H Ουκρανία μετά τον πόλεμο

Είναι αδύνατο να γνωρίζει κάποιος την τελική έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά ένα αποτέλεσμα που φαίνεται πλέον να αποκλείεται είναι μια ολοκληρωτική ρωσική νίκη. Η ουκρανική κυβέρνηση δεν θα ανατραπεί. Μολονότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο ορισμένων εδαφών της για κάποιο χρονικό διάστημα (ή και μόνιμα), η Ουκρανία θα συνεχίσει να υπάρχει ως κυρίαρχο κράτος. Οι Ουκρανοί αποδεικνύονται αξιοσημείωτα ανθεκτικοί. Αλλά το να συνεχίσει [να υπάρχει] απλώς ως χώρα δεν είναι αρκετό˙ αυτό που χρειάζεται η Ουκρανία δεν είναι απλώς η επιβίωση αλλά η αναζωογόνηση. Όπως έχει προτείνει ο Larry Diamond του Πανεπιστημίου Stanford [1], η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θα μπορούσε ακούσια να «ξεκινήσει ένα νέο κύμα δημοκρατικής προόδου». Αλλά αυτό δεν θα γίνει από μόνο του. Η κυβέρνηση του Κιέβου και οι εταίροι της θα πρέπει να αρχίσουν να σχεδιάζουν μια μεταπολεμική ανοικοδόμηση που θα επέτρεπε στην Ουκρανία να γίνει ακριβώς αυτό που φοβάται περισσότερο ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν: μια σλαβική ιστορία επιτυχίας στα σύνορά του.

Περπατώντας κοντά στα κατεστραμμένα κτήρια στην Μαριούπολη της Ουκρανίας, τον Απρίλιο του 2022. Alexander Ermochenko / Reuters
-----------------------------------------

Τα εμπόδια για την ανάκαμψη της Ουκρανίας είναι τρομακτικά. Τμήματα της χώρας έχουν σκόπιμα βομβαρδιστεί μέχρις ισοπέδωσης από το ρωσικό πυροβολικό. Η πόλη-λιμάνι της Μαριούπολης έχει περικυκλωθεί για περισσότερες από 40 ημέρες, αλλά οι υπολειπόμενοι σε οπλισμό και εφόδια πεζοναύτες της και το τάγμα Αζόφ αρνούνται να συνθηκολογήσουν. Καθώς τα ρωσικά στρατεύματα υποχώρησαν από το Κίεβο, άφησαν πίσω τους ένα απογυμνωμένο τοπίο και τα ακρωτηριασμένα πτώματα εκατοντάδων αμάχων στην [πόλη] Bucha. Πάνω από το 10% του πληθυσμού της χώρας των 41 εκατομμυρίων έχει τραπεί σε φυγή από την χώρα. Άλλοι 7,1 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν φύγει από τα σπίτια τους και έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά, περιμένοντας σε ασφαλέστερες περιοχές της χώρας μέχρι να λήξει η σύγκρουση. Σύμφωνα με τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έως 3.000 Ουκρανοί στρατιώτες έχουν σκοτωθεί. Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι ο πόλεμος έχει προκαλέσει ζημιά 80 δισεκατομμυρίων δολαρίων μόνο στις υποδομές της Ουκρανίας.

