Όχι σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία

Ίσως η πιο διαρκής κληρονομιά του Σχεδίου Μάρσαλ, του τεράστιου προγράμματος των ΗΠΑ για την ανοικοδόμηση της οικονομίας της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι η ατέρμονη επιθυμία να επαναληφθεί. Οι δύσκολες γεωπολιτικές προκλήσεις γεννούν απαρέγκλιτα εκκλήσεις για νέα Σχέδια Μάρσαλ, για να προάγουν την σταθερότητα και την ευημερία. Η παγκόσμια οικονομική κρίση [2] που ξεκίνησε το 2008 προκάλεσε εκκλήσεις για ένα Σχέδιο Μάρσαλ στη νότια Ευρώπη. Η Αραβική Άνοιξη έκανε το ίδιο στη Μέση Ανατολή. Το ίδιο και ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία.

Τα αποτελέσματα ενός ρωσικού βομβαρδισμού στο Κίεβο, στην Ουκρανία, τον Μάρτιο του 2022. MarkoDjurica / Reuters
---------------------------------------------

Σήμερα, η Ουκρανία, το θύμα φρικτής μαζικής βαρβαρότητας και καταστροφής [3], είναι μόνο η τελευταία μιας σειράς πληγεισών χωρών που ενθαρρύνουν τις εκκλήσεις για την επανεφαρμογή του θρύλου. «Θα υπάρξει ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία», δήλωσε ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον Μάρτιο. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, συμφώνησε, ανακοινώνοντας ότι μια διάσκεψη δωρητών τον Μάιο ήταν «το σημείο εκκίνησης για ένα είδος Ευρωπαϊκού Σχεδίου Μάρσαλ για την Ουκρανία».

Επιφανειακά, η Ουκρανία φαίνεται να αποτελεί γόνιμο έδαφος για ένα σχέδιο Μάρσαλ. Είναι, σχεδόν όπως και οι περισσότερες από τις 16 αποδέκτες του Σχεδίου Μάρσαλ της [περιόδου] 1948-1952, μια προσανατολισμένη στην αγορά ευρωπαϊκή χώρα με δημοκρατικά θεμέλια, που ανυπομονεί να ενσωματωθεί πιο στενά με τους γείτονές της στα δυτικά. Έχει πολύ μεγάλες αναξιοποίητες προοπτικές στην παραγωγή ενέργειας, στα χημικά, στην γεωργία, και στην βιομηχανική παραγωγή.

Ωστόσο, η Ουκρανία πάσχει από ένα αμετάβλητο χαρακτηριστικό που ακόμη και οι πιο ευγενείς και γενναιόδωροι ξένοι σωτήρες δεν μπορούν να αλλάξουν: την γεωγραφία. Η Ουκρανία συνορεύει με μια πανίσχυρη χώρα στα ανατολικά, την Ρωσία, η κυβέρνηση της οποίας δεν επιθυμεί για αυτήν να κοιτάξει προς τα δυτικά για την σωτηρία της ή να επιτύχει ως μια ευημερούσα, ανεξάρτητη χώρα [4]. Και η Ρωσία είναι απόλυτα ικανή να υπονομεύσει, απλά με απειλές, οποιαδήποτε βήματα μπορεί να κάνει η Ουκρανία προς αυτή την κατεύθυνση.

Σίγουρα, οι πλούσιοι φίλοι της Ουκρανίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Δυτική Ευρώπη μπορούν να κάνουν πολλά για να βοηθήσουν τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους της χώρας [5] και να ανοικοδομήσουν τις κατεστραμμένες υποδομές της. Ωστόσο, χωρίς την ρωσική συνεργασία ή τουλάχιστον την δέσμευση για μη παρέμβαση -μια μη παρέμβαση που είναι αδιανόητη επί του παρόντος ή στο ορατό μέλλον- η στιβαρή και διαρκής αναζωογόνηση που βίωσαν οι χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ είναι απλώς εκτός εμβέλειας για την Ουκρανία.

ΒΟΥΤΥΡΟ, ΚΑΙ ΟΠΛΑ

Το θεμελιώδες λάθος που γίνεται από τους υποστηρικτές των νέων Σχεδίων Μάρσαλ είναι να υποθέτουν ότι η ουσία του αρχικού προγράμματος ήταν απλώς η χρήση τεράστιων ποσών κρατικών χρημάτων. Τα ποσά που δεσμεύτηκαν από την κυβέρνηση Τρούμαν [6] μεταξύ του 1948 και του 1952 ήταν πράγματι σημαντικά: περίπου 160 δισεκατομμύρια σε σημερινά δολάρια. Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι 16 χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ ανοικοδόμησαν και ανέκαμψαν ταχέως, με την οικονομική παραγωγή να αναπτύσσεται σχεδόν κατά 60%. Το γεγονός αυτό αποτελεί την βάση της πεποίθησης ότι εκείνα τα δολάρια ήταν η πηγή της επιτυχίας του. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι που έχουν αναλύσει τον άμεσο αντίκτυπο της βοήθειας στην οικονομική αναζωογόνηση της Δυτικής Ευρώπης έχουν συμπεράνει ότι η επίδραση της ήταν περιορισμένη. Η δική μου έρευνα προτείνει ότι άλλοι, λιγότερο μετρήσιμοι, παράγοντες ήταν εξίσου ή πιο σημαντικοί από εκείνα τα δολάρια ή, τουλάχιστον, ζωτικής σημασίας συμπληρωματικοί τους.

Χωρίς αμφιβολία, η βοήθεια του [Σχεδίου] Μάρσαλ όντως χρησίμευσε για να αντιστρέψει την ανερχόμενη παλίρροια της κομμουνιστικής πολιτικής επιρροής, ιδιαίτερα στην Γαλλία και στην Ιταλία. Αλλά ένας απαραίτητος συμπληρωματικός παράγοντας για την επιτυχία αυτής της βοήθειας ήταν οι αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ [7]. Αυτές απουσίαζαν εντελώς από το αρχικό σχέδιο του Υπουργείου Εξωτερικών για το Σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο στόχευε να ενισχύσει την παραγωγική ικανότητα των δικαιούχων χωρών όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να μπορέσουν να φροντίσουν την δική τους άμυνα. Ωστόσο, με την επιμονή της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, οι αμυντικές δεσμεύσεις των ΗΠΑ έγιναν γρήγορα αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος.