Ενεργειακή ασφάλεια και διεύρυνση της ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ενεργειακή ασφάλεια και διεύρυνση της ΕΕ

Ο ρόλος της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στις επερχόμενες ευρωπαϊκές εξελίξεις*
Περίληψη: 

Η ύπαρξη κοινής αντίληψης απειλών μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ αποτέλεσε πάντοτε μια βασική κινητήρια δύναμη για εμβάθυνση της διαδικασίας πολιτικής ενοποίησης μεταξύ τους. Ίσως αυτή την φορά, ύστερα από 70 χρόνια, η ΕΕ να καταφέρει και μια μορφή στρατιωτικής ενοποίησης ικανής να υπερασπίσει τα συμφέροντα της και την ασφάλεια των πολιτών της.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΔΑΚΗΣ είναι Επίκουρος Καθηγητής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.

Η ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022 στην Ουκρανία αναμφίβολα συνιστά μια αναδιάταξη της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Ύστερα από 32 χρόνια, ψυχροπολεμικές τακτικές και πρακτικές επιστρέφουν στην διεθνή πολιτική σκακιέρα με όχι απαραίτητα γνώριμα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς των βασικών δρώντων.

Η μεγαλειώδης στρατιωτική επιχείρηση της Μόσχας δεν συνιστά μόνο παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας αλλά ταυτόχρονα και παραβίαση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η δραστική αύξηση των τιμών της ενέργειας σε συνδυασμό με την απειλή διακοπής της τροφοδοσίας, της ενεργειακά εξαρτημένης από την Ρωσία, Ευρώπης, με μαθηματική ακρίβεια θα προκαλέσει εξελίξεις σε πολλά επίπεδα. Το γεγονός αυτό και μόνο, αναμένεται να οδηγήσει στην επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας ύστερα από μια σχεδόν δεκαετία αδρανοποίησης.

29082022-1.jpg

Ένας άνδρας περνά δίπλα από φλεγόμενο αγωγό φυσικού αερίου που χτυπήθηκε κατά την διάρκεια βομβαρδισμών από ρωσικές θέσεις σε μια γειτονιά στο βόρειο Χάρκοβο, στην Ουκρανία, στις 31 Μαρτίου 2022. REUTERS/Thomas Peter
-----------------------------------------------------------

Η συλλογική υπεράσπιση της ενεργειακής ασφάλειας των Ευρωπαίων αποτέλεσε βασικό κίνητρο για την έναρξη μιας εκ των πλέον επιτυχημένων διακρατικών ειρηνοποιητικών διαδικασιών. Η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης ξεκίνησε μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με βάση την ενεργειακή ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) η οποία εγκαθιδρύθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων το 1952 είχε ως σημείο αναφοράς την συνδιαχείριση ενεργειακών πόρων απαραίτητων τόσο για την οικονομική όσο και την στρατιωτική ανάπτυξη των κρατών μελών της. Με την συνεργασία γύρω από αυτόν τον νευραλγικό τομέα, τα κράτη-μέλη της ΕΚΑΧ αποσκοπούσαν όχι μόνο στην επιτάχυνση της διαδικασίας για την μεταπολεμική τους ανασυγκρότηση αλλά και στην μείωση των πιθανοτήτων επανάληψης δολοφονικών πολέμων μεταξύ τους [1].

Η ενεργειακή ασφάλεια σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί ακόμα ένα σοβαρό κίνητρο για εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ δεδομένης της κοινής ανησυχίας τους και της αίσθησης απειλής γύρω από το θέμα. Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος και οι δραματικές αναταράξεις που προκάλεσε στην παγκόσμια αγορά ενέργειας αναμφίβολα αναμένεται να οδηγήσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ σε στενότερη συνεργασία σε αυτόν τον ιδιαίτερα νευραλγικό για την οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητά τους τομέα και όχι μόνο. Ύστερα από την παραβίαση της ενεργειακής ασφάλεια της ΕΕ, μέσω της ραγδαίας αύξησης των τιμών και της απειλής διακοπής της τροφοδοσίας, τα κράτη-μέλη της με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγηθούν σε ουσιαστική εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ

Η ενεργειακή ασφάλεια ορίζεται ως «μια κατάσταση στην οποία ένα κράτος και όλοι ή σχεδόν όλοι, οι πολίτες του και οι επιχειρήσεις του έχουν πρόσβαση σε επαρκείς ενεργειακές πηγές σε λογικές τιμές για το κοντινό μέλλον, απελευθερωμένοι από σοβαρή απειλή διακοπής παροχής αυτής της υπηρεσίας» [2]. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Διεθνούς Ενεργειακής Ασφάλειας, η ενεργειακή ασφάλεια αποσκοπεί μακροπρόθεσμα να εξασφαλίσει την παροχή ενέργειας σε συνάρτηση με τις οικονομικές εξελίξεις και τις περιβαλλοντικές ανάγκες. Βραχυπρόθεσμα η ενεργειακή ασφάλεια επικεντρώνεται στην δυνατότητα του ενεργειακού συστήματος να αντιδράσει έγκαιρα σε ξαφνικές αλλαγές στην ισορροπία προσφοράς και ζήτησης [3].

Όπως γίνεται αντιληπτό και από τον ορισμό, η ενεργειακή ασφάλεια σημαίνει «διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές περιοχές». Σε περιοχές εξαρτημένες στις εισαγωγές ενέργειας, η ενεργειακή ασφάλεια επικεντρώνεται στην προσφορά/διάθεση. Αντιθέτως σε χώρες των οποίων η οικονομία βασίζεται στις εξαγωγές υδρογονανθράκων η μεγαλύτερη ανησυχία είναι η ασφάλεια της ζήτησης [4]. Αυτό σημαίνει, στην περίπτωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, ότι υπάρχει μια σχέση αλληλεξάρτησης.

Εξ’ ορισμού γίνεται επίσης αντιληπτό ότι η ενεργειακή ασφάλεια μπορεί να επηρεαστεί από μια σειρά παραγόντων. Οι κυριότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι:

1)Η ιδιαίτερα ανταγωνιστική διεθνής αγορά ενέργειας, μεταβολές εντός της οποίας μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές των ενεργειακών πόρων.

2)Οι συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ των χωρών της ενεργειακής αλυσίδας, όπως αυτή, για παράδειγμα, που συμβαίνει τώρα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.

3)Η απειλή της διεθνούς και της εσωτερικής τρομοκρατίας, κυρίως κατά της ενεργειακής υποδομής, όχι μόνο των εξαγωγικών χωρών αλλά και χωρών διελεύσεως από τις οποίες διέρχονται αγωγοί μεταφοράς ενεργειακών πόρων. Ταυτόχρονα, η απειλή της τρομοκρατίας αφορά και την ενεργειακή υποδομή των χωρών που εισάγουν ενέργεια, όπως τα διυλιστήριά τους, τις δεξαμενές αποθήκευσης, τα ενεργειακά τους δίκτυα κ.λπ. Η εκδήλωση τρομοκρατικής ενέργειας εναντίον ενεργειακών υποδομών έχει αρνητικές συνέπειες στις διεθνείς τιμές των καυσίμων.

4)Η πολιτική αστάθεια σε εξαγωγικά κράτη αλλά και σε χώρες από την επικράτεια των οποίων διέρχονται αγωγοί μεταφοράς ενεργειακών πόρων μπορεί να έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες στην ενεργειακή ασφάλεια των ενεργειακά εξαρτημένων κρατών και περιοχών. Η εσωτερική αναταραχή που εκδηλώθηκε στο Ιράκ μετά την εισβολή των ΗΠΑ, για παράδειγμα, οδήγησε στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά [5].

5)Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ μεγάλων δυνάμεων για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών μιας χώρας αλλά και των διόδων μεταφοράς ενέργειας μπορεί να επηρεάσει άμεσα την ενεργειακή ασφάλεια. Ο ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας, ίσως αποτελεί το πλέον σύγχρονο χαρακτηριστικό παράδειγμα [6].