Το πλεονέκτημα ήπιας ισχύος της Κίνας στην Αφρική

Όταν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ εξετάζουν την επιρροή της Κίνας στην Αφρική, συχνά σκέφτονται τα ακριβά προγράμματα ανάπτυξης υποδομών όπως η Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative , BRI). Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το Πεκίνο έχει δαπανήσει δισεκατομμύρια για την οικοδόμηση φραγμάτων, αυτοκινητοδρόμων, σιδηροδρόμων, και λιμανιών σε χώρες από την Αίγυπτο έως τη Νότια Αφρική.

Περιμένοντας τον Κινέζο πρόεδρο, Σι Τζινπίνγκ, στο Νταρ ες Σαλαάμ, στην Τανζανία, τον Μάρτιο του 2013. Thomas Mukoya / Reuters
------------------------------------------------

Αλλά αυτού του είδους τα έργα είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Η εξελισσόμενη παρουσία της Κίνας στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένης της BRI, βασίζεται τόσο στην επένδυση για την οικοδόμηση κοινωνικού και ανθρώπινου κεφαλαίου όσο και σε γιγαντιαία έργα υποδομής. Από τις αρχές αυτού του αιώνα, το Πεκίνο έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια πολιτικών, εκπαιδευτικών, και θεσμικών σχέσεων με ηγέτες και πολίτες σχεδόν όλων των αφρικανικών χωρών με τις οποίες έχει διπλωματικές σχέσεις. Καθώς οι αντίστοιχες ευκαιρίες για τους Αφρικανούς με τα Δυτικά κράτη έχουν μειωθεί, η Κίνα τα αντικατέστησε.

H Ουάσιγκτον έχει αποτύχει να αντιμετωπίσει πλήρως αυτά τα λιγότερο ορατά στοιχεία της διπλωματίας του Πεκίνου, κάτι που αποβαίνει σε βάρος της. Εάν η κυβέρνηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν ενδιαφέρεται σοβαρά για την αντιμετώπιση της κινεζικής επιρροής στον αναπτυσσόμενο κόσμο, θα ήταν καλό να κατανοήσει πώς ακριβώς λειτουργούν οι πολιτικές της Κίνας και τα οφέλη που πρόκειται να κερδίσει η χώρα από τις προσπάθειές της στην Αφρική -και σε ολόκληρο τον κόσμο.

ΠΗΓΑΙΝΟΝΤΑΣ ΜΑΖΙ

Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι, υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει ανησυχίες για τα δάνεια, τις επενδύσεις, και τα έργα υποδομής της Κίνας παγκοσμίως. Σε απάντηση, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε το σχέδιο Build Back Better World (B3W) —ένα παγκόσμιο πρόγραμμα υποδομών που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της επιρροής της Κίνας στον παγκόσμιο Νότο— στην συνάντηση του G-7 τον Ιούνιο του 2021. Το B3W έχει σχεδιαστεί για να ξεπεράσει το Πεκίνο, προσφέροντας εναλλακτικά επενδυτικά έργα που έχουν σκοπό να δελεάσουν τις χώρες ώστε να επιλέξουν τις Ηνωμένες Πολιτείες έναντι της Κίνας ως τον προτιμώμενο εταίρο τους.

Τα σχέδια της κυβέρνησης, ωστόσο, αντανακλούν μια στενή αντίληψη του παγκόσμιου ρόλου της Κίνας. Μολονότι το Πεκίνο έχει ρίξει δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα υποδομής σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, έχει επίσης επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων και διασυνδέσεων με τις ελίτ της πολιτικής, της ασφάλειας, και των επιχειρήσεων σε πολλές αφρικανικές χώρες. Σίγουρα, η εμπλοκή του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) με τον παγκόσμιο Νότο χρονολογείται από την εποχή του Μάο, αλλά το εύρος αυτών των ανταλλαγών έχει μεγαλώσει . Από το 2018, για παράδειγμα, περισσότεροι από 80.000 Αφρικανοί φοιτητές σπούδαζαν στην Κίνα, σε σύγκριση με λιγότερους από 2.000 [που σπούδαζαν] το 2003. Αυτές οι υποτροφίες έχουν σχεδιαστεί για να βελτιώσουν την εικόνα της Κίνας στο εξωτερικό και να αναδείξουν την ιστορία επιτυχίας της ανάπτυξής της στους επισκέπτες φοιτητές.

Από το 2018 και μετά, επιπλέον, η κινεζική κυβέρνηση έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε μια σειρά ετήσιων επισκέψεων Αφρικανών κυβερνητικών αξιωματούχων και αμυντικών ακολούθων στην Κίνα. Υψηλόβαθμες αντιπροσωπείες από 50 αφρικανικές χώρες περνούν δύο εβδομάδες στην Κίνα παρακολουθώντας σεμινάρια και επισκεπτόμενες τοποθεσίες του Στρατού Ξηράς, του Ναυτικού, και της Πολεμικής Αεροπορίας του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (People’s Liberation Army, PLA) ώστε να μάθουν περισσότερα για τις στρατιωτικές δυνατότητες της Κίνας. Το 2018, ως μέρος αυτών των ανταλλαγών, όλες οι πλευρές συμφώνησαν να επεκτείνουν τις, φιλοξενούμενες από την Κίνα, εκπαιδεύσεις αφρικανικών ειρηνευτικών δυνάμεων και δυνάμεων της αστυνομίας. Για το Πεκίνο, αυτές οι αναδυόμενες σχέσεις μεταξύ στρατών αντιπροσωπεύουν μια σημαντική επένδυση στο μέλλον της κινεζικής διπλωματίας. Εάν καλλιεργηθούν σωστά, τέτοια δίκτυα μπορούν να οικοδομήσουν την εμπιστοσύνη μεταξύ του κινεζικού και των αφρικανικών στρατών και επίσης να αποφέρουν δυνητικά προσοδοφόρες συμφωνίες [πώλησης] όπλων.

Πέρα από αυτά τα εκτεταμένα προγράμματα ανταλλαγών, το ΚΚΚ συχνά χορηγεί εκπαιδεύσεις και σεμινάρια για τις ελίτ πολιτικών κομμάτων από όλη την ήπειρο. Αυτά τα προγράμματα έχουν σχεδιαστεί για να διδάξουν στους ηγέτες την προσέγγιση του ΚΚΚ στην ανάπτυξη, στην κομματική ηγεσία, και στην πολιτική οργάνωση. Συνήθως, τέτοιες ευκαιρίες αφορούν επίσης στον ρόλο της τεχνολογίας στην διακυβέρνηση, η οποία παρέχει μια ευκαιρία στις κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας να προωθήσουν τα προϊόντα τους.

Το Πεκίνο έχει επίσης χορηγήσει μια σειρά κοινών ερευνητικών πρωτοβουλιών μεταξύ κινεζικών και αφρικανικών πανεπιστημίων και δεξαμενών σκέψης —συμπεριλαμβανομένων συνεργασιών με σχολεία σε 46 αφρικανικές χώρες που φιλοξενούν επί του παρόντος Ινστιτούτα Κομφούκιου (Confucius Institutes), ένα δίκτυο κρατικών κέντρων κινεζικής γλώσσας και πολιτισμού. Αυτές οι συνεργασίες αποσκοπούν στο να αυξήσουν την έκθεση στον κινεζικό πολιτισμό, την ιστορία, και την γλώσσα σε όλη την ήπειρο. Για την κινεζική κυβέρνηση, τέτοια προγράμματα αντιπροσωπεύουν επίσης έναν τρόπο αντιστροφής της εχθρότητας των Δυτικών προς το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας και μείωσης του ελλείμματος της εικόνας του Πεκίνου στο εξωτερικό.

Τέλος —και ίσως το πιο αξιοσημείωτο— Κινέζοι και Αφρικανοί αξιωματούχοι έχουν ξεκινήσει μια σειρά από εξέχουσες πολυμερείς εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένου του Φόρουμ για την Συνεργασία Κίνας-Αφρικής (Forum on China-Africa Cooperation, FOCAC). Η σύνοδος του FOCAC, που πραγματοποιείται κάθε τρία χρόνια, είναι πλέον μια από τις μεγαλύτερες τακτικές διπλωματικές συγκεντρώσεις Αφρικανών ηγετών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα, δεν έχουν συγκαλέσει μια συγκρίσιμη εκδήλωση από την Σύνοδο Κορυφής Ηγετών ΗΠΑ-Αφρικής (U.S.-Africa Leaders Summit) της κυβέρνησης Ομπάμα το 2014 στην Ουάσιγκτον.

