Τι πραγματικά θέλει ο Πούτιν στην Ουκρανία

Καθώς το 2021 πλησίαζε στο τέλος του, η Ρωσία παρουσίασε στις Ηνωμένες Πολιτείες έναν κατάλογο απαιτήσεων που, όπως είπε, ήταν απαραίτητες για να αποτραπεί η πιθανότητα μιας μεγάλης κλίμακας στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία. Σε ένα προσχέδιο Συνθήκης που παραδόθηκε σε διπλωμάτη των ΗΠΑ στη Μόσχα, η ρωσική κυβέρνηση ζήτησε την επίσημη παύση της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ στα ανατολικά, το μόνιμο πάγωμα της περαιτέρω επέκτασης της στρατιωτικής υποδομής της συμμαχίας (όπως οι βάσεις και τα οπλικά συστήματα) στο πρώην σοβιετικό έδαφος, τον τερματισμό της Δυτικής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, και την απαγόρευση των πυραύλων μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη. Το μήνυμα ήταν αδιαμφισβήτητο: εάν αυτές οι απειλές δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν διπλωματικά, το Κρεμλίνο θα είναι υποχρεωμένο να καταφύγει σε στρατιωτική δράση.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε συνέντευξη Τύπου στη Μόσχα, τον Δεκέμβριο του 2021. Mikhail Metzel / Sputnik Photo Agency / via Reuters
-------------------------------------------------

Αυτές οι ανησυχίες ήταν γνωστές στους Δυτικούς σχεδιαστές πολιτικής, οι οποίοι για χρόνια απαντούσαν με το επιχείρημα ότι η Μόσχα δεν έχει βέτο στις αποφάσεις του ΝΑΤΟ και ότι δεν έχει λόγους να απαιτεί από την Δύση να σταματήσει να στέλνει όπλα στην Ουκρανία. Μέχρι πρόσφατα, η Μόσχα αποδεχόταν απρόθυμα αυτούς τους όρους. Τώρα, ωστόσο, φαίνεται αποφασισμένη να συνεχίσει με αντίμετρα εάν δεν γίνει αυτό που θέλει. Τούτη η αποφασιστικότητα αντικατοπτρίστηκε στο πώς παρουσίασε την προτεινόμενη Συνθήκη με τις Ηνωμένες Πολιτείες και μια ξεχωριστή συμφωνία με το ΝΑΤΟ. Ο τόνος και των δύο εγγράφων ήταν οξύς. Στην Δύση δόθηκε μόλις ένας μήνας για να απαντήσει, γεγονός που παρέκαμψε το ενδεχόμενο παρατεταμένων και ατελέσφορων συνομιλιών. Και τα δύο προσχέδια δημοσιεύθηκαν σχεδόν αμέσως μετά την παράδοσή τους, μια κίνηση που είχε σκοπό να αποτρέψει την Ουάσιγκτον από το να τα διαρρεύσει και να δώσει την δική της εκδοχή για την πρόταση.

Εάν ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συμπεριφέρεται σαν να έχει το πάνω χέρι σε αυτό το αδιέξοδο, είναι επειδή το έχει. Σύμφωνα με τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ, η Ρωσία έχει σχεδόν 100.000 στρατιώτες και πολύ βαρύ οπλισμό σταθμευμένο στα ουκρανικά σύνορα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες του ΝΑΤΟ έχουν καταδικάσει τις κινήσεις της Ρωσίας, αλλά ταυτόχρονα υπονόησαν ότι δεν θα υπερασπιστούν την Ουκρανία, η οποία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ, και έχουν περιορίσει τις απειλές τους για αντίποινα [μόνο] σε κυρώσεις.

Αλλά οι απαιτήσεις της Μόσχας είναι πιθανώς μια εναρκτήρια προσφορά, όχι ένα τελεσίγραφο. Παρ' όλη την επιμονή της για μια επίσημη Συνθήκη με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ρωσική κυβέρνηση αναμφίβολα κατανοεί ότι χάρη στην πόλωση και το αδιέξοδο, η επικύρωση οποιασδήποτε Συνθήκης στην Γερουσία των ΗΠΑ θα είναι σχεδόν αδύνατη. Μια εκτελεστική Συμφωνία -ουσιαστικά ένα Σύμφωνο μεταξύ δύο κυβερνήσεων που δεν είναι υποχρεωτικό να επικυρωθεί και επομένως δεν έχει το καθεστώς νόμου- μπορεί επομένως να είναι μια πιο ρεαλιστική εναλλακτική. Είναι επίσης πιθανό ότι στο πλαίσιο μιας τέτοιας συμφωνίας, η Ρωσία θα αναλάμβανε αμοιβαίες δεσμεύσεις που θα αντιμετώπιζαν ορισμένες ανησυχίες των ΗΠΑ, ώστε να δημιουργήσει αυτό που αποκαλεί «ισορροπία συμφερόντων».

Συγκεκριμένα, το Κρεμλίνο θα μπορούσε να ήταν ικανοποιημένο εάν η κυβέρνηση των ΗΠΑ συμφωνούσε σε ένα επίσημο μακροπρόθεσμο μορατόριουμ για την επέκταση του ΝΑΤΟ και σε μια δέσμευση να μην τοποθετήσει πυραύλους μέσου βεληνεκούς στην Ευρώπη. Θα μπορούσε επίσης να κατευναστεί από ένα χωριστό Σύμφωνο μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ που θα περιόριζε τις στρατιωτικές δυνάμεις και την δραστηριότητα εκεί όπου συναντώνται τα εδάφη τους, από την Βαλτική έως τη Μαύρη Θάλασσα.

Φυσικά, είναι ανοιχτό το ερώτημα εάν η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι πρόθυμη να ασχοληθεί σοβαρά με την Ρωσία. Η αντίθεση σε οποιαδήποτε συμφωνία θα είναι ισχυρή στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω της εσωτερικής πολιτικής πόλωσης και του γεγονότος ότι η επίτευξη συμφωνίας με τον Πούτιν αφήνει την κυβέρνηση Μπάιντεν ευάλωτη στην κριτική ότι ενέδωσε σε έναν αυταρχικό. Η αντίθεση θα είναι επίσης ισχυρή στην Ευρώπη, όπου οι ηγέτες θα αισθάνονται ότι μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας τούς αφήνει στο περιθώριο.

Όλα αυτά είναι σοβαρά ζητήματα. Αλλά είναι κρίσιμο να σημειωθεί ότι ο Πούτιν έχει προεδρεύσει σε τέσσερα κύματα διεύρυνσης του ΝΑΤΟ [1] και έχει υποχρεωθεί να αποδεχθεί την αποχώρηση της Ουάσιγκτον από Συνθήκες που διέπουν τους αντιβαλλιστικούς πυραύλους, τις πυρηνικές δυνάμεις μέσου βεληνεκούς, και τα άοπλα αεροσκάφη παρατήρησης. Για αυτόν, η Ουκρανία είναι το έσχατο όριο. Ο Ρώσος αρχιστράτηγος υποστηρίζεται από τα κατεστημένα των υπηρεσιών ασφαλείας και του στρατού του και, παρά τον φόβο του ρωσικού κοινού για τον πόλεμο, δεν αντιμετωπίζει εσωτερική αντιπολίτευση στην εξωτερική πολιτική του. Το πιο σημαντικό, δεν έχει την πολυτέλεια να φανεί ότι μπλοφάρει. Ο Μπάιντεν είχε δίκιο που δεν απέρριψε αμέσως τις απαιτήσεις της Ρωσίας και αντ' αυτού προτίμησε να ασχοληθεί [με αυτές].

ΟΙ ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Υπάρχει σημαντική ασυμμετρία στην σημασία που αποδίδουν η Δύση και η Ρωσία στην Ουκρανία. Η Δύση όντως πρόσφερε την προοπτική να γίνει η χώρα μέλος του ΝΑΤΟ το 2008, αλλά χωρίς επίσημο χρονοδιάγραμμα για ένταξη. Μετά το 2014 -όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία [2] από την Ουκρανία και άρχισε να υποστηρίζει φιλορώσους μαχητές στην περιοχή της Ντονμπάς- έγινε δύσκολο να δει κάποιος το πώς η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα επέτρεπε στην Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Εξάλλου, θα υπήρχε μικρή δημόσια υποστήριξη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανάπτυξη στρατευμάτων που θα πολεμούσαν για την Ουκρανία. Η Ουάσιγκτον έχει «φορτωθεί» με μια υπόσχεση προς το Κίεβο που και οι δύο πλευρές γνωρίζουν ότι δεν μπορεί να τηρήσει. Η Ρωσία, αντίθετα, αντιμετωπίζει την Ουκρανία ως ζωτικό συμφέρον εθνικής ασφάλειας και έχει δηλώσει την ετοιμότητά της να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία εάν αυτό το συμφέρον απειληθεί. Αυτή η ανοιχτότητα στην δέσμευση στρατευμάτων και η γεωγραφική εγγύτητα με την Ουκρανία δίνουν στη Μόσχα ένα πλεονέκτημα έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους.

Αυτό δεν σημαίνει ότι επίκειται ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Παρά την τάση των Δυτικών μέσων ενημέρωσης να απεικονίζουν τον Πούτιν ως απερίσκεπτο, στην πραγματικότητα είναι προσεκτικός και μεθοδικός [3], ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την χρήση βίας. Ο Πούτιν δεν αποφεύγει τον κίνδυνο -οι επιχειρήσεις στην Τσετσενία, την Κριμαία, και την Συρία το αποδεικνύουν- αλλά στο μυαλό του, το όφελος πρέπει να υπερβαίνει το κόστος. Δεν θα εισβάλει στην Ουκρανία απλώς και μόνο λόγω των Δυτικών προσανατολισμών των ηγετών της.

Τούτου λεχθέντος, υπάρχουν ορισμένα σενάρια που θα μπορούσαν να εξωθήσουν το Κρεμλίνο να στείλει στρατεύματα στην Ουκρανία. Το 2018, ο Πούτιν δήλωσε δημόσια ότι μια ουκρανική απόπειρα να ανακτήσει εδάφη στην περιοχή της Ντονμπάς [4] με την βία, θα εξαπέλυε μια στρατιωτική απάντηση. Υπάρχει ιστορικό προηγούμενο για αυτό: το 2008, η Ρωσία απάντησε στρατιωτικά σε μια γεωργιανή επίθεση στην αποσχισθείσα δημοκρατία της Νότιας Οσετίας. Μια άλλη ρωσική κόκκινη γραμμή είναι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή η τοποθέτηση Δυτικών στρατιωτικών βάσεων και οπλικών συστημάτων μεγάλης εμβέλειας στο έδαφός της. Ο Πούτιν δεν θα υποχωρήσει ποτέ σε αυτό το σημείο. Προς το παρόν, ωστόσο, δεν υπάρχει σχεδόν καμία υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα μέλη του ΝΑΤΟ για την ένταξη της Ουκρανίας στην συμμαχία. Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2021, αξιωματούχοι του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ είπαν στην Ουκρανία ότι η ένταξη αυτής της χώρας στο ΝΑΤΟ είναι απίθανο να εγκριθεί την επόμενη δεκαετία.

Εάν το ΝΑΤΟ επρόκειτο να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του στα ανατολικά κράτη-μέλη, αυτό θα μπορούσε να στρατιωτικοποιήσει περαιτέρω τη νέα διαχωριστική γραμμή στην Ευρώπη, που εκτείνεται κατά μήκος των δυτικών συνόρων της Ρωσίας και της Λευκορωσίας. Η Ρωσία θα μπορούσε να προκληθεί να τοποθετήσει περισσότερους πυραύλους μικρού βεληνεκούς στο Καλίνινγκραντ -το μη όμορο, δυτικότερο τμήμα της Ρωσίας που είναι στριμωγμένο ανάμεσα στην Πολωνία και την Λιθουανία. Μια στενότερη στρατιωτική συμμαχία με την Λευκορωσία θα μπορούσε να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερη πίεση στην Ουκρανία. Η Μόσχα θα μπορούσε επίσης να αναγνωρίσει τις αυτοαποκαλούμενες «λαϊκές δημοκρατίες» της Ντόνετσκ και της Λουχάνσκ και να τις ενσωματώσει σε μια νέα γεωπολιτική οντότητα με την Ρωσία και την Λευκορωσία.

Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων θα μπορούσαν να αντηχήσουν πέρα από την Ευρώπη. Για να αντιμετωπίσει τις πιο δραστικές οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις της Δύσης, είτε εν όψει μιας ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία είτε ως συνέπεια αυτής, η Μόσχα ίσως χρειαστεί να στηριχθεί στο Πεκίνο, το οποίο βρίσκεται επίσης υπό την αυξανόμενη πίεση των ΗΠΑ. Οι πρόεδροι Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ συζητούν ήδη οικονομικούς μηχανισμούς για την προστασία των χωρών τους από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Σε αυτή την περίπτωση, η προγραμματισμένη επίσκεψη του Πούτιν στην Κίνα για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες τον Φεβρουάριο του 2022 μπορεί να αποδειχθεί κάτι περισσότερο από μια εθιμοτυπική επίσκεψη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν τότε να δουν την τρέχουσα σινορωσική [5] σύμπνοια να μετατρέπεται σε μια πιο στενή συμμαχία. Η οικονομική, τεχνολογική, χρηματοοικονομική, και στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των δύο δυνάμεων θα φτάσει σε νέα επίπεδα.

ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΕΥΘΥΝΩΝ

Η απειλή του Πούτιν να καταφύγει στην βία προέρχεται από την απογοήτευσή του για μια καθηλωμένη διπλωματική διαδικασία. Η προσπάθεια του Κρεμλίνου να δελεάσει τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ώστε να συνάψει μια συμφωνία για τη Ντονμπάς -η οποία φαινόταν πολλά υποσχόμενη μόλις στα τέλη του 2019- απέβη άκαρπη. Ο Ζελένσκι, ο οποίος κέρδισε την προεδρία με σαρωτική νίκη κατεβαίνοντας στις εκλογές ως ο υποψήφιος για την ειρήνη, είναι ένας εξαιρετικά απρόβλεπτος ηγέτης. Η απόφασή του να χρησιμοποιήσει οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη στη Ντονμπάς το 2021 κλιμάκωσε τις εντάσεις με τη Μόσχα σε μια εποχή που η Ουκρανία δεν είχε την πολυτέλεια να προκαλέσει τον γείτονά της.

Δεν είναι μόνο η ουκρανική ηγεσία που η Μόσχα θεωρεί προβληματική. Η Γαλλία και η Γερμανία έχουν αποτύχει στις προσπάθειες για μια διπλωματική λύση στο αδιέξοδο Ρωσίας-Ουκρανίας. Οι Ευρωπαίοι, οι οποίοι ήταν οι εγγυητές των συμφωνιών του Μινσκ του 2014 και του 2015, που υποτίθεται ότι θα έφερναν ειρήνη στην περιοχή, απέτυχαν να πιέσουν τους Ουκρανούς να συνάψουν συμφωνία. Ο Γερμανός πρόεδρος, Frank-Walter Steinmeier, τότε υπουργός Εξωτερικών, δεν μπόρεσε καν να κάνει το Κίεβο να δεχθεί έναν συμβιβασμό που θα επέτρεπε την διεξαγωγή εκλογών στην περιοχή της Ντονμπάς. Τον περασμένο Νοέμβριο, οι Ρώσοι έφτασαν στο σημείο να δημοσιεύσουν προσωπική διπλωματική αλληλογραφία μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών τους, Σεργκέι Λαβρόφ, και του Γάλλου και του Γερμανού ομολόγου του για να δείξουν το πώς οι Δυτικές δυνάμεις συντάχθηκαν πλήρως με την στάση της ουκρανικής κυβέρνησης.

Και μολονότι η εστίαση της Δύσης ήταν στην συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων κοντά στα ουκρανικά σύνορα, αυτή συνέβη καθώς οι χώρες του ΝΑΤΟ επέκτειναν τις στρατιωτικές τους δραστηριότητες στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και στην Ουκρανία. Τον Ιούνιο, ένα βρετανικό αντιτορπιλικό έπλευσε στα χωρικά ύδατα ανοιχτά της Κριμαίας, την οποία το Λονδίνο δεν αναγνωρίζει ως ανήκουσα στην Ρωσία, προκαλώντας τους Ρώσους να πυροβολήσουν προς την κατεύθυνσή του. Τον Νοέμβριο, ένα στρατηγικό βομβαρδιστικό των ΗΠΑ πέταξε σε απόσταση 13 μιλίων από τα ρωσικά σύνορα στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, εξοργίζοντας τον Πούτιν. Καθώς οι εντάσεις αυξάνονταν, Δυτικοί στρατιωτικοί σύμβουλοι, εκπαιδευτές, όπλα και πυρομαχικά διατέθηκαν στην Ουκρανία. Οι Ρώσοι υποψιάζονται επίσης ότι ένα κέντρο εκπαίδευσης που κατασκευάζει το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ουκρανία είναι στην πραγματικότητα μια ξένη στρατιωτική βάση. Ο Πούτιν είναι ιδιαίτερα ανένδοτος ότι η ανάπτυξη πυραύλων των ΗΠΑ στην Ουκρανία οι οποίοι μπορούν να προσεγγίσουν τη Μόσχα σε πέντε έως επτά λεπτά, δεν μπορεί και δεν θα γίνει ανεκτή.

Για την Ρωσία, οι κλιμακούμενες στρατιωτικές απειλές ήταν αδιαμφισβήτητες. Στα άρθρα και τις ομιλίες του, ο Πούτιν μπορεί να τονίζει την ενότητα του ρωσικού και του ουκρανικού λαού, αλλά αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι να αποτρέψει την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Παρατηρήστε τι είπε τον Μάρτιο του 2014 μετά την αποστολή δυνάμεων στην Κριμαία, ως απάντηση στην ανατροπή του προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς. «Δεν μπορώ ούτε να φανταστώ ότι θα ταξιδεύαμε στην Σεβαστούπολη για να επισκεφθούμε ναύτες του ΝΑΤΟ», είπε για την διάσημη ρωσική ναυτική βάση στην Κριμαία. «Φυσικά, οι περισσότεροι από αυτούς είναι υπέροχοι τύποι, αλλά θα ήταν καλύτερα να έρχονται αυτοί να μας επισκεφθούν, να είναι καλεσμένοι μας, παρά το αντίστροφο».

Οι ενέργειες του Πούτιν υποδηλώνουν ότι ο πραγματικός του στόχος δεν είναι να κατακτήσει την Ουκρανία και να την απορροφήσει στην Ρωσία, αλλά να αλλάξει τη μεταψυχροπολεμική διάταξη στα ανατολικά της Ευρώπης. Αυτή η διάταξη έκανε την Ρωσία αποδέκτη κανόνων χωρίς να έχει ιδιαίτερο λόγο στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, η οποία επικεντρωνόταν στο ΝΑΤΟ. Εάν καταφέρει να κρατήσει το ΝΑΤΟ έξω από την Ουκρανία, την Γεωργία, και τη Μολδαβία, και τους πυραύλους μέσου βεληνεκούς των ΗΠΑ έξω από την Ευρώπη, πιστεύει ότι θα μπορούσε να επιδιορθώσει μέρος της ζημιάς που υπέστη η ασφάλεια της Ρωσίας μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Όχι συμπτωματικά, αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως ένα χρήσιμο πεπραγμένο για να βασιστεί το 2024, όταν ο Πούτιν θα είναι έτοιμος για [διεκδικήσει την] επανεκλογή [του].

Σύνδεσμοι:
[1] http://nato%20enlargement/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-09-27/kremlin...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2021-06-14/how-biden-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2021-10-18/russia-no...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2021-10-18/russia-no...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2021-12-28/what-putin...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition