Πώς τα εμβόλια μπορούν να προλάβουν τις μεταλλάξεις

Κατά καιρούς τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, τα εμβόλια αγγελιαφόρου RNA (messenger RNA, mRNA) φαίνονταν σχεδόν σαν μαγικά. Αν και η υποκείμενη τεχνολογία ήταν υπό κατασκευή εδώ και δεκαετίες, τα ίδια τα εμβόλια εμφανίστηκαν ξαφνικά με εκπληκτική ταχύτητα. Λιγότερο από 12 μήνες αφότου οι επιστήμονες ανακάλυψαν την COVID-19, τόσο η Pfizer-BioNTech όσο και η Moderna είχαν αναπτύξει εμβόλια mRNA που ήταν περισσότερο από 90% αποτελεσματικά. Σε χώρες που μπορούσαν να αγοράσουν μεγάλους αριθμούς δόσεων, ο αριθμός των κρουσμάτων μειώθηκε δραματικά καθώς αυξήθηκαν οι εμβολιασμοί. Γι' αυτό, στο άρθρο μας [1] στο Foreign Affairs την περασμένη άνοιξη, αναφερθήκαμε στην δημιουργία και στην διανομή αυτών των εμβολίων mRNA ως ένα «ιατρικό θαύμα».

Λαμβάνοντας μια δόση εμβολίου της Pfizer-BioNTech στο Collegeville, στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Νοέμβριο του 2021. Hannah Beier / Reuters
------------------------------------------------------

Αλλά τις τελευταίες εβδομάδες, η εμφάνιση της υπερμεταδοτικής μετάλλαξης Omicron έδειξε ότι ακόμη και τα φαινομενικά θαύματα έχουν όρια. Μολονότι οι ερευνητές εξακολουθούν να αγωνίζονται για να ανακαλύψουν πόσο αποτελεσματικά είναι τα εμβόλια mRNA (και όλα τα εμβόλια) στην πρόληψη ασθένειας από την Omicron, η αρχική έρευνα υποδεικνύει ότι η μείωση είναι σημαντική. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι δύο δόσεις του εμβολίου Pfizer-BioNTech είναι 30% αποτελεσματικές στην πρόληψη της μόλυνσης, και μια τρίτη δόση που χορηγείται ως ενισχυτική αύξησε την αποτελεσματικότητα στο 75%. (Τα εμβόλια διατηρούν ακόμα πολύ ισχυρή προστασία από σοβαρή ασθένεια και θάνατο). Τα κρούσματα αυξάνονται ξανά σε όλη την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι επιδημιολόγοι προειδοποιούν ότι μεγάλα τμήματα του κόσμου ίσως σύντομα να πλημμυρίσουν από καταστροφικά νέα κύματα COVID-19.

Μπορούν τα εμβόλια mRNA να συνεχίσουν να κάνουν θαύματα σε πείσμα ενός μεταλλαγμένου ιού; Η απάντηση εξαρτάται από το εάν οι κυβερνήσεις, οι κατασκευαστές, και οι επιστήμονες βελτιώσουν τις προηγούμενες προσπάθειές τους. Για να μεγιστοποιήσουν τις προοπτικές της τεχνολογίας [των εμβολίων mRNA], αυτοί οι δρώντες πρέπει να κάνουν επενδύσεις που θα επιτρέψουν οι δόσεις των εμβολίων (συμπεριλαμβανομένων αυτών που έχουν προσαρμοστεί για τις παραλλαγές, εάν χρειαστεί) να παράγονται μαζικά˙ να αποθηκεύονται εύκολα˙ να αξιολογούνται για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα [τους]˙ και να διανέμονται γρήγορα, ιδιαίτερα σε χώρες που δεν έχουν ακόμη επαρκή πρόσβαση. Θα πρέπει επίσης να διασφαλίσουν ότι τα φτωχά κράτη μπορούν να εμβολιάσουν γρήγορα τους κατοίκους τους, επειδή η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη περιορίζει τις ευκαιρίες του ιού να μεταλλαχθεί περαιτέρω. Και θα πρέπει να αναπτύξουν νέα εμβόλια ικανά να προσφέρουν ευρύτερη και πιο μακροχρόνια προστασία ενάντια στις παραλλαγές του σήμερα και του αύριο.

Αλλά υπάρχει λόγος να ελπίζουμε ότι το mRNA μπορεί να συνεχίσει να δείχνει τον δρόμο. Αυτά τα εμβόλια είναι εκπληκτικά ευέλικτα και αποτελεσματικά, και σχεδόν όλοι οι δρώντες -χώρες, κατασκευαστές, ή επιστήμονες- προσπαθούν ήδη να επωφεληθούν από αυτήν την εντυπωσιακή τεχνολογία για να δημιουργήσουν εμβόλια που είναι πιο ανθεκτικά και εύκολα διανεμόμενα. Αυτά τα εμβόλια μπορούν να βοηθήσουν τον κόσμο να επιτύχει τον στόχο που τέθηκε από τον Συνασπισμό για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας (Coalition of Epidemic Preparedness Innovations) (όπου εργαζόμαστε) και υιοθετήθηκε από το G-7 για την ανάπτυξη πανδημικών εμβολίων σε μόλις 100 ημέρες. Αυτός ο στόχος μπορεί να φαίνεται απίθανα φιλόδοξος, αλλά το ίδιο [φιλόδοξο] φαινόταν και το να στείλεις έναν άνθρωπο στο φεγγάρι, και το διακύβευμα του ελέγχου των πανδημιών είναι ακόμη υψηλότερο. Ο ιός COVID-19 μπορεί να υπάρχει για πάντα. Τα εμβόλια messenger RNA θα μπορούσαν να βοηθήσουν να διασφαλιστεί ότι το μέλλον αυτής της πανδημίας και η πορεία της όποιας πανδημίας ακολουθήσει δεν θα επαναλάβει το παρελθόν.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΔΙΑΣΩΣΤΕΣ

Από την έγκρισή τους για χρήση έκτακτης ανάγκης πριν από λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, τα εμβόλια mRNA έδειξαν ότι έχουν πολλές από τις ιδιότητες που απαιτούνται από ένα εμβόλιο ταχείας απόκρισης. Κατασκευάζονται γρήγορα, είναι ασφαλή, προκαλούν ισχυρή ανοσολογική απόκριση και δεν απαιτούν μεγάλο κενό μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης δόσης. Είναι επίσης «ενισχυόμενα», και οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μπορούν να προσαρμοστούν γρήγορα όταν αναδύονται ανησυχητικά νέα μεταλλαγμένα [στελέχη], όπως το Δέλτα ή το Όμικρον.

Αλλά το τελευταίο έτος έχει δείξει επίσης ότι η τεχνολογία mRNA έχει μειονεκτήματα, μερικά από τα οποία πηγάζουν από την ίδια την δομή του mRNA. Το αγγελιαφόρο RNA κατευθύνει το σώμα να δημιουργήσει βασικά μέρη της πρωτεΐνης ακίδας της COVID-19 -το εργαλείο που χρησιμοποιεί ο ιός για να προσκολληθεί στα κύτταρα και να εισβάλει. Αυτό επιτρέπει στο σώμα να μάθει πώς θα καταπολεμήσει τον ιό χωρίς να χρειάζεται να αγωνιστεί ενάντια σε μια πραγματική μόλυνση. Ωστόσο, το μόριο mRNA και το νανοσωματίδιο λιπιδίου που απαιτούνται για την μεταφορά του εμβολίου μπορούν να πυροδοτήσουν μια ανοσολογική απόκριση επιπλέον της αντίδρασης που βοηθά το σώμα να αναπτύξει προστατευτικά αντισώματα. Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί πολλοί άνθρωποι εμφανίζουν βραχύβιες αλλά δυσάρεστες παρενέργειες μετά την λήψη αυτών των εμβολίων.