Όπως το BRI, το FOCAC δεν επικεντρώνεται απλώς στην ανάπτυξη κοινών προγραμμάτων υποδομών και δανεισμού. Το φόρουμ έχει επίσης σχεδιαστεί για να αναπτύξει και να εμβαθύνει τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των αφρικανικών χωρών και της Κίνας. Κατά την διάρκεια της συνάντησης του FOCAC του 2018, για παράδειγμα, το Πεκίνο δεσμεύτηκε να χορηγήσει 50.000 νέες ευκαιρίες κατάρτισης για Αφρικανούς επαγγελματίες στους τομείς της τεχνολογίας των πληροφοριών, της ενέργειας, του τουρισμού, και της ανθρωπιστικής βοήθειας˙ ανακοίνωσε ένα νέο σχέδιο συνεργασίας μεταξύ κινεζικών και αφρικανικών πανεπιστημίων˙ και ξεκίνησε πολλά προγράμματα κατάρτισης για το αφρικανικό προσωπικό επιβολής του νόμου. Αν και περιορίστηκε από τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς για την πανδημία της COVID-19, το FOCAC 2021, που πραγματοποιήθηκε στην Σενεγάλη, παρήγαγε ένα παρόμοιο σύνολο δεσμεύσεων.

ΜΙΑ ΓΕΦΥΡΑ ΓΙΑ ΚΑΠΟΥ

Συνολικά, αυτές οι δραστηριότητες αντιπροσωπεύουν μια τρομερή επέκταση της επιρροής της Κίνας σε ολόκληρη την ήπειρο. Οι προσπάθειες του Πεκίνου ήδη αποδίδουν. Σήμερα, το 63% των Αφρικανών θεωρούν την επιρροή της Κίνας στην ήπειρο ως «κάπως θετική» ή «πολύ θετική» και η Κίνα είναι πλέον το προτιμώμενο μοντέλο ανάπτυξης για έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών, συμπεριλαμβανομένων του Μπενίν, της Μποτσουάνα, της Μπουρκίνα Φάσο, και του Μάλι.

Πέρα από τα μέτρα δημοτικότητας, ωστόσο, η διπλωματία της Κίνας -συμπεριλαμβανομένων των φόρουμ όπως το FOCAC- εξυπηρετεί πολλούς άλλους κρίσιμους σκοπούς. Πρώτον, όταν φιλοξενούνται στην Κίνα, αυτές οι συγκεντρώσεις αναδεικνύουν το μοντέλο ανάπτυξης του Πεκίνου. Όλες οι ακμάζουσες πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου της Κίνας, οι νέες υποδομές, και η χρήση της τεχνολογίας στην διακυβέρνηση επιδεικνύονται σε όσους το επισκέπτονται. Η ευκαιρία «να δείξουν και να πουν» (show and tell) την επιτυχία της Κίνας βοηθά τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να διαμορφώσουν το αφήγημα για την ανάπτυξη του Πεκίνου και την δυνητική εφαρμογή του [μοντέλου ανάπτυξης] πέρα από τα σύνορα της Κίνας.

Η διπλωματία των φόρουμ είναι επομένως ένας ιδανικός τρόπος προώθησης των κινεζικών προϊόντων, πρακτικών και κανόνων. Αρκετές χώρες αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρά τη μέθοδο του Πεκίνου. Με την κινεζική υποστήριξη, πολιτικά κόμματα στη Νότια Αφρική και την Τανζανία έχουν ανοίξει ακαδημίες κατάρτισης έχοντας ως πρότυπο τα κομματικά σχολεία του ΚΚΚ (τα οποία εκπαιδεύουν τα μελλοντικά κομματικά επιτελεία), συμπεριλαμβανομένης της Σχολής Ηγεσίας Julius Nyerere (Julius Nyerere Leadership School) κοντά στο Νταρ ες Σαλάαμ και ενός ινστιτούτου έξω από το Γιοχάνεσμπουργκ που χορηγείται από το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (African National Congress). Καταρτισμένοι στην Κίνα εκπαιδευτές ίδρυσαν επίσης το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Luyanzi (Luyanzi Institute of Technology) της Ουγκάντα, ένα σχολείο επαγγελματικής κατάρτισης κοντά στην Καμπάλα.

Ωστόσο, τα οφέλη της κινεζικής διπλωματίας δεν περιορίζονται σε αυτά τα θεσμικά αποτελέσματα. Οι μαρτυρίες μαθητών που φοιτούν σε κινεζικά σχολεία με χορηγούμενες από την κυβέρνηση υποτροφίες υποδηλώνουν ότι οι αποδέκτες εργάζονται συχνά για να βελτιώσουν τις διμερείς σχέσεις με την Κίνα μετά την επιστροφή τους στην πατρίδα. Η επάρκεια στα μανδαρίνικα είναι ένας άλλος ξεκάθαρος τρόπος για να συμβεί αυτό: σε μη αγγλόφωνες αφρικανικές χώρες, η επικοινωνία με κινέζους ομολόγους μπορεί να είναι περίπλοκη. Οι δημόσιοι υπάλληλοι με γλωσσικές δεξιότητες και κατανόηση του κινεζικού πολιτισμού διευκολύνουν αναπόφευκτα την ομαλότερη επικοινωνία και την συνεργασία σε πολύπλοκα έργα.

ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΤΡΑΕΙ

Σήμερα, η Ουάσιγκτον υποτιμά με δική της ευθύνη τις επενδύσεις του Πεκίνου σε κοινωνικό και ανθρώπινο κεφάλαιο στην Αφρική. Αυτά τα προγράμματα έγιναν γρήγορα ο κεντρικός πυλώνας της διαμόρφωσης εξωτερικής πολιτικής της Κίνας στην Αφρική και θα συνεχίσουν να λειτουργούν στο απώτερο μέλλον. Τέτοιες προσπάθειες αντιμετωπίζουν επίσης μια αυξανόμενη ανάγκη, καθώς μειώνεται ο αριθμός των αμερικανικών και ευρωπαϊκών υποτροφιών, βιζών, και προγραμμάτων ανταλλαγής που είναι διαθέσιμα σε πολίτες από αφρικανικές χώρες, και αυξάνεται το αντιμεταναστευτικό αίσθημα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη.

Η Κίνα αρχίζει να γεμίζει αυτό το κενό σε μια σειρά τομέων. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση της UNESCO, για παράδειγμα, το 16% όλων των υποτροφιών σε πολίτες από αφρικανικές χώρες για σπουδές στο εξωτερικό χορηγήθηκαν από την κινεζική κυβέρνηση —καθιστώντας το Πεκίνο τον μεγαλύτερο πάροχο. Ακόμη και μεταξύ των πλούσιων μελών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Organization for Economic Cooperation and Development, ΟΟΣΑ), οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολουθούν στην πέμπτη θέση. Εάν η Ουάσιγκτον ενδιαφέρεται σοβαρά για την βελτίωση της σχέσης της με την αφρικανική ήπειρο, η αύξηση των ευκαιριών εκπαίδευσης για τους Αφρικανούς φοιτητές είναι ένα καλό μέρος για να ξεκινήσει.

Εάν το σχέδιο B3W του Μπάιντεν έχει μια ευκαιρία να μεταμορφώσει την σχέση της Ουάσιγκτον με τον αναπτυσσόμενο κόσμο, η κυβέρνησή του πρέπει να συνειδητοποιήσει την δύναμη της οικοδόμησης διασυνδέσεων μεταξύ ανθρώπων. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη την σημασία της επένδυσης σε μακροπρόθεσμες σχέσεις με καθημερινούς πολίτες χωρών σε όλη την Αφρική και αλλού, ανεξάρτητα από τις ιδεολογίες των κυβερνήσεών τους. Οι διχαστικές εκδηλώσεις όπως η Σύνοδος Κορυφής για την Δημοκρατία (Summit For Democracy), αντίθετα, μπορεί να καταλήξουν να ωθήσουν τις αποκλεισμένες χώρες πιο κοντά στο Πεκίνο. Τα προγράμματα που εστιάζουν στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου δεν είναι απλώς το σωστό˙ είναι επίσης λογική πολιτική.

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2021-12-23/chinas-soft-po...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition