Θα φέρουν επιτέλους πραγματικά αποτελέσματα οι συνομιλίες για το κλίμα;

Η επερχόμενη 26η Διάσκεψη των Μερών του ΟΗΕ (26th UN Conference of the Parties, COP26) σχεδόν μοιάζει με γάμο. Τοποθετημένη στην Γλασκώβη της Σκωτίας, η COP26 θα συγκεντρώσει διαπραγματευτές από σχεδόν κάθε χώρα της γης ώστε να αξιολογήσουν την πρόοδο στον παγκόσμιο αγώνα για να σταματήσει η κλιματική αλλαγή. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον είναι ο οικοδεσπότης. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, απάντησε ναι, όπως και ο Αυστραλός πρωθυπουργός, Σκοτ Μόρισον, και ο Ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι.

Διαμαρτυρία ενόψει της Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP26) στην Γλασκώβη, στην Σκωτία, τον Οκτώβριο του 2021. Russell Cheyne / Reuters
--------------------------------------------------------------

Αλλά άλλοι ηγέτες από ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, όπως ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο Μεξικανός πρόεδρος, Andrés Manuel López Obrador, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Cyril Ramaphosa, είπαν όχι. Και ο πιο σημαντικός καλεσμένος όλων, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping, πιθανότατα θα στείλει κάποια απολογία. Στα μέσα Οκτωβρίου, η βασίλισσα Ελισάβετ παραδέχτηκε ότι «ακόμα [δεν] ξέρει ποιος θα έρθει», προσθέτοντας ότι είναι «εκνευριστικό» όταν «μιλούν, αλλά δεν πράττουν». Και αυτό είναι το ουσιαστικό ερώτημα σχετικά με την συνάντηση στην Γλασκώβη: Τι θα κάνουν τα έθνη για να καταπολεμήσουν την επιταχυνόμενη κλιματική αλλαγή;

ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΟ ΚΑΜΠΗΣ

Η COP26 θεωρείται ευρέως ως μια αποφασιστική στιγμή για να σταματήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει ότι ο χρόνος είναι λίγος για να αποφευχθεί η αχαλίνωτη θέρμανση που προκαλείται από εκπεμπόμενα από ανθρώπινη δραστηριότητα αέρια, τα οποία παγιδεύουν την θερμότητα. Στην COP26, οι χώρες θα μοιραστούν τις υποσχέσεις τους για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Οι αναπτυσσόμενες χώρες, που είχαν τη μικρότερη σχέση με την δημιουργία της κλιματικής κρίσης, κατέστησαν σαφές ότι περιμένουν επίσης από τις πλουσιότερες χώρες να παράσχουν οικονομική βοήθεια για να τις βοηθήσουν να προσαρμοστούν στις κλιματικές επιπτώσεις, όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, και οι εντονότερες ξηρασίες, και να επενδύσουν στην καθαρή ενέργεια. Ακόμα κι αν οι χώρες αναλάβουν τις επιθυμητές δεσμεύσεις, το ερώτημα παραμένει αν θα τις τηρήσουν όταν όλοι οι καλεσμένοι πάνε σπίτι τους.

Η COP26 δεν είναι η πρώτη παγκόσμια συνάντηση για την κλιματική αλλαγή. Πριν από σχεδόν τρεις δεκαετίες, πολλές χώρες συγκεντρώθηκαν στο Ρίο ντε Τζανέιρο για την πρώτη διεθνή σύνοδο κορυφής για το κλίμα. Εκεί εγκαινίασαν την Σύνοδο Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UN Framework Convention on Climate Change, UNFCCC), η οποία αναγνωρίζει ότι η απειλή που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή απαιτεί «την ευρύτερη δυνατή συνεργασία από όλες τις χώρες» για την σταθεροποίηση των «εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα». Σχεδόν κάθε χρόνο από το 1994, οι χώρες συγκεντρώνονται σε μια COP για να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. Στην COP21 τον Δεκέμβριο του 2015, σε ένα υπόστεγο αεροπλάνων έξω από το Παρίσι, οι διαπραγματευτές ένωσαν τα χέρια θριαμβευτικά για να ανακοινώσουν μια νέα παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα. Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα θέτει ως στόχο την διατήρηση της μέσης παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας εντός «ασφαλών ορίων» —πολύ κάτω από δύο βαθμούς Κελσίου πάνω από εκείνη της προβιομηχανικής εποχής, και κατά προτίμηση κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Από την COP του Παρισιού, οι πρόοδοι στην κλιματική επιστήμη έχουν αποκαλύψει ότι το διακύβευμα είναι ακόμη υψηλότερο από όσο πολλοί υποθέτουν. Το 2018, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPPC), η ομάδα που είναι υπεύθυνη για την παροχή περιοδικών κλιματικών αξιολογήσεων στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, προειδοποίησε ότι η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας πρέπει να παραμείνει κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου για να αποφευχθεί μια μη αναστρέψιμη ανθρώπινη και οικολογική βλάβη. Τον Αύγουστο του 2021, η IPCC εξέδωσε την δυνατότερη δήλωσή της μέχρι σήμερα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας θα μπορούσε να φτάσει τους 1,5 βαθμούς Κελσίου κάπου μεταξύ 2030 και 2035. Τον Οκτώβριο, ο ΟΗΕ υπολόγισε ότι οι κυβερνήσεις σχεδιάζουν να παράγουν περίπου 110% περισσότερα ορυκτά καύσιμα από όσο αν ήταν συνεπείς στο να συγκρατήσουν την θερμοκρασία από το να ανέβει κατά 1,5 βαθμούς. Τον ίδιο μήνα, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας προειδοποίησε ότι «η πρόοδος στην καθαρή ενέργεια είναι ακόμη πολύ αργή για να θέσει τις παγκόσμιες εκπομπές σε συνεχή μείωση προς το καθαρό μηδέν».

Εν τω μεταξύ, οι πρόσφατες αλλαγές στο γεωπολιτικό τοπίο έχουν δημιουργήσει νέα εμπόδια στην παγκόσμια συνεργασία. Οι σχέσεις μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών, των δύο μεγαλύτερων ρυπαινόντων, έχουν γίνει αναμφισβήτητα ψυχρές. Η δυσπιστία μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών χωρών έχει διευρυνθεί καθώς η πανδημία της COVID-19 έχει επιβάλλει ένα κόστος. Προσθέτοντας στην πρόκληση, οι ενεργειακές κρίσεις έχουν ξεφυτρώσει στην Κίνα, την Ινδία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση, και αλλού. Με τον χειμώνα προ των πυλών σε πολλά μέρη, οι τιμές της ενέργειας έχουν εκτοξευθεί, ασκώντας σκληρή πίεση στις κυβερνήσεις ώστε να αυξήσουν τις προμήθειες ορυκτών καυσίμων.

Δεδομένων των εμποδίων, οι ηγέτες του κόσμου έχουν αρχίσει να χαμηλώνουν τους τόνους της ρητορικής τους. Μερικοί από τους πιο ένθερμους πρωταθλητές της COP, συμπεριλαμβανομένου του Τζόνσον και του Ειδικού Απεσταλμένου των ΗΠΑ για το Κλίμα, Τζον Κέρι, έχουν εκφράσει αμφιβολίες για τα πιθανά αποτελέσματα.

ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ;

Στην Γλασκώβη, οι χώρες θα επιβεβαιώσουν τις δεσμεύσεις τους βάσει της συμφωνίας του Παρισιού για τη μείωση των εκπομπών. Ο Alok Sharma, μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου που υπηρετεί ως πρόεδρος της COP26, έχει θέσει ως στόχο την αποστολή να τεθεί η «ισχύς από άνθρακα στην ιστορία», καθώς ο λιθάνθρακας είναι η πιο ρυπογόνος πηγή ενέργειας. Βασικές σε αυτή την προσπάθεια είναι η Κίνα και η Ινδία. Η Κίνα, ο μεγαλύτερος καταναλωτής και παραγωγός λιθάνθρακα, συνεχίζει να κατασκευάζει εργοστάσια που κινούνται με λιθάνθρακα εντός των συνόρων της, αν και έχει υποσχεθεί να τερματίσει την χρηματοδότηση νέων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα στο εξωτερικό. Εν μέσω της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, η Κίνα είπε ότι θα χρησιμοποιήσει «όλα τα απαραίτητα μέσα» για να μειώσει τις σε επίπεδα ρεκόρ τιμές του άνθρακα.

Η Ινδία, η οποία βασίζεται στον άνθρακα για το 70% της παραγωγής ενέργειάς της, έχει υποσχεθεί να μειώσει τις εκπομπές άνθρακα κατά 33% έως 35% έως το 2030, αλλά δεν έχει δεσμευτεί να επιτύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050. Πράγματι, ο κορυφαίος οικονομικός σύμβουλος της Ινδίας έχει σηματοδοτήσει ότι η χώρα θα μειώσει τις εκπομπές της μόνο υπό την προϋπόθεση ότι τα ανεπτυγμένα έθνη τηρούν και αυξάνουν τις δεσμεύσεις τους για την χρηματοδότηση για το κλίμα. Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ιστορικά η μεγαλύτερη εκπομπός [χώρα] στον κόσμο και τώρα η δεύτερη μεγαλύτερη εκπομπός, βυθίζονται σε μια παρατεταμένη πολιτική μάχη για την κλιματική νομοθεσία που θα υποστήριζε την φιλόδοξη υπόσχεσή τους να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 50% έως 52% από τα επίπεδα του 2005 έως το 2030.

Μέχρι στιγμής, τα μαθηματικά δεν βγαίνουν. Ακόμα κι αν όλες οι χώρες τηρούσαν τις δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει από τα μέσα Σεπτεμβρίου, οι εκπομπές θα εξακολουθούσαν να αυξάνονται κατά 16% και να θέτουν τον πλανήτη σε αυτό που ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, αποκάλεσε «καταστροφικό μονοπάτι» προς μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,7 βαθμούς Κελσίου έως το 2100.

ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ;

Το 2009, οι ανεπτυγμένες χώρες υποσχέθηκαν στις αναπτυσσόμενες ότι θα κινητοποιούσαν 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2020 για να χρηματοδοτήσουν τις προσπάθειες για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή στις επιπτώσεις της. Μέχρι στιγμής, αυτός ο στόχος έχει αποδειχτεί άπιαστος. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) υπολόγισε ότι ο ανεπτυγμένος κόσμος υστερεί με σημαντική διαφορά. Οι ανεπτυγμένες χώρες συγκέντρωσαν μόνο 79,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2019, μια μέτρια αύξηση σε σχέση με τα 78,3 δισεκατομμύρια δολάρια που κινητοποιήθηκαν το 2018. Τον Σεπτέμβριο, ο Μπάιντεν διπλασίασε το ποσό που είχε υποσχεθεί νωρίτερα για κλιματική βοήθεια στις αναπτυσσόμενες χώρες στα 11 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτός ο αριθμός, ωστόσο, απαιτεί έγκριση του Κογκρέσου, κάτι που παραμένει αβέβαιο. Προσθέτει αλάτι στην πληγή το ότι η χρηματοδότηση έρχεται συχνά με τη μορφή δανείων, επιβαρύνοντας αναπτυσσόμενες χώρες ήδη σε στενότητα μετρητών με ακόμη περισσότερο χρέος.

Ένα άλλο σημείο αμφισβήτησης είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της βοήθειας διατέθηκε σε προσπάθειες μετριασμού και όχι προσαρμογής, με τον ΟΟΣΑ να εκτιμά ότι το 2018 λίγο περισσότερο από το 20% των συνεισφορών των ανεπτυγμένων χωρών για το κλίμα πήγε στην προσαρμογή και το 70% στον μετριασμό. Η προσαρμογή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς συχνά δεν διαθέτουν την προστατευτική υποδομή, όπως τα αντιπλημμυρικά φράγματα, που έχουν κατασκευάσει τα πλουσιότερα έθνη. Ορισμένες αφρικανικές χώρες εξέφρασαν την δυσαρέσκειά τους για την τρέχουσα κατάσταση και ζήτησαν να αυξηθεί η χρηματοδότηση για το κλίμα στα 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια έως το 2030. Εν τω μεταξύ, λίγες μέρες πριν από την έναρξη της Διάσκεψης της Γλασκώβης, η βρετανική προεδρία της COP εξέδωσε ένα σχέδιο που προβλέπει ότι οι ανεπτυγμένες χώρες θα πετύχουν τον στόχο των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το 2023.

Το θέμα της δικαιοσύνης είχε προηγουμένως εμφανιστεί ως ρήγμα στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα. Η αποτυχία του ανεπτυγμένου κόσμου να επιτύχει τους χρηματοδοτικούς του στόχους δεν βοήθησε να κλείσει η απόσταση. Επιπλέον, χρειάζεται πολύ περισσότερη χρηματοδότηση. Σύμφωνα με τον μεγαλύτερο διαχειριστή περιουσιακών στοιχείων στον κόσμο, την BlackRock, οι αναδυόμενες αγορές θα μπορούσαν να χρειαστούν έως και 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως για να απελευθερώσουν τις οικονομίες τους από τον άνθρακα. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι το κόστος προσαρμογής μπορεί να κυμαίνεται από 140 δισεκατομμύρια δολάρια έως 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2030 και να αυξηθεί σε 280 δισεκατομμύρια έως 500 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2050.

ΠΩΣ ΘΑ ΕΜΟΙΑΖΕ Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ;

Με τους συμμετέχοντες να αρχίζουν να ετοιμάζουν τις βαλίτσες τους, το αποτέλεσμα της COP26 παραμένει αμφίβολο. Εν τω μεταξύ, η κλιματική αλλαγή συνεχίζει την ύπουλη εξάπλωσή της με καταιγιστικά κύματα καύσωνα, τερατώδεις δασικές πυρκαγιές, έντονες καταιγίδες και θανατηφόρες πλημμύρες σε όλο τον κόσμο. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι τουλάχιστον το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού υφίσταται ήδη κλιματικές επιπτώσεις.

Η βασίλισσα Ελισάβετ έχει δίκιο. Έχει περάσει ο χρόνος που έχουν οι χώρες για να «κάνουν». Η ηχηρή επιτυχία στην σύνοδο κορυφής της COP εξαρτάται από την δέσμευση των αναπτυγμένων εθνών σε φιλόδοξους, βραχυπρόθεσμους στόχους για να καμφθεί η καμπύλη των εκπομπών έως το 2030. Η επιστήμη δεν συγχωρεί. Το 2019, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ΟΗΕ προειδοποίησε ότι οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έπρεπε να μειώνονται κατά 7,6% κάθε χρόνο μεταξύ 2020 και 2030 για να παραμείνουν σε τροχιά επίτευξης του στόχου του Παρισιού για όριο αύξησης της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου. Ωστόσο, πέρυσι, οι εκπομπές στην ατμόσφαιρα αυξήθηκαν σε νέα επίπεδα ρεκόρ. Μια ηχηρή επιτυχία απαιτεί επίσης σαφήνεια ως προς το ποιος θα πληρώσει τι για να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες στο μέλλον.

Εάν η COP26 αποτύχει [να φθάσει τα ποσά που χρειάζονται] και η διεθνής κλιματική διπλωματία συνεχίσει να υπο-αποδίδει, οι γεωπολιτικές εντάσεις θα μπορούσαν να αυξηθούν σχετικά με το ποιος καλύπτει το μερίδιό του για τη μείωση της θέρμανσης. Οι χώρες θα χρειαστεί να αφιερώσουν ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα των προϋπολογισμών τους σε προσπάθειες προσαρμογής, καθώς ολοένα και πιο ακραία καιρικά φαινόμενα θα πλήττουν τους πληθυσμούς και τις οικονομίες τους. Καθώς οι συνθήκες γίνονται όλο και πιο αφιλόξενες για την ανθρώπινη ζωή, ορισμένες χώρες θα μπορούσαν να καταφύγουν σε άλλα μέσα για τον έλεγχο της αύξησης της θερμοκρασίας, όπως η «διαχείριση της ηλιακής ακτινοβολίας», η οποία μπορεί να περιλαμβάνει την ανάπτυξη γιγάντων καθρεφτών που μπορούν να στείλουν την θερμότητα πίσω στο διάστημα ή να ψεκάσουν αεροζόλ στην στρατόσφαιρα για να σκιάσουν το ηλιακό φως και να προκαλέσουν προσωρινή ψύξη. Οι απελπισμένες εποχές, άλλωστε, θα απαιτήσουν απελπισμένα μέτρα. Το καθήκον που αντιμετωπίζουν οι συμμετέχοντες στην Γλασκώβη είναι να απομακρύνουν αυτή την απόγνωση.

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2021-10-29/will-climate...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition