικονομικής κρίσης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο [3]. Τον Οκτώβριο, η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωσε [4] ότι το παγκόσμιο ποσοστό φτώχειας θα αυξηθεί για πρώτη φορά μέσα σε πάνω από δύο δεκαετίες: η πανδημία θα μπορούσε να ωθήσει έως και 150 εκατομμύρια επιπλέον ανθρώπους κάτω από το όριο της ακραίας φτώχειας (ορίζεται ως η διαβίωση με 1,90 δολάρια ανά ημέρα) μέχρι το τέλος του 2021, ξεγράφοντας χρόνια προόδου. Μια ανάλυση του Brookings Institution σημείωσε [5] ότι αυτή η αύξηση της φτώχειας θα μπορούσε να συνεχιστεί έως το 2030, ιδίως στις πολιτικά πιο ευάλωτες χώρες με χαμηλό εισόδημα.

Οι πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν την οικονομική καταιγίδα πολύ καλύτερα από τις φτωχές. Το ΔΝΤ έχει προβλέψει [6] ότι η παγκόσμια ανάπτυξη θα ανακάμψει το 2021 καθώς οι εμβολιασμοί και η καλύτερη διάγνωση για COVID-19 βοηθούν στο άνοιγμα πολλών οικονομιών. Αλλά αυτά τα κέρδη δεν θα μοιραστούν ομοιόμορφα. Οι φτωχότερες χώρες βρίσκονται σε κατά πολύ μειονεκτικότερη θέση: οι ρυθμοί ανάπτυξης πριν από την πανδημία ήταν κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο˙ είχαν λίγη δημοσιονομική και νομισματική ευελιξία κατά την διάρκεια της κρίσης˙ οι πληθυσμοί τους φέρουν βαθιά σημάδια από την πείνα, τις ασθένειες και τις σχολικές απουσίες λόγω της COVID-19˙ και έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε εμβόλια [7]. Η επιτόπια έρευνα του International Crisis Group [8] έχει δείξει ότι αυτές οι οικονομικές δυνάμεις θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν μελλοντική αστάθεια.

Ο τερματισμός της πανδημίας δεν είναι επομένως μόνο θέμα παροχής ανοσοποιητικών [φαρμάκων] και άλλης ιατρικής βοήθειας. Οι πλούσιες χώρες πρέπει να κοιτάξουν πέρα από τα σύνορά τους και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί θεσμοί πρέπει να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους εάν θέλουν να αποτρέψουν τη μακριά ουρά της COVID-19 από το να προκαλέσει περαιτέρω διαταραχές.

ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΑΣΤΑΘΕΙΑ

Όπως και η ίδια η πανδημία, η οικονομική κρίση είναι τόσο ευρέως παγκόσμια όσο και εξαιρετικά εντοπισμένη. Το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Ασίας, για παράδειγμα, έχει δει σχετικά μέτριες οικονομικές επιπτώσεις. Εκεί, οι καλά οργανωμένες αντιδράσεις στην πανδημία έχουν ενισχύσει τις ελπίδες για γρήγορη ανάκαμψη [9]. Στην Αφρική, σε αντιδιαστολή, ο οικονομικός αντίκτυπος της COVID-19 είναι ήδη σοβαρός [10]: η ήπειρος φιλοξενεί το 70% των φτωχών στον κόσμο -περισσότερα από 400 εκατομμύρια άτομα- που είναι ιδιαίτερα πιθανό [11] να χάσουν θέσεις εργασίας και να πεινάσουν κατά την διάρκεια της πανδημίας. Στην Λατινική Αμερική, που είναι ο τόπος περίπου του ενός τετάρτου [12] των σημερινών θανάτων από COVID-19 στον κόσμο, η πανδημία έχει τραβήξει το χαλί [13] κάτω από τα πόδια μιας ταχέως αναπτυσσόμενης μεσαίας τάξης. Στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, τα συστήματα υγείας είναι πιεσμένα και μεγάλοι ανεπίσημοι τομείς έχουν δεχτεί πλήγμα, οδηγώντας το συνήθως νηφάλιο ΔΝΤ να προειδοποιήσει [14] για αυξανόμενη κοινωνική αναταραχή.

Συνολικά, η COVID-19 έσπρωξε πολλούς οικονομικούς μοχλούς στις φτωχές χώρες προς την λάθος κατεύθυνση. Η ύφεση που προκαλείται από την πανδημία έχει διευρύνει τις τάξεις των ανέργων και αύξησε την εξάρτηση από τους αδύναμους κρατικούς θεσμούς. Έχει μειώσει τα φορολογικά έσοδα σε πολλές χώρες, οδηγώντας τις κυβερνήσεις να αναλάβουν νέο χρέος ή να μειώσουν την παροχή δημοσίων υπηρεσιών και κοινωνικών προγραμμάτων. Ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες ανταποκρίθηκαν στην κρίση υποτιμώντας το νόμισμά τους, με αποτέλεσμα τη μείωση των πραγματικών μισθών και την αύξηση του κόστους ζωής. Μεμονωμένα, κάθε σοκ καταπονεί το σύστημα. Όλα μαζί, είναι μια συνταγή για αστάθεια.

Για χώρες που αντιμετωπίζουν συγκρούσεις, κλιματικές αλλαγές ή και τα δύο [15], η πανδημία έχει χτυπήσει σε μια ιδιαίτερα δυσάρεστη στιγμή. Τον Φεβρουάριο του 2020, προτού προλάβουν οι αναλυτές να καταγράψουν ουσιαστικά τον αντίκτυπο της COVID-19, η Παγκόσμια Τράπεζα προέβλεπε [16] ότι τα δύο τρίτα των ακραία φτωχών θα ζούσαν σε εύθραυστες και επηρεασμένες από συγκρούσεις καταστάσεις έως το 2030. Η COVID-19 έχει σκουρύνει την οικονομική εικόνα ακριβώς σε αυτές τις τοποθεσίες.