Η δομή του mRNA μπορεί επίσης να κάνει τα εμβόλια δύσκολα να διανεμηθούν. Το νανοσωματίδιο λιπιδίου -ουσιαστικά ένα σφαιρίδιο λίπους στο οποίο εγκλείονται τα μόρια mRNA- είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην θερμοκρασία και την τριβή, καθιστώντας το αρκετά εύθραυστο. Η πανδημία έδωσε στους επιστήμονες την ευκαιρία να μάθουν πολλά για τα εμβόλια mRNA και οι δοκιμές σταθερότητας έχουν δείξει ότι τα τρέχοντα εμβόλια mRNA μπορούν να αποθηκευτούν κάπως περισσότερο από όσο αρχικά πιστεύετο, ακόμη και σε κανονικές θερμοκρασίες ψύξης. Οι μελλοντικές καινοτομίες, όπως η ξήρανση μορίων mRNA με την παρουσία σταθεροποιητικών προσθέτων, έχουν την δυνατότητα να βελτιώσουν έτι περαιτέρω τις συνθήκες αποθήκευσης. Αλλά προς το παρόν, η αποστολή και η μακροπρόθεσμη συντήρηση απαιτούν ακόμη ακραία χαμηλές θερμοκρασίες, δημιουργώντας προκλήσεις επιμελητείας (logistical challenges) σε ορισμένες χώρες.

Η καινοτομία και η πολυπλοκότητα αυτών των εμβολίων έχει οδηγήσει σε ανισότητες στην παραγωγή [2]. Επί του παρόντος, η συντριπτική πλειοψηφία των τοποθεσιών κατασκευής mRNA βρίσκονται στην Βόρειο Αμερική και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μερικοί κατασκευαστές στην Ασία μπορούν να φτιάξουν δόσεις mRNA, αλλά όλοι βρίσκονται στην Κίνα και στην Ινδία. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν κάθε εμβόλιο mRNA που προορίζεται για τον αναπτυσσόμενο κόσμο πρέπει να αποστέλλεται με προσοχή σε μεγάλες αποστάσεις. Επιπλέον, τα συστατικά αυτών (και άλλων) εμβολίων προέρχονται από όλο τον κόσμο. Η Pfizer-BioNTech εκτιμά ότι 28 συνοριακές διελεύσεις εμπλέκονται στην κατασκευή, την γέμιση, το φινίρισμα, και την διανομή των δόσεών της. Πολλές από αυτές τις διελεύσεις υπόκεινται σε καθυστερήσεις στα τελωνεία και στην εφοδιαστική αλυσίδα. Μολονότι γίνονται πολλές προσπάθειες για την κατασκευή εργοστασίων σε λιγότερο πλούσια έθνη, ούτε η Pfizer-BioNTech ούτε η Moderna έχουν μοιραστεί την τεχνολογική τους τεχνογνωσία. Και ακόμη κι αν επιπλέον εργοστάσια μπορούσαν να δημιουργηθούν γρήγορα, η κατασκευή οποιουδήποτε εμβολίου απαιτεί εκπαιδευμένους ανθρώπους, συστήματα ελέγχου ποιότητας, και ρυθμιστικές διαδικασίες που διασφαλίζουν ότι οι δόσεις πληρούν τα πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας. Η κατασκευή εμβολίων mRNA μπορεί να είναι τεχνικά γρήγορη και ευέλικτη, αλλά δεν είναι απλή.

Τέλος, τα αντισώματα που προκαλούνται από το mRNA -και ως εκ τούτου η προστασία από τη μόλυνση- φαίνεται να εξασθενούν σε έξι μήνες έως έναν χρόνο. Αυτό εγείρει ερωτήματα όχι μόνο για το εάν οι λήπτες χρειάζονται μια τρίτη δόση, αλλά και για το εάν μια τρίτη δόση θα είναι επαρκής. Δεδομένων των αβεβαιοτήτων σχετικά με τη μειούμενη ανοσία, δεν είναι σαφές εάν τα εμβόλια mRNA θα είναι η απάντηση για τη μακροπρόθεσμη διαχείριση μιας ενδημικής νόσου ή εάν θα πρέπει να θεωρούνται πρωτίστως ως η πρώτη γραμμή άμυνας.

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι είτε χρησιμοποιώντας τεχνολογία mRNA είτε όχι, ο κόσμος χρειάζεται εμβόλια που παρέχουν τόσο διαρκή προστασία όσο και προστασία έναντι ενός ευρύτερου φάσματος κορωνοϊών και των μεταλλάξεών τους. Η κούρσα για την ανάπτυξη ενός τέτοιου εμβολίου βρίσκεται σε εξέλιξη, και τόσο ο Συνασπισμός για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας όσο και τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας έχουν ανακοινώσει την χρηματοδότηση τέτοιων προσπαθειών. Πολλές από αυτές τις προσεγγίσεις θα περιλαμβάνουν mRNA, αλλά όχι όλες. Για παράδειγμα, τα εμβόλια ιικών φορέων και τα εμβόλια ανασυνδυασμένης πρωτεΐνης έχουν επίσης δείξει ότι είναι αποτελεσματικά κατά της COVID-19 και οι ερευνητές διερευνούν τρόπους για να τα φτιάχνουν πιο γρήγορα. Επιπλέον, όλο και περισσότερα στοιχεία καταδεικνύουν ότι όταν οι άνθρωποι αναμειγνύουν αυτές τις πλατφόρμες εμβολίων -για παράδειγμα, λαμβάνουν δόσεις ιικών φορέων όπως το εμβόλιο της Johnson & Johnson ακολουθούμενο από εμβόλια mRNA (το αποκαλούμενο ετερόλογο σχήμα εμβολιασμού)- μπορεί να λάβουν ευρύτερη και πιο ισχυρή προστασία από ό,τι αν παρέμεναν σε έναν τύπο προϊόντος.

ΚΕΡΔΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Το εάν αυτές οι άλλες πλατφόρμες ή συνδυασμοί εμβολίων θα αποδειχθούν ταχύτερες ή καταλληλότερες για τον χειρισμό της COVID-19, μένει να φανεί˙ την στιγμή που γραφόταν αυτό το κείμενο, το mRNA έκανε την καλύτερη δουλειά για την δημιουργία πολύ υψηλών επιπέδων αντισωμάτων, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να συνεχίσει να αναπτύσσει άλλες τεχνολογίες. Πρέπει όμως να βρει τρόπους να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες [3] να οικοδομήσουν εγχώρια παραγωγική ικανότητα για εμβόλια mRNA.

Ορισμένοι παγκόσμιοι θεσμοί εργάζονται σκληρά για να βοηθήσουν αυτά τα κράτη. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization), για παράδειγμα, έχει εντοπίσει εγκαταστάσεις που θα χρησιμεύουν ως «κόμβοι μεταφοράς τεχνολογίας mRNA» στην Αφρική και την Λατινική Αμερική και στρατολογεί ενεργά εταιρείες που είναι πρόθυμες να διαθέσουν την τεχνολογία τους για την προσπάθεια. Πολλά διεθνή τραπεζικά ιδρύματα συμφώνησαν να βοηθήσουν στην χρηματοδότηση τέτοιων εγκαταστάσεων. Ωστόσο, οι ίδιοι οι κατασκευαστές αγγελιαφόρου RNA έχουν αποδειχθεί λιγότερο ενθουσιώδεις. Αυτή την στιγμή, η Pfizer-BioNTech και η Moderna δεν είναι πρόθυμες να μοιραστούν την πνευματική τους ιδιοκτησία, πυροδοτώντας μια σειρά από διαμάχες [4] σχετικά με την εμπορική πολιτική και την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και εκκλήσεις πολλών χωρών για να παραιτηθούν από την συμφωνία για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights, TRIPS). Αλλά, οι δύο εταιρείες έχουν σηματοδοτήσει μια ανοιχτότητα στην κατασκευή δικών τους εγκαταστάσεων σε φτωχές χώρες, και αρκετά τέτοια έργα βρίσκονται στα αρχικά στάδια ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων [έργων] στη Νότια Αφρική, στην Ρουάντα και στην Σενεγάλη.

Η παραγωγική ικανότητα είναι μόνο μέρος του παζλ. Για την καλύτερη προστασία του κόσμου από αυτόν τον ιό, τώρα είναι η ώρα οι κατασκευαστές να εξερευνήσουν και να δοκιμάσουν την ευελιξία τύπου «συνδέστε και παίξτε» (plug and play) των πλατφορμών mRNA, προσαρμόζοντάς τις για πιθανή χρήση έναντι νέων μεταλλάξεων. Τόσο η Pfizer-BioNTech όσο και η Moderna έχουν ξεκινήσει να το κάνουν αυτό, αρχίζοντας να αναπτύσσουν εμβόλια ειδικά για την Όμικρον, τα οποία η ΕΕ και η Γερμανία αναμένουν ότι θα είναι έτοιμα για διανομή στις αρχές του 2022. Οι ρυθμιστικές Αρχές βελτιστοποιούν τις προσεγγίσεις τους για την έγκριση εμβολίων για την COVID-19, συμπεριλαμβανομένης της οικειοποίησης της διαδικασίας για την έγκριση των ετήσιων εμβολίων κατά της γρίπης.

Το αν όλα αυτά θα συμβούν αρκετά γρήγορα ώστε να έχουν αντίκτυπο στο κύμα της Όμικρον μένει να φανεί, αλλά είτε έτσι είτε αλλιώς, η Όμικρον ίσως να μην είναι η τελευταία σοβαρή μετάλλαξη της COVID-19. Ο ιός αλλάζει διαρκώς και ακόμη κι αν οι ρυθμιστικές Αρχές και οι δημιουργοί [mRNA εμβολίων] μπορέσουν να τηρήσουν το φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα των 100 ημερών, ο κόσμος χρειάζεται νέα, πιο ανθεκτικά εμβόλια για να αποφευχθούν περαιτέρω κύματα ασθενειών και θανάτων —και τις κοινωνικές και οικονομικές διαταραχές που θα προκαλέσουν. Για τον σκοπό αυτό, ορισμένοι δημιουργοί mRNA φτιάχνουν πολυδύναμα εμβόλια που παρουσιάζουν τις πρωτεΐνες ακίδας από πολλές γνωστές παραλλαγές του SARS-CoV-2. Για παράδειγμα, η διπλή δομή εμβολίου της Moderna περιέχει τις πρωτεΐνες ακίδας από το αρχικό στέλεχος καθώς και της παραλλαγής Βήτα, και έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ισχυρή ανοσολογική απόκριση για κάθε στέλεχος.

Ομοίως, οι κατασκευαστές προσπαθούν να φτιάξουν εμβόλια με βάση μια «συναινετική» πρωτεΐνη ακίδας SARS-CoV-2. Αυτή η προσέγγιση θα εκθέσει τα κύτταρα σε γενετικά τροποποιημένες ακίδες που περιέχουν μια επιλογή από μεταλλάξεις που έχουν ταυτοποιηθεί σε διαφορετικές παραλλαγές -μεταλλάξεις που θα μπορούσαν να αποφύγουν την υπάρχουσα ανοσία. Η τεχνική θα μπορούσε επομένως να παραγάγει δόσεις που προστατεύουν από επικίνδυνες μελλοντικές παραλλαγές. Άλλοι επιστήμονες έχουν φτιάξει εμβόλια που περιλαμβάνουν τμήματα πρωτεϊνών χωρίς ακίδες που δεν έχουν μεταλλαχθεί σημαντικά, τα οποία ίσως επίσης να είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη ασθένειας από μια σειρά μεταλλάξεων.

Φυσικά, τέτοιες προσαρμογές ίσως να είναι πιο εύκολο να τις φανταστεί κάποιος παρά να εκτελεστούν. Η μελλοντική έρευνα πρέπει να αποδείξει ότι αυτά τα εμβόλια δεύτερης γενιάς είναι ευρέως προστατευτικά στην πραγματική ζωή και ότι η ανοσία τους θα διαρκέσει με την πάροδο του χρόνου. Δεδομένων των αρχικών επιτυχημένων αποτελεσμάτων, είναι εύκολο να ξεχάσει κάποιος ότι τα εμβόλια mRNA εξακολουθούν να είναι μια αναδυόμενη τεχνολογία. Οι επιστήμονες και οι κατασκευαστές πρέπει να φτιάξουν εμβόλια που μπορούν να σταματήσουν τις μελλοντικές απειλές πολύ πιο γρήγορα. Ιατρικό θαύμα ή όχι, τα εμβόλια mRNA θα πρέπει να βελτιωθούν περαιτέρω —αλλά μπορούν κάλλιστα να βοηθήσουν τον κόσμο να ανταποκριθεί στην αποστολή των 100 ημερών.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2021-04-20/vaccine-revolution
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-07-27/vaccine...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2021-08-24/covid-charter
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2020-12-29/vaccine-nationa...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-06-08/coronav...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2021-12-23/how-vaccines-ca...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition