Η επίθεση των αυταρχικών εναντίον των εξόριστων

Την Κυριακή, 23 Μαΐου, η Λευκορωσία συγκλόνισε τον κόσμο με το να στείλει ένα μαχητικό αεροσκάφος της για να αναγκάσει μια πτήση της Ryanair σε πορεία από την Ελλάδα προς την Λιθουανία να αλλάξει πορεία και να προσγειωθεί στο Μινσκ, όπου οι Αρχές συνέλαβαν δύο επιβάτες: τον Raman Pratasevich, 26 ετών εξόριστο Λευκορώσo δημοσιογράφο και την φίλη του, Sofya Sapega. Ο Πρατάσεβιτς αντιμετωπίζει ποινικές κατηγορίες για υποτιθέμενη οργάνωση «μαζικών ταραχών» μέσω του Telegram, μιας πλατφόρμας ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων. Η Sapega κατηγορήθηκε για απροσδιόριστα αδικήματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε έκκληση για έρευνα και επιβάρυνση των κυρώσεων της ΕΕ που ήδη αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του αυταρχικού ηγεμόνα της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να ακολουθούντο παράδειγμά τους.

Διαδήλωση στην Βαρσοβία της Πολωνίας για την κράτηση του Raman Pratasevich, τον Μάιο του 2021. Dawid Zuchowicz / Agencja Gazeta / Reuters
---------------------------------------------------------

Την Δευτέρα, οι Αρχές της Λευκορωσίας διένειμαν ένα βίντεο 30 δευτερολέπτων του Πρατάσεβιτς, στο οποίο ισχυριζόταν νευρικά ότι τον είχαν μεταχειριστεί καλά όσο είναι σε κράτηση και ότι συνεργάστηκε με την έρευνα για τις δραστηριότητές του. Ακολούθησε ένα βίντεο της Sapega την Τρίτη. Ωστόσο, δεδομένου του ιστορικού της κυβέρνησης της Λευκορωσίας να βασανίζει κρατούμενους και να τους αναγκάζει να κάνουν τέτοιες δηλώσεις, ήταν δύσκολο να δοθεί πολύ βάρος σε αυτές τις διαβεβαιώσεις.

Οι μέθοδοι του Λουκασένκο ήταν καινοτόμες˙ οι κρατικές αεροπειρατείες είναι σπάνιες. Αλλά η σύλληψη του Πρατάσεβιτς αντιπροσωπεύει ακριβώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας τάσης προς την διακρατική καταστολή, καθώς τα αυταρχικά καθεστώτα επιδιώκουν όλο και περισσότερο να εφαρμόζουν τις βάναυσες τακτικές που χρησιμοποιούν εγχωρίως και σε εξόριστους και μέλη της διασποράς αλλού στον κόσμο. Τον Φεβρουάριο, οι συνάδελφοί μου στο Freedom House και εγώ δημοσιεύσαμε μια έκθεση [1] που συγκεντρώνει 608 περιπτώσεις τέτοιας μεταχείρισης σε όλο τον κόσμο από το 2014, συμπεριλαμβανομένων απελάσεων, κρατήσεων, εκδόσεων, επιθέσεων, και δολοφονιών. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις κάθε είδους και σε κάθε περιοχή στρέφονται όλο και περισσότερο σε τέτοιες μεθόδους για να καταπολεμήσουν αυτό που βλέπουν ως απαράδεκτη απειλή από όλο και περισσότερο δικτυωμένους, ορατούς, και επιδραστικούς επικριτές που προέρχονται από τις χώρες τους αλλά έχουν βρει καταφύγιο αλλού. Το πιο σοκαριστικό παράδειγμα τα τελευταία χρόνια ήταν η δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Jamal Khashoggi το 2018 στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη από τα χέρια μιας ομάδας κρούσης που έστειλε η Σαουδαραβική κυβέρνηση.

Ο κύριος παράγοντας που κινητοποιεί τέτοιες παραβάσεις είναι απλός: μια αίσθηση ατιμωρησίας μεταξύ των αυταρχικών. Παρά την σαφή συνενοχή του στην δολοφονία του Khashoggi, ο Mohammed bin Salman παραμένει ο de facto ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας. Ο πρόεδρος της Ρουάντα, Paul Kagame, έδωσε συνεντεύξεις σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, στις οποίες έχει καυχηθεί για την επιχείρηση που πραγματοποίησε η κυβέρνησή του τον Αύγουστο του 2020 για να απαγάγει τον εξόριστο αντιφρονούντα Paul Rusesabagina. Ο Λουκασένκο και άλλοι σαφώς το έχουν σημειώσει. Κατά την αεροπειρατεία της πτήσης της Ryanair και την σύλληψη του Πρατάσεβιτς, η Λευκορωσία δεν δημιούργησε νέο προηγούμενο, αλλά απλώς ακολούθησε ένα υπάρχον.

Πίσω από όλες τις πράξεις διακρατικής καταστολής υπάρχει μια υπόθεση ότι οι στόχοι «ανήκουν» στο κράτος από το οποίο προέρχονται, και ένα στοίχημα ότι οι χώρες υποδοχής τους -οι τόποι όπου ζουν, εργάζονται, μεγαλώνουν τις οικογένειές τους και ίσως ακόμη και απολαμβάνουν υπηκοότητα- δεν θα ρισκάρουν μια διαμάχη για κάποιον που δεν είναι «ιθαγενής». Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει αυτή η άσχημη τάση είναι να γίνει αυτό το στοίχημα πολύ πιο επικίνδυνο, με το να υπάρξει σκληρό χτύπημα ως απάντηση εναντίον των δραστών -συμπεριλαμβανομένου του Λουκασένκο- και να καταδειχθεί στους αυταρχικούς ότι θα πληρώσουν ένα υπερβολικό τίμημα για την διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων.

ΟΙ ΕΧΘΡΙΚΟΙ ΟΥΡΑΝΟΙ

Λίγες άλλες κυβερνήσεις έχουν καταφύγει στο είδος την αεροπειρατείας που έκανε ο Λουκασένκο. Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα έγινε το 1956, όταν η Γαλλία ανάγκασε την προσγείωση μιας πτήσης πάνω από την Αλγερία για να συλλάβει τον αρχηγό της ανεξαρτησίας της Αλγερίας, Ahmed Ben Bella. Πιο πρόσφατα, το 2010, το Ιράν ανάγκασε μια πτήση από το Ντουμπάι προς το Κιργιζιστάν να προσγειωθεί στην Τεχεράνη, όπου συνέλαβε τον αρχηγό μιας Σουνιτικής μαχητικής ομάδας.

Τέτοιες ωμές τακτικές δεν είναι ο κανόνας όταν πρόκειται για διακρατική καταστολή. Μια πιο συνηθισμένη προσέγγιση είναι μια κυβέρνηση να αναθέτει ή να εξαναγκάζει τοπικούς φορείς σε άλλη χώρα να εκτελέσουν τη βρώμικη δουλειά της. Η Τουρκία έχει βελτιώσει αυτήν την προσέγγιση, κάνοντας μια παγκόσμια εκστρατεία συλλήψεων σε όλο τον κόσμο μετά από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον της κυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Ιούλιο του 2016. Σε τουλάχιστον 17 χώρες, μακριά όσο η Βουλγαρία, η Γκαμπόν, το Κοσσυφοπέδιο, η Μαλαισία και το Πακιστάν, η τουρκική κυβέρνηση έχει πιέσει ή παρακινήσει τις τοπικές Αρχές να κρατήσουν Τούρκους φυγάδες ή εξόριστους. Μετά από διαβλητές νομικές διαδικασίες, οι κρατούμενοι έχουν παραδοθεί στην Τουρκία, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου που απαγορεύει την επαναπροώθηση σε μια χώρα όπου ένας κρατούμενος μπορεί να αντιμετωπίσει κακή μεταχείριση. Η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι έχει φέρει περισσότερα από 100 άτομα στην Τουρκία μέσω αυτών των μεθόδων.

Η Κίνα έχει χρησιμοποιήσει παρόμοιες τακτικές στην διεθνή της εκστρατεία εναντίον των Ουιγούρων και του Θιβετιανών ακτιβιστών και άλλων επικριτών του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Με την έντονη πίεση στις τοπικές Αρχές σε χώρες που εξαρτώνται από οικονομικούς δεσμούς με την Κίνα, το Πεκίνο μπόρεσε να εξασφαλίσει την κράτηση πολλών από τους πιο ζωηρούς επικριτές του. Ένας τέτοιος εξαναγκασμός είχε ως αποτέλεσμα μαζικές απελάσεις στην Κίνα, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής περισσότερων από 100 ατόμων από την Ταϊλάνδη το 2015 και τουλάχιστον δώδεκα ατόμων από την Αίγυπτο το 2017.

Μια συνήθης τακτική της διακρατικής καταστολής είναι μια αυταρχική κυβέρνηση να καταχραστεί την πρόσβασή της στην Ιντερπόλ. Σε αντίθεση με μια διαδεδομένη εσφαλμένη αντίληψη, η Ιντερπόλ δεν είναι μια υπηρεσία επιβολής του νόμου αλλά μια πλατφόρμα επικοινωνίας. Ο ρόλος της είναι να διαδίδει ανακοινώσεις για καταζητούμενους από εθνικές αστυνομικές υπηρεσίες σε ένα παγκόσμιο δίκτυο θεσμών επιβολής του νόμου. Αν και οι κανόνες της Ιντερπόλ απαγορεύουν την κατάχρηση του συστήματος για πολιτικούς σκοπούς, ο οργανισμός έχει μικρή ικανότητα να ελέγχει το πλήθος των αιτημάτων που λαμβάνει. Μόνο το 2019, η Ιντερπόλ διέδωσε περισσότερες από 13.000 Κόκκινες Ειδοποιήσεις (Red Notice), τις οποίες οι χώρες χρησιμοποιούν για να ζητήσουν βοήθεια από άλλες κυβερνήσεις στον εντοπισμό και την σύλληψη ατόμων. Για τα κράτη που θέλουν να επεκτείνουν την διεθνή τους πρόσβαση, η Ιντερπόλ προσφέρει μια εύκολη, αποτελεσματική και χωρίς κόστος εναλλακτική, επειδή δεν υπάρχει κανένα τίμημα αν [κάποια χώρα] πιαστεί να την χειραγωγεί. Η Ρωσία έχει καταφέρει να καταχραστεί το σύστημα με αυτόν τον τρόπο˙ η Μόσχα αντιπροσωπεύει το 38% των δημόσιων Κόκκινων Ειδοποιήσεων που βρίσκονται επί του παρόντος στο σύστημα της Interpol.

Αν και οι υπηρεσίες ασφαλείας της Λευκορωσίας έχουν μια φήμη για παρακολούθηση εξόριστων, η κυβέρνηση του Λουκασένκο δεν έχει μέχρι στιγμής αποτύχει να εμπλέξει επιτυχώς τοπικές Αρχές σε άλλες χώρες ή να χειραγωγήσει συστηματικά την Ιντερπόλ προκειμένου να πάρει στα χέρια της επικριτές από το εξωτερικό. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη προσπάθειας. Το 2011 και το 2012, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας, Ales Mihalevich, συνελήφθη στην Πολωνία και στην συνέχεια στις Ηνωμένες Πολιτείες αφότου η Ιντερπόλ εξέδωσε μια Ειδοποίηση εξ ονόματος της Λευκορωσίας. Αν και οι αμερικανικές Αρχές τον απελευθέρωσαν τελικά, το περιστατικό αποκάλυψε το πώς οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου ακόμη και στις Δυτικές δημοκρατίες μπορούν να μετατραπούν σε πράκτορες κατασταλτικών καθεστώτων.

Η καταφυγή της Λευκορωσίας στην αεροπειρατεία μπορεί να ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας της να διακόψει την αντιπολίτευση στο εξωτερικό με άλλα μέσα. Υπό αυτό το φως, η επιχείρηση ήταν μια πράξη απελπισίας και όχι αυτοπεποίθησης. Η χρήση μιας τέτοιας κατάφωρης και προκλητικής τακτικής, χωρίς εύλογη δυνατότητα διάψευσης ή δικαιολογίας, δείχνει ότι ο Λουκασένκο είναι τρομοκρατημένος. Είναι πρόθυμος να διακινδυνεύσει σοβαρή ζημιά στην φήμη του, τις διπλωματικές σχέσεις του, και την οικονομία της χώρας του για να συλλάβει μόνο έναν δημοσιογράφο. Το όφελος, πιστεύει σαφώς, θα υπερβεί αυτά τα κόστη. Εναπόκειται τώρα στους ηγέτες των δημοκρατικών χωρών να αποδείξουν ότι ο Λουκασένκο έκανε λάθος.

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Η εξαιρετική φύση του παιγνίου του Λουκασένκο έχει ήδη προκαλέσει μια σειρά από ασυνήθιστες απαντήσεις, όπως μια έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO), διεύρυνση των απαγορεύσεων για την διέλευση από τον λευκορωσικό εναέριο χώρο, και το κλείσιμο ορισμένων ευρωπαϊκών αεροδρομίων στην κρατική αεροπορική εταιρεία της Λευκορωσίας, Belavia. Τα μέτρα αυτά θα επιβάλουν κόστη οικονομικά και φήμης για το Μινσκ. Το καθεστώς Λουκασένκο, ωστόσο, θα αντέξει εύκολα αυτές τις αναποδιές, οι οποίες είναι πιθανό να είναι προσωρινές και θα επιβάλουν περιορισμένο οικονομικό κόστος. Το ίδιο ισχύει για στοχοθετημένες κυρώσεις που έχουν ήδη εφαρμόσει η Ουάσιγκτον και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί της σε μεμονωμένους αξιωματούχους ή πράκτορες της Λευκορωσίας, και πιθανότατα θα επεκταθούν και θα διευρυνθούν.

Αυτό δείχνει την δυσκολία της αντιμετώπισης της διακρατικής καταστολής. Οι τακτικές που χρησιμοποιούν οι αυταρχικοί για να κυνηγήσουν τους επικριτές τους στο εξωτερικό προσαρμόζονται προσεκτικά για να επωφεληθούν από τα παγκοσμιοποιημένα συστήματα ταξιδιών, ανταλλαγής δεδομένων, μετανάστευσης, και επιβολής του νόμου. Τέτοια συστήματα περιλαμβάνουν ευρεία διεθνή συνεργασία και συντονισμό και βασίζονται σε έναν υψηλό βαθμό αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των κυβερνήσεων. Περιλαμβάνουν επίσης συναλλαγές και για τα δύο μέρη. Τα ευρωπαϊκά κράτη επωφελούνται από την ικανότητα να πετούν αεροσκάφη πάνω από την Λευκορωσία, οπότε η προσπάθεια αποκοπής του εναέριου χώρου της Λευκορωσίας θα τα βλάψει επίσης. Οι αυταρχικοί έχουν μάθει πώς να εκμεταλλεύονται μια τέτοια αλληλεξάρτηση και δεν υπάρχει ένας χωρίς κόστος τρόπος για τις δημοκρατικές χώρες ώστε να ανταποκριθούν στην διακρατική καταστολή.

Ωστόσο, για να σταματήσει μια τέτοια εκμετάλλευση, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις πρέπει να πιέσουν ώστε η Λευκορωσία να ανασταλεί από την Ιντερπόλ, κάτι που θα έστελνε ένα ισχυρό μήνυμα και θα καθιστούσε αδύνατο για το καθεστώς του Λουκασένκο να καταχραστεί τις Ειδοποιήσεις της Ιντερπόλ. Η κατάφωρη απαγωγή ενός εξόριστου δείχνει ότι η Λευκορωσία δεν μπορεί να τύχει εμπιστοσύνης ότι ενεργεί με καλή πίστη και η Ιντερπόλ δεν έχει σχεδιαστεί για να χειρίζεται κακοπροαίρετους δρώντες. Οι κανόνες της Ιντερπόλ επιτρέπουν στην Γενική Γραμματεία του οργανισμού να προβεί σε μια βραχυπρόθεσμη αναστολή˙ μακροπρόθεσμα θα χρειαζόταν την έγκριση της Εκτελεστικής Επιτροπής. Δεν θα είναι εύκολο να επιτευχθεί μια αναστολή: η Ιντερπόλ δεν έκανε ποτέ μια τέτοια ενέργεια. Τουλάχιστον, ωστόσο, μια πίεση για αναστολή της Λευκορωσίας θα βοηθούσε στην δημιουργία δυναμικής για τη μεταρρύθμιση της Ιντερπόλ με τρόπους που θα την καθιστούσαν ένα λιγότερο εύκαμπτο εργαλείο διακρατικής καταστολής.

Οι δημοκρατικές κυβερνήσεις θα πρέπει επίσης να απαγορεύσουν την εξαγωγή στην Λευκορωσία τεχνολογιών ψηφιακής παρακολούθησης, όπως το λογισμικό που το καθεστώς Lukashenko έχει χρησιμοποιήσει για να εμποδίσει την πρόσβαση σε πλατφόρμες κοινωνικών μέσων. Τέλος, και το πιο σημαντικό, η ΕΕ πρέπει να επιβάλει αυστηρότερες κυρώσεις στην Λευκορωσία, στοχεύοντας ειδικότερα στην βιομηχανία πετροχημικών της χώρας. Οι εξαγωγές πετρελαίου, ποτάσας, και λιπασμάτων από την Λευκορωσία αντιπροσωπεύουν μια σταγόνα στο καλάθι του καταναλωτή στην ΕΕ, αλλά και μια σημαντική πηγή εσόδων για το καθεστώς του Λουκασένκο.

Οι επικριτές αυτών των μέτρων θα υποστηρίξουν ότι τέτοιες κυρώσεις θα βλάψουν τους καταναλωτές της ΕΕ και χώρες όπως η Πολωνία και η Ουκρανία, οι οποίες έχουν ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με την Λευκορωσία. Η ΕΕ πρέπει να δράσει για να αντισταθμίσει αυτό το κόστος και να βοηθήσει τις χώρες αυτές να μετακινηθούν μακριά από το εμπόριο με την Λευκορωσία. Άλλοι επικριτές επισημαίνουν ότι η Ρωσία σίγουρα θα λάβει μέτρα για να μειώσει τον αντίκτυπο των κυρώσεων στην οικονομία της Λευκορωσίας. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά κάθε βοήθεια που προσφέρει η Μόσχα θα αντιπροσωπεύσει επίσης ένα ακόμη βάρος στην στάσιμη οικονομία της Ρωσίας -κάτι όχι απαραίτητα κακό, από την άποψη της Ουάσινγκτον και των Ευρωπαίων συμμάχων της.

Τα αυταρχικά καθεστώτα σε όλο τον κόσμο θα παρακολουθούν προσεκτικά για να δουν το πώς οι δημοκρατικές κυβερνήσεις ανταποκρίνονται στην εξωφρενική πρόκληση της Λευκορωσίας. Η έλλειψη οποιασδήποτε αντίδρασης σε παλαιότερες πράξεις διακρατικής καταστολής τις έχει ενθαρρύνει. Μια αποτυχία να αντεπιτεθούν σκληρά θα προτείνει [στους αυταρχικούς] ότι δεν υπάρχει γραμμή που δεν μπορούν να διασχίσουν. Κατά την δημιουργία μιας απάντησης στον Λουκασένκο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι δημοκρατικοί σύμμαχοί τους πρέπει να φροντίσουν να στείλουν ένα διαφορετικό μήνυμα.

Σύνδεσμοι:
[1] https://freedomhouse.org/report/transnational-repression
Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/belarus/2021-05-27/authoritarian...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition