Η επικείμενη κρίση διαδοχής στην Κίνα

Μετά από σχεδόν εννέα χρόνια στην εξουσία, ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, κυριαρχεί στο πολιτικό σύστημα της χώρας του. Ελέγχει την διαδικασία εσωτερικής χάραξης πολιτικής, τον στρατό, και την διεθνή διπλωματία. Η ασυναγώνιστη ισχύς του στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα κάνει τον Σι τόσο ανέγγιχτο όσο ήταν ο Ιωσήφ Στάλιν ή ο Μάο Τσετούνγκ μετά τις βίαιες εκκαθαρίσεις που πραγματοποίησαν κατά την διάρκεια του Μεγάλου Τρόμου και της Πολιτιστικής Επανάστασης, αντίστοιχα. Χωρίς αξιόπιστους πολιτικούς αμφισβητίες, οποιαδήποτε απόφαση για συνταξιοδότηση θα είναι κατά την κρίση του Xi και σύμφωνα με το πρόγραμμά του. Η κατάργηση των ορίων της προεδρικής θητείας το 2018 του επιτρέπει να κυβερνά επ' αόριστον, εάν το επιλέξει. Εάν αποχωρήσει από τις επίσημες ηγετικές του θέσεις, ο Xi πιθανότατα θα διατηρήσει τον de facto έλεγχο του ΚΚΚ και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Όσο περισσότερο παραμένει υπεύθυνος, τόσο περισσότερο η πολιτική δομή θα προσαρμόζεται στην προσωπικότητά του, στους στόχους του, στις ιδιοτροπίες του, και στο δίκτυο των πελατών του. Ο Xi, με την σειρά του, γίνεται πιο σημαντικός για την πολιτική σταθερότητα της Κίνας κάθε μέρα που κάθεται στον θώκο.

Μια παρέλαση στην πλατεία Tiananmen, στο Πεκίνο, τον Οκτώβριο του 2019. Thomas Peter / Reuters
-----------------------------------------------------------

Αυτή η συσσώρευση προσωπικής δύναμης έχει ένα κόστος στην Κίνα. Ο Σι δεν έχει ορίσει διάδοχο, δημιουργώντας αμφιβολίες για το μέλλον ενός συστήματος που βασίζεται όλο και περισσότερο στην ηγεσία του. Μόνο λίγοι ανώτεροι αξιωματούχοι του κόμματος είναι πιθανό να έχουν ιδέα για τα μακροπρόθεσμα σχέδια του Xi και μέχρι στιγμής έχουν σιωπήσει για το πόσο καιρό σκοπεύει να παραμείνει στην κορυφή. Θα συνταξιοδοτηθεί στο 20ο Συνέδριο του Κόμματος το 2022, ή θα προσκολληθεί στην εξουσία εις το διηνεκές; Αν πεθάνει ξαφνικά ενώ κατέχει το αξίωμα, όπως έκανε ο Στάλιν το 1953, θα υπάρξει διάσπαση στο κόμμα, καθώς οι αντίπαλοι θα διαγκωνίζονται να αναλάβουν; Θα μπορούν οι εξωτερικοί παρατηρητές έστω να είναι ικανοί να διαγνώσουν σημάδια διαφωνίας [4];

Η υποβολή αυτών των ερωτημάτων δεν είναι θεωρίες αργόσχολων. Κάποια μέρα, ο Xi θα βγει από την πολιτική σκηνή. Αλλά χωρίς καμία ένδειξη για το πότε και πώς θα φύγει -ή ποιος θα τον αντικαταστήσει όταν το κάνει- η Κίνα αντιμετωπίζει την πιθανότητα μιας κρίσης διαδοχής. Τα τελευταία χρόνια, ο Xi έχει διαλύσει τους εύθραυστους κανόνες του ΚΚΚ σχετικά με την κατανομή και τη μεταβίβαση της εξουσίας. Όταν έρθει η ώρα να αντικατασταθεί, όπως αναπόφευκτα θα πρέπει να γίνει, η αταξία στο Πεκίνο θα μπορούσε να έχει αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα που θα εκτείνονται πολύ πέρα από τα σύνορα της Κίνας.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Οι ειρηνικές, κανονικές, και τακτικές μεταβιβάσεις εξουσίας θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό δεδομένες στις σύγχρονες δημοκρατίες, αλλά οι φιλέριδες μεταβάσεις αποτελούν πηγή συγκρούσεων και αστάθειας σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και δημοκρατικά συστήματα με ισχυρές νομικές διαδικασίες και μακροχρόνιες συμβάσεις που διέπουν την διαδοχή δεν είναι απαλλαγμένα από επισφαλείς μεταβιβάσεις, όπως φάνηκε στην πρόσφατη προσπάθεια του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, να δυσφημίσει την εκλογική νίκη του προέδρου, Τζο Μπάιντεν. Σε πολλές χώρες, ανεπαρκείς νομικοί και πολιτικοί περιορισμοί επιτρέπουν στους νυν ηγέτες να διατηρούν την εξουσία, συχνά επ' αόριστον. Όπου οι νομικές διαδικασίες είναι πιο εύρωστες, οι ηγέτες που σκοπεύουν να παραμείνουν στο αξίωμα περιθωριοποιούν προληπτικά ή ακόμη και φυλακίζουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους. Παρόλο που ορισμένοι αυταρχικοί καταφέρνουν να αποτρέψουν τις απειλές κατά της εξουσίας τους, οι προσπάθειες να κυβερνήσουν δια βίου μπορούν επίσης να προκαλέσουν διαδοχικές κρίσεις, επίσημες προκλήσεις για την ηγεσία, ή ακόμα και πραξικοπήματα.

Η Κίνα [6] δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο μελετητής Bruce Dickson περιέγραψε την διαδοχή ως «το κεντρικό δράμα της κινεζικής πολιτικής σχεδόν από την αρχή της Λαϊκής Δημοκρατίας το 1949». Κατά την εποχή του Μάο, οι μάχες για την ηγεσία ήταν συχνές και έντονες, από την «Υπόθεση Gao Gang» στις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν ο Μάο πυροδότησε σύγκρουση μεταξύ πολλών επίδοξων διαδόχων, μέχρι τον θάνατο του Lin Biao το 1971, ο οποίος ως ένα σημείο ήταν η επιλογή του Μάο για διάδοχός του και πέθανε σε ένα μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα ενώ προσπαθούσε να εγκαταλείψει την Κίνα. Ένας άλλος πιθανός διάδοχος, ο Liu Shaoqi, περιθωριοποιήθηκε από τον Μάο και ξυλοκοπήθηκε από τους Κόκκινους Φρουρούς πριν πεθάνει σε αιχμαλωσία το 1969. Στα τέλη του 1976, τα μέλη της «Συμμορίας των Τεσσάρων», μιας ομάδας υψηλών αξιωματούχων που βοήθησαν στην ριζοσπαστικοποίηση της Πολιτιστικής Επανάστασης, συνελήφθησαν λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Μάο. Ο διαλεγμένος από τον Μάο διάδοχός του, ο Hua Guofeng, υποστήριξε τις συλλήψεις, αλλά ο ίδιος παραγκωνίστηκε λίγα χρόνια αργότερα από τον Deng Xiaoping, ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία στα τέλη του 1978. Η αστάθεια δεν τελείωσε με την εποχή του Μάο. Οι δύο ηγέτες που επέλεξε ο Deng για να διοικήσουν το ΚΚΚ την δεκαετία του 1980, ο Hu Yaobang και ο Zhao Ziyang, εκτοπίστηκαν αμφότεροι εν μέσω εντόνων πολιτικών αναταραχών και εσωτερικών μαχών στις ελίτ.

Ωστόσο, το μοτίβο άλλαξε τις επόμενες δεκαετίες. Μέχρι την εποχή που ανέλαβε ο Xi στα τέλη του 2012, φαίνεται ότι το Πεκίνο είχε τακτοποιηθεί σε έναν ρυθμό βιώσιμων, προβλέψιμων, και ειρηνικών μεταβιβάσεων εξουσίας. Διακεκριμένοι μελετητές της Κίνας έφτασαν στο σημείο να ισχυρίζονται [7] ότι «η ίδια η διαδοχή έχει γίνει θεσμός του Κόμματος». Αλλά ο Σι κατέστρεψε τελείως αυτά τα συμπεράσματα καθώς πλησιάζει στο τέλος της δεύτερης προεδρικής θητείας του. Στην σύνοδο την Εθνικής Λαϊκής Συνέλευσης την άνοιξη του 2018, πίεσε για την αποδοχή μιας συνταγματικής τροποποίησης που καταργεί το χρονικό όριο της θητείας του. Εξίσου σημαντικό, δεν έχει χρίσει έναν υποψήφιο για να τον αντικαταστήσει, και ούτε ο Xi ούτε το ΚΚΚ έδωσαν καμία ένδειξη ότι επίκειται μια μετάβαση. Αν και ορισμένα μέσα ενημέρωσης που ελέγχονται από το κόμμα έχουν διακηρύξει ότι ο Σι δεν έχει καμία πρόθεση να κυβερνήσει δια βίου, υπήρξε μια καταφανής απουσία οποιασδήποτε επίσημης δήλωσης για το πολιτικό του μέλλον.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΣΙ;

Ο Xi μπορεί κάλλιστα να αψηφήσει τις προσδοκίες και να αποφασίσει να παραδώσει την εξουσία στο 20ο Κογκρέσο του Κόμματος στα τέλη του 2022. Αλλά χωρίς να έχει τοποθετηθεί ένας διάδοχός του -κάποιος που να έχει ήδη αποδείξει αξιοπιστία και να έχει δοκιμαστεί από το κόμμα- αυτό το αποτέλεσμα είναι πολύ απίθανο. Αντ' αυτού, αρκετοί υποψήφιοι ενδέχεται να προωθηθούν μέσω προαγωγής στην Μόνιμη Επιτροπή του Politburo, την κορυφή της πολιτικής εξουσίας στην Κίνα. Αυτά τα άτομα στην συνέχεια θα περάσουν αρκετά χρόνια μεταβαίνοντας σε όλο και πιο ανώτερους ρόλους για να αποκτήσουν κυβερνητική εμπειρία και να οικοδομήσουν αξιοπιστία μέσα στο σύστημα. Ωστόσο, ακόμη και αν ο Xi διορίσει έναν ή περισσότερους δυνητικούς διαδόχους το 2022 με σκοπό να συνταξιοδοτηθεί επίσημα ήδη από το επόμενο Συνέδριο του Κόμματος, αυτό δεν μπορεί να σημαίνει το τέλος του ανεπίσημου ελέγχου του. Θα μπορούσε να συνεχίσει να ασκεί τεράστια εξουσία πίσω από τα παρασκήνια, όπως και ο Deng και ο Jiang Zemin μετά την λήξη της θητείας τους ως ηγέτες. Αυτή η τάση στην Κίνα ευθυγραμμίζεται με ένα ευρύτερο ιστορικό μοτίβο: είναι σπάνιο για όλους τους ισχυρούς κυβερνήτες να παραιτούνται και, εάν το κάνουν, συχνά διατηρούν επιρροή. Προς το παρόν, η κυριαρχία του Xi αρνείται στις ξένες κυβερνήσεις την ευκαιρία να οικοδομήσουν σχέσεις με πιθανούς διαδόχους του. Και εάν δεν καταστήσει σαφείς τις προτιμήσεις του το 2022, η καθυστέρηση πιθανότατα θα διασφαλίσει ότι όποιος είναι επιλέξιμος να γίνει ο επόμενος ηγέτης της Κίνας είναι επί του παρόντος πολύ νέος για να βρίσκεται ακόμη και στο ραντάρ των εξωτερικών παρατηρητών.

Αν και η παγίωση του ελέγχου του Xi είναι εντυπωσιακή, ακόμη και οι ισχυρότεροι ηγέτες στηρίζονται στην υποστήριξη ενός συνασπισμού δρώντων και συμφερόντων. Αυτή η υποστήριξη είναι υπό όρους και μπορεί να διαβρωθεί καθώς οι εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες αλλάζουν. Κανένας ξένος δεν γνωρίζει την ακριβή φύση της συμφωνίας μεταξύ του Xi και των μελών της πολιτικής, οικονομικής, και στρατιωτικής ελίτ. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια δραματική οικονομική επιβράδυνση [8] ή η επανειλημμένη κακή διαχείριση κρίσεων εξωτερικής πολιτικής [9] θα έκανε την δουλειά του Xi στην εξισορρόπηση των ανταγωνιστικών συμφερόντων πιο δύσκολη και τον έλεγχο του πιο χαλαρό. Κάθε συνασπισμός έχει ένα σημείο θραύσης. Αυτός, φυσικά, είναι ο λόγος για τον οποίο οι ηγέτες ανταποκρίνονται σε απόπειρα πραξικοπήματος τόσο αυστηρά˙ θέλουν να αποτρέψουν τους επίδοξους αμφισβητίες. Όπως προειδοποίησε ο πρόεδρος της Γκάμπια, Yahya Jammeh, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2014: «Όποιος σκοπεύει να επιτεθεί σε αυτήν την χώρα, να είναι έτοιμος, γιατί θα πεθάνει».

Η ανατροπή ενός κατεστημένου ηγέτη -ειδικά ενός με σιδερένια λαβή σε ένα λενινιστικό μονοκομματικό κράτος- δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί. Ένας επίδοξος ηγέτης πραξικοπήματος αντιμετωπίζει τρομακτικά εμπόδια, ξεκινώντας με την ανάγκη συγκέντρωσης υποστήριξης από βασικά μέλη της γραφειοκρατίας του στρατού και της ασφάλειας χωρίς να ειδοποιηθεί ο νυν [ηγέτης] και ο μηχανισμός ασφαλείας γύρω του. Λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνολογικές δυνατότητες των υπηρεσιών ασφαλείας του ΚΚΚ, τις οποίες ελέγχει ο Xi, μια τέτοια προσπάθεια είναι φορτωμένη με τον κίνδυνο να ανιχνευθεί και με την πιθανή αποστασία των αρχικών συνωμοτών που ίσως να αλλάξουν γνώμη. Είναι αλήθεια ότι ο Σι έχει πολλούς εχθρούς στο κόμμα. Είναι εξίσου αλήθεια ότι τα εμπόδια μιας οργάνωσης εναντίον του είναι σχεδόν ανυπέρβλητα. Ελλείψει μιας συστημικής κρίσης, η πιθανότητα οι αντίπαλοι του Xi να κάνουν πραξικόπημα είναι εξαιρετικά μικρή.

Αλλά ένας ξαφνικός θάνατος ή μια ανικανότητα του Σι θα έκοβε πρόωρα την διακυβέρνησή του, ανεξάρτητα από το πότε σκοπεύει να την τερματίσει. Ο Xi είναι 68 ετών, έχει ιστορικό καπνίσματος, είναι υπέρβαρος, έχει μια δουλειά υψηλών πιέσεων, και σύμφωνα με τα κρατικά μέσα ενημέρωσης, «βρίσκει χαρά στην εξάντληση». Αν και δεν υπάρχουν εμφανείς ενδείξεις ότι ο Xi βιώνει κακή υγεία, παραμένει θνητός. Και τώρα που έχει παραβιάσει τους κανόνες διαδοχής της Κίνας, μια απουσία του θα δημιουργούσε κενό ισχύος και θα μπορούσε να προκαλέσει μάχες στα ανώτερα επίπεδα του ΚΚΚ. Τα μέλη του συνασπισμού του Xi θα μπορούσαν να χωριστούν σε αντίπαλες ομάδες, με την καθεμία να υποστηρίζει τον διάδοχο που θέλει. Εκείνοι που είχαν τιμωρηθεί ή περιθωριοποιηθεί υπό τον Xi θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την σπάνια ευκαιρία να ανακτήσουν την εξουσία. Ακόμα κι αν ο Xi δεν πεθάνει, αλλά καταστεί ανίκανος από εγκεφαλικό επεισόδιο, καρδιακή προσβολή, ή άλλη σοβαρή κατάσταση της υγείας, η Κίνα θα έμπαινε σε πολιτικό κενό. Οι υποστηρικτές του καθεστώτος και οι επικριτές ομοίως θα αναγκαστούν να αγωνιστούν για να σφυρηλατήσουν νέες συμμαχίες ώστε να αντισταθμίσουν τόσο μια ανάκαμψη του Xi όσο και το τέλος του, με απρόβλεπτες συνέπειες για την εσωτερική και την εξωτερική πολιτική.

Υπάρχουν, φυσικά, άλλα πιθανά σενάρια. Πρώτον, ο Xi μπορεί να επιλέξει να αποσυρθεί το 2035, το μεσαίο σημείο μεταξύ της εκατονταετίας του ΚΚΚ [10] φέτος και της επετείου της ίδρυσης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας το 2049. Αλλά ανεξάρτητα από το πώς ή πότε θα αναχωρήσει από το αξίωμα, η έλλειψη σαφούς σχεδίου εγείρει αναπόφευκτα ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα του κόμματος να μεταβιβάζει την εξουσία με ειρηνικό και προβλέψιμο τρόπο. Τις δεκαετίες μετά τον θάνατο του Μάο το 1976, το πολιτικό σύστημα της χώρας φάνηκε να σταθεροποιείται διαρκώς, παρά τις περιστασιακές αναταραχές στην κορυφή. Σήμερα, ωστόσο, το πολιτικό μέλλον της Κίνας καλύπτεται από αβεβαιότητα. Το ζήτημα της διαδοχής δεν είναι θέμα που οι Κινέζοι αξιωματούχοι συζητούν δημόσια, αλλά δεν μπορούν επίσης να το αγνοήσουν. Είναι ένα πρόβλημα που θα χρειαστεί μια λύση αργά ή γρήγορα.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Chinas-New-Red-Guards-Radicalism/dp/0190605847
[2] https://www.amazon.com.au/dp/1760893048?_encoding=UTF8&tag=prhau08-22
[3] https://www.lowyinstitute.org/publications/after-xi
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-12-04/chinese-communi...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2021-07-02/world-withou...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/competition-with-china-wit...
[7] https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/686141
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2021-06-22/chinas-economic...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/asia/2021-06-22/robber-barons-be...
[10] http://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2021-06-22/life-party

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2021-07-20/chinas-looming-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition