Το τέλος της εποχής του Wilsonισμού

Το να δηλώσει κάποιος αυτήν την αλήθεια δεν σημαίνει ότι την καλωσορίζει. Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα για μια Wilsonική παγκόσμια τάξη, ακόμη και όταν αυτή η τάξη είναι μερική και ελλιπής. Πολλοί αναλυτές, ορισμένοι εκ των οποίων σχετίζονται με την προεδρική εκστρατεία του πρώην αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, πιστεύουν ότι μπορούν να κολλήσουν ξανά τον Humpty Dumpty [στμ: ανθρωπόμορφο αυγό από παιδικές ιστορίες]. Τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία. Αλλά οι φυγόκεντρες δυνάμεις που ξηλώνουν την Ουιλσονική τάξη είναι τόσο βαθιά ριζωμένες στην φύση του σύγχρονου κόσμου που ούτε το τέλος της εποχής του Trump δεν μπορεί να αναζωογονήσει το Wilsonικό σχέδιο στην πιο φιλόδοξη μορφή του. Αν και τα ιδεώδη του Wilsonισμού δεν θα εξαφανιστούν και θα υπάρξει συνεχής επιρροή της Ουιλσονικής σκέψης στις εξωτερικές πολιτικές των ΗΠΑ, οι Αλκυονίδες μέρες της μετα-Ψυχροπολεμικής εποχής, όταν οι Αμερικανοί πρόεδροι οργάνωναν τις εξωτερικές πολιτικές τους γύρω από τις αρχές του φιλελεύθερου διεθνισμού, είναι απίθανο να επιστρέψουν σύντομα.

Η ΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

Ο Wilsonισμός είναι μόνο μια εκδοχή μιας βασισμένης σε κανόνες παγκόσμιας τάξης μεταξύ πολλών. Το σύστημα της Βεστφαλίας, το οποίο εμφανίστηκε στην Ευρώπη μετά τον τριακονταετή πόλεμο το 1648, και το σύστημα του Κογκρέσου, που προέκυψε μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους στις αρχές του 19ου αιώνα, ήταν και τα δύο βασισμένα σε κανόνες και μάλιστα σε νόμους˙ μερικές από τις θεμελιώδεις ιδέες του διεθνούς δικαίου χρονολογούνται από εκείνες τις εποχές. Και η Ιερή Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία -μια διεθνική συλλογή εδαφών που εκτεινόταν από την Γαλλία μέχρι την σύγχρονη Πολωνία και από το Αμβούργο ως το Μιλάνο- ήταν ένα διεθνές σύστημα που προοιωνιζόταν την Ευρωπαϊκή Ένωση, με πολύ περίπλοκους κανόνες που προέβλεπαν τα πάντα, από το εμπόριο έως την κληρονομιά κυριαρχίας μεταξύ πριγκηπικών οίκων.

Όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, στις αρχές του εικοστού αιώνα, το προ-Wilsonικό ευρωπαϊκό σύστημα κινήθηκε για έναν αιώνα προς την κατεύθυνση της τοποθέτησης των τρομερών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην διεθνή ατζέντα. Τότε, όπως τώρα, ήταν κυρίως οι αδύναμες χώρες των οποίων η καταπιεστική συμπεριφορά προσέλκυσε τη μεγαλύτερη προσοχή. Η γενοκτονική δολοφονία οθωμανικών χριστιανικών μειονοτήτων στα χέρια των οθωμανικών στρατευμάτων και των δυνάμεων ατάκτων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του εικοστού αιώνα συγκέντρωσε ουσιαστικά περισσότερη προσοχή από τις φρικαλεότητες που έγιναν περίπου την ίδια εποχή από τις ρωσικές δυνάμεις εναντίον των επαναστατικών μουσουλμανικών λαών στον Καύκασο. Καμία αντιπροσωπεία ευρωπαϊκών δυνάμεων δεν ήρθε στην Ουάσινγκτον για να συζητήσει τη μεταχείριση των ιθαγενών Αμερικανών ή για να κάνει παραστάσεις σχετικά με το καθεστώς των Αφροαμερικανών. Παρ' όλα αυτά, η προ-Wilsonική ευρωπαϊκή τάξη είχε κινηθεί σημαντικά προς την κατεύθυνση της ανύψωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο επίπεδο της διπλωματίας.

Ο Ουίλσον, επομένως, δεν εισήγαγε τις ιδέες της παγκόσμιας τάξης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια συλλογή προηγουμένως αναρχικών κρατών και μη φωτισμένων πολιτών. Αντίθετα, η προσπάθειά του ήταν να μεταρρυθμίσει μια υπάρχουσα διεθνή τάξη, της οποίας τα ελαττώματα είχαν καταδειχθεί οριστικά από τις φρίκες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στην προ-Wilsonική τάξη, οι καθιερωμένοι δυναστικοί ηγέτες θεωρούνταν γενικά νόμιμοι και παρεμβάσεις όπως η ρωσική εισβολή του 1849 στην Ουγγαρία, η οποία αποκατέστησε την διακυβέρνηση των Habsburg (Αψβούργων), θεωρήθηκε νόμιμη. Εκτός από τις πιο κατάφωρες περιπτώσεις, τα κράτη ήταν λίγο πολύ ελεύθερα να μεταχειρίζονται τους πολίτες ή τους υπηκόους τους όπως ήθελαν, και παρόλο που οι κυβερνήσεις αναμενόταν να τηρούν τις αποδεκτές αρχές του δημόσιου διεθνούς δικαίου, κανένας υπερεθνικός φορέας δεν ήταν επιφορτισμένος με την επιβολή αυτών των προτύπων. Η διατήρηση της ισορροπίας δυνάμεων επικαλείτο ως ένας στόχος για να καθοδηγεί τα κράτη˙ ο πόλεμος, αν και λυπηρός, θεωρήθηκε ως δικαιολογημένο στοιχείο του συστήματος. Από την σκοπιά του Wilson, αυτά ήταν θανατηφόρα ελαττώματα που έκαναν αναπόφευκτες τις μελλοντικές αναφλέξεις. Για να τα διορθώσει, προσπάθησε να δημιουργήσει μια τάξη με την οποία τα κράτη θα αποδέχονταν τους επιβλητέους νομικούς περιορισμούς στις ενέργειές τους στο εσωτερικό και στην διεθνή τους συμπεριφορά.

Αυτό δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αλλά μέχρι τα τελευταία χρόνια, η μεταπολεμική υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τάξη έμοιαζε με το όραμα του Wilson από σημαντικές απόψεις. Και, πρέπει να σημειωθεί, ότι το όραμα δεν είναι εξίσου νεκρό παντού. Αν και ο Ουίλσον ήταν Αμερικανός, η άποψή του για την παγκόσμια τάξη αναπτύχθηκε πρωτίστως ως μέθοδος διαχείρισης της διεθνούς πολιτικής στην Ευρώπη και είναι στην Ευρώπη όπου οι ιδέες του Ουίλσον είχαν τη μεγαλύτερη επιτυχία τους και όπου οι προοπτικές τους συνεχίζουν να φαίνονται ισχυρότερες. Οι ιδέες του αντιμετωπίστηκαν με πικρή και κυνική περιφρόνηση από τους περισσότερους Ευρωπαίους πολιτικούς όταν τις πρότεινε, αλλά αργότερα έγιναν η θεμελιώδης βάση της ευρωπαϊκής τάξης, που κατοχυρώνεται στους νόμους και τις πρακτικές της ΕΕ. Αναμφισβήτητα, κανένας κυβερνήτης από την εποχή του Καρλομάγνου δεν έχει κάνει τόσο βαθιά εντύπωση στην ευρωπαϊκή πολιτική τάξη όσο ο Πρεσβυτεριανός από την κοιλάδα Shenandoah που τον έχουν χλευάσει πολύ [στμ: δηλαδή, ο Ουίλσον].

ΤΟ ΤΟΞΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