Γιατί ο Σίνζο Άμπε πίστευε ότι η Ιαπωνία έπρεπε να αλλάξει

Στα χρόνια προτού ο Σίνζο Άμπε ανέλθει στην εξουσία ως πρωθυπουργός, η Ιαπωνία παρέπαιε, δεχόμενη πολλαπλά χτυπήματα. Τα χρόνια της ταχείας οικονομικής ανάπτυξής της είχαν περάσει προ πολλού, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου είχε εγείρει αμφιβολίες για την ανθεκτικότητα της συμμαχίας ΗΠΑ-Ιαπωνίας και η αδέξια αντίδραση του Τόκιο στον πόλεμο του Περσικού Κόλπου το 1991 είχε οδηγήσει την Ιαπωνία να γίνει ευρέως αντιληπτή ως άκοπα ωφελούμενη της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Η περιοχή έδειχνε σημάδια επερχόμενης καταιγίδας, με την εκτοξευόμενη οικονομική και στρατιωτική ισχύ της Κίνας και την κλιμάκωση των πυρηνικών δραστηριοτήτων της Βορείου Κορέας, μετά την απόσυρσή της από τη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (Nuclear Nonproliferation Treaty).

Μια πενθούσα υποβάλλει τα σέβη της στον πρώην πρωθυπουργό της Ιαπωνίας, Σίνζο Άμπε, στην Ταϊπέι, τον Ιούλιο του 2022. Ann Wang / Reuters
--------------------------------------------------------

Ενώπιον αυτών των προκλήσεων, ο Άμπε [1] ήταν ο σπάνιος Ιάπωνας ηγέτης που όχι μόνο παρατήρησε αυτόν τον μεταβαλλόμενο κόσμο, αλλά ανέπτυξε επίσης ένα σαφές όραμα για τον ρόλο της χώρας του σε αυτόν, και εργάστηκε μαζί με τους εταίρους της Ιαπωνίας για να το φέρει εις πέρας. Πολλοί στην Ιαπωνία και πολλοί από τους γείτονες της χώρας ενστερνίστηκαν το συντηρητικό όραμα του Άμπε για την εξωτερική πολιτική: ότι η Ιαπωνία «επέστρεψε!» [2]. Κάποιοι από τους συμπατριώτες του και τους γείτονές, ωστόσο, ήταν προβληματισμένοι από τις κάποιες φορές ακραίες εκδηλώσεις του εθνικισμού του Άμπε, και απρόθυμοι να «επιστρέψουν» σε μια Ιαπωνία που απέφευγε τα διδάγματα του πολεμικού παρελθόντος της. Υποχρεωμένος να επιλέξει μεταξύ των συντηρητικών στόχων της πολιτικής ασφαλείας του και του συντηρητικού εθνικισμού του, ο Άμπε συμβιβάστηκε. Στην προνοητικότητα, την οξυδέρκεια και την προσαρμοστικότητά του, η Ιαπωνία έχει χάσει έναν περίφημο ηγέτη που ακόμη διαμόρφωνε ενεργά τις συζητήσεις για την πολιτική σε μια εποχή τεράστιων αλλαγών. Το μέγεθος της απώλειας του εγείρει πραγματικά ερωτήματα για το εάν το όραμά του θα επιτευχθεί ποτέ.

Ο ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ

Δολοφονημένος στις 8 Ιουλίου στην πόλη Nara, ο Άμπε ήταν ο νεότερος και μακροβιότερος πρωθυπουργός της Ιαπωνίας. Σε μια χώρα γνωστή για μια πομπή βραχυπρόθεσμων, αδιάφορων πρωθυπουργών, κυβέρνησε (μετά από μια σύντομη πρώτη θητεία από το 2006 έως το 2007) για σχεδόν οκτώ συνεχόμενα χρόνια, από το 2012 έως το 2020. Στο εσωτερικό, οι πολιτικές και οι μεταρρυθμίσεις του, γνωστές ως «Abenomics », επιδίωξαν, με επιτυχία από την αρχή, να αποκαταστήσουν τον οικονομικό δυναμισμό της Ιαπωνίας. (Η Ιαπωνία παραμένει η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και βασικός τεχνολογικός ηγέτης.) Ο Άμπε ήταν επίσης γνωστός για την αντιμετώπιση της ανισότητας των φύλων στην Ιαπωνία· το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) κατατάσσει [3] την ισότητα των φύλων στην Ιαπωνία στην θλιβερή 120η [θέση] από 153 χώρες. Η ρητορική του σχετικά με την βοήθεια στις γυναίκες ώστε να «λάμψουν» επισκίασε τα περιορισμένα αποτελέσματα των προσπαθειών του, τόσο στην ευρύτερη κοινωνία όσο και στην ιαπωνική πολιτική. Αλλά η εστίασή του στα «γυναικονομικά» (womenomics) εξύψωσε την προβολή ενός κρίσιμου ζητήματος που οι περισσότεροι Ιάπωνες ηγέτες ήταν ευτυχείς να αγνοούν.

Η εξωτερική πολιτική είναι η σφαίρα στο οποία η κληρονομιά του Άμπε είναι πιο αισθητή. Σήμερα, ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων [4] κυριαρχεί στις συζητήσεις στην Ουάσιγκτον και πέρα από αυτήν. Είναι δύσκολο να θυμηθούμε ότι πριν από δύο δεκαετίες, όταν ο Άμπε άρχισε να διατυπώνει το όραμά του για την εξωτερική πολιτική, βρισκόταν πολύ μπροστά από πολλούς Ιάπωνες και παγκόσμιους ηγέτες -και πολύ μπροστά από το υπνωτισμένο ιαπωνικό κοινό- όσον αφορά την κατανόηση των τάσεων στην ισχύ, στον εδαφικό αναθεωρητισμό και στις φιλοδοξίες της Κίνας για την διεθνή τάξη πραγμάτων. Όταν ο Άμπε ανέπτυξε τις ιδέες του για την περιφερειακή ασφάλεια του Ινδο-Ειρηνικού, η έννοια του Ινδο-Ειρηνικού δεν υπήρχε. Ο Άμπε όχι μόνο εισήγαγε αυτή την ιδέα (η οποία τώρα στηρίζει τόσο την ιαπωνική όσο και την αμερικανική στρατηγική σκέψη), αλλά αναγνώρισε επίσης το ότι η πρόκληση της Κίνας στην περιοχή θα απαιτούσε μια σημαντική μετατόπιση της ιαπωνικής πολιτικής.

Η μεταπολεμική πολιτική ασφαλείας της Ιαπωνίας εδραζόταν στο Δόγμα Yoshida (Yoshida Doctrine), που πήρε το όνομά του από τον αρχιτέκτονά του, τον πρωθυπουργό Shigeru Yoshida [5]. Υπό αυτό το δόγμα, η Ιαπωνία επικεντρώθηκε στην ανοικοδόμηση της οικονομίας της, ενόσω στηριζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες για τις ανάγκες ασφαλείας της. Η συμμαχία ΗΠΑ-Ιαπωνίας (υπογράφηκε το 1951 και ανανεώθηκε το 1960) έφερε σημαντικό κόστος και κινδύνους: για παράδειγμα, η Ιαπωνία διακινδύνευσε να παγιδευτεί σε έναν πυρηνικό πόλεμο μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης. Η Ιαπωνία παρείχε στις Ηνωμένες Πολιτείες στρατιωτικές βάσεις ενόσω πλήρωνε επιδοτήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες και αποδεχόταν τις τοπικές ανασφάλειες που συνόδευαν την ξένη στρατιωτική παρουσία, όπως ο βιασμός των ντόπιων γυναικών, τα ατυχήματα και οι περιβαλλοντικές βλάβες. Ωστόσο, η συμμαχία έδωσε επίσης την δυνατότητα στην Ιαπωνία να μετακυλήσει την ευθύνη στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τις ιαπωνικές στρατιωτικές δαπάνες να ανέρχονται στο βασικό 1% του ΑΕΠ. Αυτό είναι περίπου το μισό του παγκόσμιου μέσου όρου και είναι αξιοσημείωτο, δεδομένου του πλούτου της Ιαπωνίας. Αλλά κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η μονόπλευρη συμμαχία λειτούργησε. Η σοβιετική οικονομία δεν αποτελούσε ποτέ περισσότερο από το ένα τρίτο του μεγέθους της οικονομίας των ΗΠΑ, και η Μόσχα εστίασε το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής ισχύος της στην Ευρώπη.