Υπάρχουν πολλά κατεστραμμένα κράτη που ανοικοδομήθηκαν με σημαντική εξωτερική βοήθεια: αναλογιστείτε την Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ή την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο μετά από τις συγκρούσεις σε αυτούς τους τόπους, την δεκαετία του 1990. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και στην Ουκρανία. Αλλά θα χρειαστεί κάτι περισσότερο από χρήματα από το εξωτερικό για να επανέλθει η Ουκρανία, η οποία θα πρέπει επειγόντως να αντιμετωπίσει τα τρία κύρια προβλήματα που την κρατούσαν πίσω ήδη πριν από τον πόλεμο: την διαφθορά, την κακή διακυβέρνηση, και τα διαλυμένα δικαστήρια.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Όταν ξεκίνησε την εισβολή τον Φεβρουάριο, ο Πούτιν προφανώς πίστευε ότι οι ρωσικές δυνάμεις θα ήταν ικανές να κατακτήσουν γρήγορα το Κίεβο και να αντικαταστήσουν τον Ζελένσκι με μια ενδοτική μαριονέτα. Αντίθετα, το Κίεβο αντέχει και ο Ζελένσκι τυγχάνει του σεβασμού του κόσμου, όχι μόνο για το φυσικό κουράγιο και την γενναιότητά του, αλλά και για την ασυμβίβαστη και εξυψωτική ρητορική του. Σε έξι εβδομάδες, οι Ρώσοι έχουν καταφέρει να καταλάβουν μόνο μια μεγάλη πόλη, την Χερσώνα.

Αυτή την εβδομάδα οι ρωσικές δυνάμεις εξαπέλυσαν μια πιο στοχευμένη επίθεση στην ανατολική Ουκρανία. Εάν η Ουκρανία μπορέσει να συνεχίσει να κρατά το έδαφός της και να ταπεινώνει τον στρατό του Πούτιν, η Ρωσία τελικά θα ξεμείνει από ικανές δυνάμεις και θα υποχρεωθεί να κάνει μεγάλες παραχωρήσεις στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ο Andriy Zagorodnyuk, ο πρώτος Υπουργός Άμυνας του Ζελένσκι, έχει εκτιμήσει ότι οι ρωσικές χερσαίες δυνάμεις θα μπορούσαν να ξεμείνουν από ικανούς άνδρες τους επόμενους δύο έως τρεις μήνες. Η Ρωσική Ομοσπονδία διαθέτει 300.000 [στρατιώτες] των χερσαίων δυνάμεων και έχει στείλει περίπου τη μισή της δύναμη να πολεμήσει στην Ουκρανία. Ο Πούτιν δεν μπορεί να στείλει περισσότερους χωρίς να προχωρήσει σε πλήρη κινητοποίηση -ένα βήμα που θα προϋπέθετε ότι θα ετίθετο σε εφαρμογή μια μεγάλης κλίμακας επιστράτευση επιλέξιμων ανδρών. Αλλά έχει εγκλωβιστεί με το να δηλώσει ότι η κατάσταση στην Ουκρανία είναι μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», και όχι ένας πόλεμος, κάτι που τον εμποδίζει βάσει νόμου να πραγματοποιήσει μια πλήρη κινητοποίηση. Η ρωσική κοινή γνώμη -αν και υποστηρίζει συντριπτικά τον πόλεμο- είναι απίθανο να συναινέσει σε μια επιστράτευση όταν η κρατική τηλεόραση διαβεβαιώνει την χώρα ότι η επιχείρηση πηγαίνει καλά. Και ακόμη κι αν ο Πούτιν εκκινήσει μια επιστράτευση, οι δυνάμεις του δεν θα είναι αμέσως προετοιμασμένες για σοβαρή μάχη.

Μολονότι η Ουκρανία θα συνεχίσει να είναι υποχρεωμένη να πολεμά την Ρωσία, φαίνεται πιθανό ότι στην επόμενη φάση οι σκληρές μάχες θα περιοριστούν στην [περιοχή] Ντονμπάς. Επίσης, στον Πούτιν σαφώς θα άρεσε να κάνει άλλη μια προσπάθεια για [να καταλάβει] το Κίεβο. Ενώ τα ρωσικά χερσαία στρατεύματα εστιάζουν στην επίτευξη κερδών στη Ντονμπάς, η Μόσχα θα συνεχίσει να ρίχνει πυραύλους σε όλη την Ουκρανία για να διαταράξει τις γραμμές ανεφοδιασμού που μεταφέρουν τα χρειαζούμενα όπλα από την Δύση και να επιχειρήσει να σπάσει την αποφασιστικότητα του ουκρανικού λαού. Είναι πιθανό ότι ο πόλεμος θα συρθεί για μήνες ή και χρόνια.

Ακόμη και καθώς οι μάχες συνεχίζονται, οι Δυτικοί φίλοι της Ουκρανίας, οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί θεσμοί, και οι Ουκρανοί που δεν ενεπλάκησαν στον πόλεμο θα πρέπει να αρχίσουν να εφαρμόζουν σχέδια ανοικοδόμησης το συντομότερο δυνατό. Ο Ζελένσκι στοχεύει να ενισχύσει την οικονομία, συμπεριλαμβανομένης της ανοικοδόμησης των δικτύων μεταφορών, και η Παγκόσμια Τράπεζα δεσμεύτηκε πρόσφατα να δημιουργήσει ένα έκτακτο πακέτο βοήθειας 1,5 δισεκατομμυρίου δολαρίων και είπε ότι είναι «έτοιμη να βοηθήσει την Ουκρανία στην ανοικοδόμηση όταν έρθει η ώρα». Αλλά μια γιγάντια εισροή ξένης βοήθειας δεν θα βοηθήσει, από μόνη της, την δημοκρατία να ανθίσει στην Ουκρανία. Πριν από τον πόλεμο, η χώρα εμποδιζόταν από την άθλια διακυβέρνηση, και η πολλά υποσχόμενη οικονομία της Ουκρανίας ανέκαθεν υποαπέδιδε.

Παραδόξως, η ρωσική εισβολή μπορεί κάλλιστα να παράσχει μια ευκαιρία για το δημοκρατικό και οικονομικό άλμα προς τα εμπρός που η Ουκρανία δεν ήταν ποτέ ικανή να υλοποιήσει. Η χώρα έγινε ανεξάρτητη μόλις το 1991 και έχει υποβληθεί σε πολλές μεγάλες απόπειρες για μεταρρύθμιση, αλλά ποτέ δεν γνώρισε μια μετασχηματιστική πρόοδο. Αυτή η φορά μπορεί να είναι διαφορετική. Πολλά εξαρτώνται από τον Ζελένσκι. Ένας μέτριος πρόεδρος που επιδίωξε να εδραιώσει την εξουσία του πριν από τον πόλεμο και να καθυστερήσει τις μεταρρυθμίσεις, έχει μεταμορφωθεί από τότε σε έναν εμπνευσμένο ηγέτη. Για τα μοντέλα που θα τον καθοδηγήσουν σε αυτή την δύσκολη επόμενη φάση, θα πρέπει να κοιτάξει προς την Δύση και την ιστορία —ειδικά της Γερμανίας.

H ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ

Αναδυόμενη από τα ερείπια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η Δυτική Γερμανία βίωσε το Wirtschaftswunder, ή «οικονομικό θαύμα», που την προώθησε στις πρώτες βαθμίδες των παγκόσμιων οικονομικών δυνάμεων. Το αρχικό κίνητρο για την ανάκαμψη δόθηκε από το μεταπολεμικό Σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο παρείχε δισεκατομμύρια [δολάρια] σε βοήθεια στην Δυτική Ευρώπη, ακόμη και όταν ο Στάλιν απαγόρευσε στο ανατολικό μπλοκ να την αποδεχθεί. Ενώ η Ανατολική Γερμανία ακολούθησε το σοβιετικό μοντέλο διοίκησης και οικονομίας, κολεκτιβοποιώντας την γεωργία και εθνικοποιώντας την βαριά βιομηχανία της, η Δυτική Γερμανία ακολούθησε την αντίθετη πορεία. Την δεκαετία του 1950, ο καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ και ο οραματιστής υπουργός του των Οικονομικών, Ludwig Erhard, προήδρευσαν σε αυτήν που σύντομα έγινε μια οικονομική υπερδύναμη. Η φιλελευθεροποιημένη αμερικανική εμπορική πολιτική άνοιξε νέες βιομηχανικές αγορές στην Δυτική Γερμανία και η εισαγωγή της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς εξασφάλισε την σταθερότητα στο εσωτερικό. Αυτή η γερμανική εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού στηριζόταν σε εγχύσεις ξένης βοήθειας αλλά και στο κράτος δικαίου˙ στις επενδύσεις σε δημόσια αγαθά, συμπεριλαμβανομένων των νοσοκομείων, των σιδηροδρόμων και των αεροδρομίων˙ και σε ένα παρεμβατικό κράτος που μπορούσε να εξασφαλίσει, μεταξύ άλλων, ότι οι επίδοξοι ολιγάρχες δεν θα μπορούσαν να στρεβλώσουν τις ελεύθερες αγορές. Το αποτέλεσμα ήταν ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, η Δυτική Γερμανία είχε γίνει συνώνυμη της ευημερίας.

Η Ουκρανία μπορεί να ακολουθήσει ένα παρόμοιο μονοπάτι —και επίσης να αποφύγει μερικές από τις παγίδες της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης των Δυτικών Βαλκανίων, όπου η ανεργία των νέων παραμένει διψήφια, το διεθνικό οργανωμένο έγκλημα ευδοκιμεί, και οι τοπικοί ηγέτες συχνά αντιστέκονται στην πραγματική οικονομική διαφάνεια και τις μεταρρυθμίσεις. Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Το Κίεβο πρέπει να αποφύγει να τοποθετήσει ηρωικούς αλλά άπειρους ήρωες του πολέμου ως επικεφαλής της διαδικασίας ανοικοδόμησης, και η Δύση θα πρέπει να αναζητήσει έναν ειδικό απεσταλμένο με εμπειρία στην διαχείριση δισεκατομμυρίων δολαρίων σε αρωγή από πολλούς δωρητές, για να επιβλέψει ένα Σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία —ή, όπως έχει προτείνει [2] ο Timothy Garton Ash, ένα Σχέδιο Ζελένσκι.

Μερικά από τα βήματα που απαιτούνται για την αναγέννηση της Ουκρανίας είναι προφανή: η χώρα δεν έχει ενστερνιστεί ποτέ το κράτος δικαίου και το δικαστικό της σύστημα βρίθει διαφθοράς. Μετά τον πόλεμο, τα περιουσιακά στοιχεία θα είναι φθηνά και θα υπάρχει άφθονο ενδιαφέρον από διεθνείς επενδυτές. Αλλά χωρίς δίκαια δικαστήρια, κανένας δεν θα εξετάσει το να τοποθετήσει πόρους στην Ουκρανία, και η ταλαντούχα και εύπορη διασπορά της χώρας θα συνεχίσει να απέχει. Η Ουκρανία έχει προσπαθήσει πολλές φορές να μεταρρυθμίσει τα δικαστήριά της, αλλά κάθε προσπάθεια έχει αποτύχει, διότι το διεφθαρμένο σύστημα που επωφελείται από την ψαυτο-δικαιοσύνη την έχει καταπολεμήσει με επιτυχία. Η Ουκρανία πρέπει να επιδείξει γρήγορη πρόοδο και μπορεί εύκολα να αντιγράψει αυτό που έκανε το Καζακστάν: να ιδρύσει ένα εμπορικό δικαστήριο, βασισμένο στις αρχές του αγγλικού κοινού δικαίου και στελεχωμένο από ξένους δικαστές, οι οποίοι είναι προτιμότεροι από τους Ουκρανούς για να αποφευχθούν οι συγκρούσεις συμφερόντων και οι προσωπικές σχέσεις με δικαστές. Αυτό θα ήταν ένα καλό πρώτο βήμα για να καθησυχάσει τους επενδυτές και το κοινό ότι είναι ασφαλές να επενδύσει κάποιος στην Ουκρανία και ότι τα συμβόλαια θα εφαρμοστούν.

Μόλις σταματήσουν οι μάχες και οι άνθρωποι επιστρέψουν στα σπίτια τους, θα είναι ώρα για απογραφή. Η Ουκρανία δεν έχει [κάνει απογραφή] από το 2001 και η κυβέρνηση δεν μπορεί να εκτιμήσει με ακρίβεια το μέγεθος του πληθυσμού. Ο αστικός σχεδιασμός είναι σχεδόν αδύνατος χωρίς ακριβείς πληροφορίες. Προτού οι Δυτικές κυβερνήσεις επενδύσουν δισεκατομμύρια, που προορίζονται κυρίως για τις υποδομές, θα είναι καθοριστικό το να ληφθεί υπόψη ο μεταβαλλόμενος πληθυσμός της Ουκρανίας.

Οι χαμηλοί φόροι και οι σημαντικές δημόσιες επενδύσεις για δρόμους, σχολεία, νοσοκομεία, και πανεπιστήμια επίσης θα βοηθήσουν πολύ. Ο Ζελένσκι αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος του 2021 στην ανακατασκευή των δρόμων της Ουκρανίας για να ενισχύσει την προεδρική εκστρατεία του το 2024. Θα πρέπει να ξαναρχίσει αυτή την πρωτοβουλία, αλλά να χρησιμοποιήσει ένα πιο διαφανές σύστημα προμηθειών: όχι άλλες χαριστικές συμφωνίες που ωφελούν φίλους.

Ένας τρόπος για να δελαστούν τα πιο ταλαντούχα μέλη της διασποράς της Ουκρανίας ώστε να επιστρέψουν και να ανοικοδομήσουν είναι να γίνουν υψηλότερου κύρους οι θέσεις εργασίας στις δημόσιες υπηρεσίες. Ο Μιχαήλ Σαακασβίλι πρωτοπόρησε με το μοντέλο στην Γεωργία όταν ήταν πρόεδρος, και αυτό λειτούργησε. Οι υψηλής μόρφωσης Γεωργιανοί επέστρεψαν στην Τιφλίδα για να αναλάβουν ρόλους ως υπουργοί και αναπληρωτές υπουργοί στη μεταρρυθμιστική κυβέρνησή του και ψήφισαν μια πληθώρα νόμων που απελευθέρωσε την οικονομική ανάπτυξη. Η Ουκρανία έχει εκατοντάδες πτυχιούχους από κορυφαία πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών, τους οποίους θα πρέπει να στρατολογήσει επιθετικά.

Τέλος, ο Zelensky θα πρέπει να επιτρέψει τον πειραματισμό. Μια από τις λιγότερο σέξι αλλά πιο επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις της Ουκρανίας από το 2014 και μετά ήταν η ώθησή της για την αποκέντρωση της κυβέρνησης. Κάθε περιοχή της Ουκρανίας έχει τον δικό της χαρακτήρα και τις δικές της προτεραιότητες. Το Σχέδιο Ζελένσκι πρέπει να λάβει υπόψη και να ενθαρρύνει αυτές τις περιφερειακές διαφορές. Οι τοπικοί δήμοι θα πρέπει να αφήσουν τις επιχειρήσεις να ανθίσουν χωρίς πίεση από τις τοπικές Αρχές επιβολής του νόμου και τους φορολογικούς ή κυβερνητικούς επιθεωρητές.

Έχοντας ενισχύσει στρατιωτικά την Ουκρανία, θα είναι σύντομα καιρός η Δύση να αρχίσει το έργο να βοηθήσει την Ουκρανία να ορθοποδήσει οικονομικά. Τώρα είναι η ώρα να τεθούν σε εφαρμογή τα σχέδια για να αδράξει την δυναμική όταν τελειώσει ο πόλεμος και η Ουκρανία μπορέσει να επανοικοδομηθεί. Ο χειρότερος εφιάλτης του Πούτιν -μια ζωηρή σλαβική δημοκρατία στην διπλανή πόρτα- μπορεί ακόμη να γίνει πραγματικότητα.

Σύνδεσμοι:
[1] https://fsi.stanford.edu/news/we-have-entered-new-historic-era-larry-dia...
[2] https://www.spectator.co.uk/article/how-to-save-ukraine-europe-must-lead...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-04-21/ukraine-after...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition